Nadczynność przytarczyc – przyczyny, objawy, leczenie

Nadczynność przytarczyc to stan, któremu towarzyszy zbyt wysoki poziom parathormonu PTH. Hormon ten odpowiada za regulowanie gospodarki wapniowo-fosforanowej. Nadczynności przytarczyc towarzyszy zbyt wysoki poziom wapnia we krwi, z jednoczesnym osłabieniem struktury kości. W przypadku nadczynności przytarczyc objawy to przede wszystkim osłabienie, bóle mięśniowe, bóle głowy, problemy z koncentracją oraz kamica nerkowa. Badanie przytarczyc polega na oznaczeniu poziomu PTH i wapnia we krwi oraz badania obrazowe. Leczenie nadczynności przytarczyc polega na operacyjnym usunięciu guza lub całych przytarczyc, a także farmakoterapii.

Czym jest nadczynność przytarczyc?

Przytarczyce to niewielkie gruczoły wydzielania wewnętrznego, które zlokalizowane są w okolicy tarczycy. Zazwyczaj występują cztery przytarczyce – dwa gruczoły zlokalizowane są na górnych biegunach tarczycy, a dwa – na dolnych. U niektórych osób występuje inna liczba przytarczyc. Przytarczyce syntetyzują parathormon, czyli hormon odpowiedzialny za regulowanie gospodarki wapniowo-fosforanowej. Pod wpływem działania tego hormonu dochodzi do wzrostu poziomu wapnia we krwi z jednoczesnym zwiększeniem wydalania fosforanów z organizmu.

Nadczynność przytarczyc to stan, w którym dochodzi do zwiększenia poziomu parathormonu we krwi. Zaburzenie to może mieć postać:

• pierwotnej nadczynności przytarczyc, gdy gruczoły syntetyzują zbyt duże ilości parathormonu,
• wtórnej nadczynności przytarczyc, w przebiegu której nadmierne pobudzenie przytarczyc do syntetyzowania parathormonu wynika z hipokalcemii, czyli zbyt niskiego poziomu wapnia we krwi.

Przyczyny nadczynności przytarczyc

W przypadku pierwotnej nadczynności przytarczyc wzrost wydzielania hormonu spowodowany jest obecnością gruczolaka. Rzadziej dochodzi do występowania licznych gruczolaków przytarczyc; z kolei obecność raka przytarczyc jest najrzadszą przyczyną pierwotnej nadczynności gruczołu. Bardzo rzadko nadczynność przytarczyc jest uwarunkowana genetycznie i wówczas występuje jako jedno z zaburzeń w przebiegu zespołów mnogich nowotworów układu wydzielania wewnętrznego (MEN1 lub MEN2A). Podsumowując – w przebiegu pierwotnej nadczynności przytarczyc występują takie nieprawidłowości w obrębie gruczołów, które prowadzą do nadmiernego wydzielania parathormonu.

Wtórna nadczynność przytarczyc, określana także jako drugorzędowa nadczynność przytarczyc to schorzenie rozwijające się w efekcie zbyt niskiego poziomu wapnia we krwi. Gdy pojawia się hipokalcemia, wówczas stanowi to sygnał dla przytarczyc, aby wydzielać zwiększone ilości PTH. Przyczyny wtórnej nadczynności tarczycy to:

• przewlekła niewydolność nerek,
• ostra niewydolność nerek,
• kwasice cewkowe prowadzące do nadmiernego wydalania wapnia z moczem,
• ostre zapalenie trzustki,
• niedobór witaminy D,
• upośledzone wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego,
• zbyt niska podaż wapnia wraz z dietą.

Trzeciorzędowa nadczynność przytarczyc rozwija się u osób z wtórną nadczynnością przytarczyc, która nie jest leczona  w prawidłowy sposób. Wówczas dochodzi do długotrwałej stymulacji komórek przytarczyc do syntetyzowania PTH, a sygnałem do wydzielania hormonu jest zbyt niski poziom wapnia. W konsekwencji długotrwałej syntezy PTH ostatecznie pojawia się hiperkalcemia, czyli utrzymuje się zbyt wysoki poziom wapnia we krwi – a odbywa się to kosztem zubożenia tkanki kostnej w wapń.

Objawy nadczynności przytarczyc

W przebiegu nadczynności przytarczyc stwierdzany jest podwyższony parathormon. Objawy nadczynności nie wynikają jednak bezpośrednio z nieprawidłowego poziomu PTH, a zmian w poziomie wapnia we krwi. Gdy rozwija się pierwotna nadczynność przytarczyc, objawy są konsekwencją zbyt wysokiego poziomu wapnia we krwi. Pojawiają się wówczas takie objawy jak:

• osłabienie organizmu,
• objawy skórne: świąd skóry,
• objawy psychiczne: depresja, apatia,
• problemy z koncentracją i pamięcią,
• spadek apetytu,
• bóle brzucha,
• kamica nerkowa,
• kamica dróg żółciowych,
• nadciśnienie tętnicze,
• zaburzenia rytmu serca,
• złamania kości.

W przypadku wtórnej nadczynności przytarczyc objawy wynikają ze zbyt niskiego poziomu wapnia we krwi. Pojawia się tężyczka, charakteryzująca się silnymi skurczami mięśni dłoni, przedramion i ramion, twarzy, klatki piersiowej oraz kończyn dolnych. Ponadto pojawia się światłowstręt, zaburzenia widzenia, bóle brzucha, migreny.

Nadczynność przytarczyc – badania laboratoryjne i obrazowe

Gdy podejrzewana jest nadczynność przytarczyc, diagnostyka obejmuje oznaczenie poziomu wapnia we krwi, a także poziomu parathormonu. Oznaczając poziom wapnia należy jednocześnie oznaczyć poziom białka, gdyż całkowite stężenie wapnia zależy od poziomu białka. Ponadto konieczne może być oznaczenie wydalania wapnia w dobowej zbiórce moczu. Wskazane może być ponadto obrazowe badanie przytarczyc – USG, scyntygrafii czy rezonansu magnetycznego przytarczyc, a także RTG kości.

Pierwotna i wtórna nadczynność przytarczyc – leczenie

W przebiegu pierwotnej nadczynności przytarczyc spowodowanej przez gruczolaka lub guza złośliwego przytarczyc, wskazane jest leczenie operacyjne. Po usunięciu przytarczyc, czyli po paratyroidektomii może dojść do rozwoju poważnej hipokalcemii i rozwoju zespołu głodnych kości. Farmakoterapia obejmuje stosowanie witaminy D, bisfonianów hamujących resorpcję kości oraz kalcymimetyków zwiększających wrażliwość receptorów na wapń.

Leczenie wtórnej nadczynności przytarczyc polega przede wszystkim na zdiagnozowaniu i terapii choroby podstawowej. W przebiegu tężyczki wskazane jest doraźne stosowanie dożylnie chlorku wapnia lub glukunolaktobionianu wapnia. W przebiegu hipokalcemii przewlekłej zalecane jest doustne stosowanie węglanu wapnia lub octanu wapnia.

Bibliografia:

1. Kozłowska E., Ciepiela O., Zespół głodnych kości: biochemiczne i kliniczne czynniki ryzyka, Journal of Laboratory Diagnostics, 2019, 55 (1)
2. Nowicki M., Diagnostyka i leczenie wtórnej nadczynności przytarczyc, Forum Nefrologiczne, 2009, tom 2, nr 4.