Na czym polega USG jajników? Kiedy warto wykonać badanie? 

USG jajników stanowi kluczowe narzędzie diagnostyczne w ginekologii, umożliwiające szczegółową ocenę struktury jajników oraz wykrycie ewentualnych patologii. Jest to badanie bezbolesne, nieinwazyjne, a przy tym skuteczne w ocenie stanu zdrowia kobiecych narządów rozrodczych. Co wykrywa to badanie? Z jakimi kosztami się wiąże? W niniejszym artykule poruszę wspomniane kwestie. 

Znaczenie USG w diagnozie stanu jajników 

Ultrasonografia (USG) wyznacza nowe standardy w diagnostyce ginekologicznej, oferując nieoceniony wgląd w stan jajników bez konieczności stosowania inwazyjnych metod. Wykorzystując fale dźwiękowe o wysokiej częstotliwości, USG umożliwia tworzenie szczegółowych obrazów wewnętrznych struktur ciała, co jest kluczowe w ocenie zdrowia jajników. Jest to bezpieczna alternatywa dla innych technik diagnostycznych, ponieważ nie naraża pacjentek na promieniowanie czy dyskomfort. 

Pierwszy krok w diagnostyce chorób jajników 

Jako pierwszy krok w diagnostyce problemów ginekologicznych, USG pozwala na szybką identyfikację nieprawidłowości, takich jak torbiele czy zmiany w ciałku żółtym. Badanie jest niezastąpione również w wykrywaniu zespołu policystycznych jajników (PCOS) oraz endometriozy. 

Bezpiecznie i bezinwazyjnie badanie 

Atutem USG jest jego nieinwazyjny charakter, co oznacza brak bólu i przede wszystkim – możliwość częstego powtarzania badania (brak szkodliwego promieniowania). Są to zalety, dzięki którym USG stało się złotym standardem w monitorowaniu różnych stanów ginekologicznych oraz efektywności podjętego leczenia. 

USG dopochwowe vs. przezbrzuszne 

USG TV (transwaginalne, przezpochwowe) umożliwia dokładniejszą ocenę obrazu jajników i macicy niż technika przezbrzuszna i jest preferowanym wyborem. Wykonując USG przezbrzuszne, również można obejrzeć jajniki, natomiast nie zawsze są one na tyle widoczne, aby możliwa była ich weryfikacja pod kątem budowy i liczebności pęcherzyków. 

Badanie przez powłoki ciała wykonuje się głównie u małych dziewczynek oraz kobiet, które nie współżyły, w celu uniknięcia dyskomfortu spowodowanego umieszczeniem głowicy w pochwie. W takim przypadku, aby dokładniej ocenić narząd rodny, można wykonać również USG przez odbyt.

Ciałko żółte w jajniku – co można zobaczyć na USG?  

Ciałko żółte powstaje po owulacji z przekształconego pęcherzyka owulacyjnego. Na USG prezentuje się ono jako okrągła lub lekko nieregularna struktura o echogenicznym (jasnym) obrzeżu z centralnie położonym obszarem o niższej echogeniczności. Obecność ciałka żółtego w USG jest ważnym wskaźnikiem, który wykorzystuje się do oceny fazy cyklu menstruacyjnego. Jego stwierdzenie może również pomóc w diagnozowaniu wczesnej ciąży oraz monitorowaniu jej prawidłowego przebiegu, co czyni tę metodę nieocenioną w opiece nad pacjentkami.

Jak wygląda zespół policystycznych jajników w obrazie USG? 

Charakterystyczny obraz PCOS na USG obejmuje zwiększoną liczbę małych pęcherzyków (minimum 20 o średnicy 2-9 mm) rozmieszczonych na obwodzie jajnika, tworzących tzw. sznur pereł. Ponadto diagnozę potwierdza zwiększona objętość jajnika – co najmniej 10 cm3. 

Czy USG jamy brzusznej wykryje raka jajnika?  

USG jamy brzusznej pozwala na zidentyfikowanie nieprawidłowych mas w jajnikach (torbieli i guzów), ale różnicowanie pomiędzy zmianami łagodnymi i złośliwymi jest trudne. W celu dokładniejszej diagnostyki i oceny charakteru zmiany wykonuje się rezonans magnetyczny (MRI) oraz markery nowotworowe. USG może więc służyć jako wstępne narzędzie skriningowe, ale nie zastępuje bardziej zaawansowanych metod, które są niezbędne do postawienia ostatecznej diagnozy.

Niewidoczny jajnik na USG. Czy to powód do zmartwień? 

Zdarza się, że podczas USG narządu rodnego jajniki są widoczne. Co może wyjaśniać taką sytuację? Między innymi ich pozycja struktur, ich wielkość, zakłócenia obrazu, kwestie techniczne, ale także niektóre patologie. Wszystkie czynniki zostały opisane poniżej. Warto też wiedzieć, że aby poprawić widoczność jajników, stosuje się szczegółowe protokoły badawcze, czyli dokładne pozycjonowanie pacjenta (np. podłożenie pięści pod pośladki) oraz – w razie konieczności – tomografię komputerową (TK) lub rezonans magnetyczny (MRI). 

Pozycja jajników 

Jajniki są ruchliwymi narządami, a więc ich lokalizacja może być czasami trudna do określenia podczas standardowego badania USG, szczególnie jeśli są umiejscowione wysoko lub głęboko w miednicy. 

Wielkość jajników 

Wielkość jajników zmienia się w zależności od wieku, fazy cyklu hormonalnego oraz obecności lub braku aktywności owulacyjnej. U kobiet po menopauzie ich czynność wygasa, co wiąże się z atrofią (zamieraniem tkanek) i zmniejszeniem objętości jajnika. W okresie okołoowulacyjnym jajniki są z kolei większe. 

Interferencja tkanek 

Obecność tkanki tłuszczowej lub dużej ilości gazów w jelitach może wywoływać artefakty akustyczne, które zakłócają obraz USG. To z kolei utrudnia niekiedy uwidocznienie jajników, zwłaszcza u osób z większą ilością tkanki tłuszczowej w miednicy. 

Zmiany patologiczne 

Obecność torbieli, guzów lub innych zmian patologicznych może zmienić typowy wygląd jajników albo ich położenie, co utrudnia identyfikację podczas ultrasonografii. Ponadto, jajniki mogą zostać przysłonięte przez guzy obecne na macicy czy w jajowodach. 

Techniczne aspekty badania 

Odpowiednia technika i doświadczenie osoby przeprowadzającej USG są kluczowe – jest to bowiem badanie w pełni subiektywne, co oznacza, że za jego dokładność i wynik odpowiada osoba, która je przeprowadza. Niekiedy nieprawidłowe ustawienia sprzętu (zbyt niska częstotliwość sondy albo niewłaściwe parametry obrazowania) mogą przyczyniać się do niedostatecznej wizualizacji jajników.

Przygotowanie do USG jajników 

Do badania ultrasonograficznego nie trzeba się specjalnie przygotowywać. Należy oczywiście pamiętać o higienie – jeśli wizyta ma odbyć się po południu, wystarczy wziąć prysznic rano, a przed wejściem do gabinetu podmycie się w toalecie. USG transwaginalne wykonuje się przy opróżnionym pęcherzu moczowym. Jeśli badanie ma być wykonywane przez powłoki brzuszne, pęcherz musi być pełny – zaleca się wypicie 2-3 szklanek wody.  

Badanie przez odbyt przeprowadza się rzadko, jeśli jednak zajdzie taka konieczność, USG nie wymaga przygotowania – nie trzeba stosować lewatywy czy czopków doodbytniczych. Po badaniu pacjentka może odczuwać potrzebę wypróżnienia. Jest to naturalna reakcja  ciała i nie warto jej powstrzymywać. Po wizycie należy więc udać się do toalety.

W którym momencie cyklu najlepiej wykonać badanie? 

Zależnie od sytuacji zdrowotnej pacjentki, USG narządów rodnych wykonuje się w danym momencie cyklu miesiączkowego: 

• kobiety w wieku rozrodczym – najkorzystniejszy moment to I. faza cyklu (5-10. dzień cyklu); 
• monitorowanie owulacji oraz grubości endometrium (diagnostyka niepłodności) – najkorzystniej w połowie cyklu (okres okołoowulacyjny) oraz w fazie lutealnej (po owulacji); 
• pacjentki po menopauzie przyjmujące hormonalną terapię zastępczą (HTZ): 
  • 6-10. dni od przyjęcia ostatniej tabletki; 
  • terapia sekwencyjna – do 10. dnia cyklu; 
  • terapia ciągła – termin USG nie ma znaczenia.

Ile kosztuje USG jajników? 

USG jajników można wykonać zarówno w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia, jak i prywatnie. Aby skorzystać z badania bezpłatnie, należy zgłosić się do placówki NFZ ze skierowaniem. Sektor prywatny nie wymaga skierowań, natomiast należy liczyć się z kosztem USG na poziomie 100 zł, do nawet 300 zł. 

Bibliografia: 

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470360/ [dostęp 02.04.2024]. 
2. https://radiopaedia.org/articles/ovary [dostęp 02.04.2024]. 
3. Lisanti C. J., Wood J. R., Schwope R., Nonvisualization of the ovaries on pelvic ultrasound: Does MRI add anything?, Abdominal Imaging 2014, 39(1):162-167. 
4. Sayasneh A., Ekechi C., Ferrara L., Kaijser J., The characteristic ultrasound features of specific types of ovarian pathology (Review), International Journal of Oncology 2015, 46(2): 445-458.