Dekontaminacja – na czym polega? Z jakich etapów się składa? 

Dekontaminacja służy usunięciu bądź unieszkodliwieniu drobnoustrojów lub substancji szkodliwych (np. chemikaliów). Obejmuje trzy podstawowe metody, które zapewniają różny stopień oczyszczenia powierzchni żywych (ludzie, zwierzęta) i nieożywionych (narzędzia, blaty). Dobór metody zależny jest od rodzaju powierzchni oraz jej wykorzystania.  

Czym jest dekontaminacja? 

Dekontaminacja jest procesem pozwalającym usunąć albo zniszczyć drobnoustroje lub substancje szkodliwe. Mowa tu m.in. o toksynach, chemikaliach, ale też zanieczyszczeniach zawierających drobnoustroje (np. krew, ropa). Obejmuje kilka metod, każda z nich zapewnia inny stopień czystości. 

Czy dekontaminacja to dezynfekcja? 

Dezynfekcja jest jedną z metod dekontaminacji, ale dekontaminacji nie można sprowadzić do dezynfekcji. To dlatego, że obejmuje też inne metody usuwania bądź niszczenia drobnoustrojów czy substancji szkodliwych. Jedne są mniej skuteczne (sanityzacja), a inne bardziej (sterylizacja).  

Jak wspomniano, dekontaminacja może zostać wykonana zarówno na organizmach żywych (ludziach i zwierzętach), jak i sprzętach codziennego użytku oraz tych specjalnego przeznaczenia (np. wielorazowe akcesoria medyczne, kosmetyczne), a nawet powierzchniach użytkowych. 

Jakie są metody dekontaminacji? 

Dekontaminacja może odbywać się trzema metodami: 

• sanityzacja (np. mycie, odkurzanie) służy do usunięcia widocznych zabrudzeń i znajdujących się w nich drobnoustrojów oraz substancji szkodliwych, 
• dezynfekcja służy usunięciu wegetatywnych form drobnoustrojów (pozostawia spory, czyli przetrwalniki mogące się w sprzyjających warunkach rozwinąć w formy wegetatywne). W przypadku dezynfekcji wyższego stopnia mogą zostać usunięte także niektóre formy przetrwalnikowe, 
• sterylizacja służy zniszczeniu żywych drobnoustrojów. 

Jak przebiega proces dekontaminacji? 

W przypadku organizmów żywych, jeśli zanieczyszczenia znajdą się na powierzchni ciała, należy je zmyć wodą z mydłem (gdy dostały się do oczu, wówczas stosuje się płukanie samą wodą). Nieco bardziej skomplikowane jest oczyszczanie wnętrza organizmu (np. po połknięciu toksyn). Wówczas może być konieczne płukanie żołądka albo zastosowanie środków przeczyszczających czy sprowokowanie wymiotów. Elementem dekontaminacji może być też tutaj zastosowanie węgla aktywnego w dawce 25-100 g dla zneutralizowania toksyn. 

Dekontaminacja powierzchni może zostać wykonana przy pomocy środków dezynfekujących. Wówczas należy spryskać nimi blaty czy ściany i wytrzeć. Najbardziej skomplikowane jest proces dekontaminacji narzędzi medycznych. Wówczas przeprowadza się tzw. ciąg dekontaminacyjny, który obejmuje: 

• umieszczenie narzędzi w myjni automatycznej (ultradźwiękowej) albo specjalnej wanience w celu usunięcia tkanek czy płynów ustrojowych, 
• wymycie narzędzi szczoteczką pod bieżącą wodą, 
• ponowne umieszczenie narzędzi w myjni automatycznej (ultradźwiękowej) albo specjalnej wanience, 
• wysuszenie narzędzi, 
• przejrzenie narzędzi w celu wyeliminowania tych pokrytych rdzą, noszących ślady defektów, 
• konserwacja narzędzi przy pomocy specjalnego preparatu, 
• umieszczenie narzędzi w opakowaniach do sterylizacji, 
• włożenie pakietów z narzędziami do autoklawu, czyli urządzenia, w którym odbywa się sterylizacja. 

Po zakończeniu całego ciągu dekontaminacyjnego narzędzi umieszcza się je w zamkniętych pakietach (po opisaniu i sprawdzeniu, czy sterylizacja przebiegła poprawnie) z dala od akcesoriów brudnych. Otwierane są one dopiero w momencie zastosowania. 

Bibliografia: 

1. Dezynfekcja, sterylizacja, antyseptyka, Katedra i Zakład Mikrobiologii, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu. 
2. red. Nowicka M., Kudzia-Karwowska D., Dekontaminacja wyrobów medycznych – kompendium, Edra Urban & Partner, Wrocław 2023. 
3. Sokół-Leszczyńska B., Sztark E., Leszczyński P., Młynarczyk G., Wróblewska M., Przygotowanie instrumentarium medycznego do zabiegów chirurgicznych. część i – wstępna dekontaminacja i dezynfekcja, Postępy Mikrobiologii 2012, t. 51, nr 4, s. 309-314.