Nerw sromowy – budowa, funkcje, przyczyny neuralgii nerwu sromowego

Nerw sromowy to nerw ruchowo-czuciowy, zaopatrujący takie struktury anatomiczne jak krocze, cewka moczowa oraz odbyt. Obecny jest zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Uszkodzenie nerwu określane jest jako neuralgia nerwu sromowego. Objawy to m.in. ból, drętwienie i nadwrażliwość okolicy krocza. Mogą pojawić się problemy z wypróżnianiem i zaburzenia życia seksualnego. Jak rozpoznać neuralgię nerwu sromowego i na czym polega leczenie? 

Nerw sromowy – anatomia i przebieg 

Nerw sromowy (łac. dendus pudendus) to gałąź długa splotu krzyżowego. Powstaje z gałęzi brzusznych nerwów krzyżowych S2, S3 i S4, a także jądra pośrednio-przyśrodkowego. Zawiera zarówno włókna rdzeniowe, jak i włókna współczulne i przywspółczulne. Ma grubość około 3 mm. Ponieważ nerw zawiera włókna nerwowe układu autonomicznego, wyróżnia się ciemniejszym zabarwieniem.  

Początek nerwu sromowego zlokalizowany jest obok tętnicy sromowej wewnętrznej. Obydwie te struktury uchodzą wspólnie dolną częścią otworu kulszowego wewnętrznego, zlokalizowanego pomiędzy mięśniem guzicznym a dolnym brzegiem mięśnia gruszkowatego. Przebiegając przez okolicę pośladka nerw sromowy owija się wokół tylnego obwodu kolca kulszowego, po czym wraz z tętnicą sromową powraca do miednicy przez otwór kulszowy mniejszy. Nerw sromowy przechodzi następnie do kanału sromowego i w jego tylnej części dzieli się na gałęzie końcowe. Są nimi nerwy kroczowe oraz nerw łechtaczki u kobiet i nerw grzbietowy prącia u mężczyzn. 

Funkcje nerwu sromowego 

Włókna czuciowe nerwu sromowego unerwiają skórę okolic intymnych (krocza i zewnętrznych narządów płciowych), dzięki czemu uczestniczy w odbieraniu bodźców seksualnych. Włókna ruchowe nerwu czuciowego unerwiają następujące mięśnie: 

•  mięsień guziczny, 
•  mięsień zwieracz zewnętrzny odbytu, 
•  mięsień dźwigacz odbytu, 
•  mięsień opuszkowo-gąbczasty, 
•  mięsień kulszowo-jamisty, 
• mięsień poprzeczny głęboki krocza, 
• mięsień poprzeczny powierzchniowy krocza. 

Z kolei włókna autonomiczne nerwu sromowego odpowiadają za unerwienie naczyń krwionośnych oraz narządów miednicy. 

Neuralgia nerwu sromowego – przyczyny 

Nerw sromowy może ulec urazowi mechanicznemu lub stanowi zapalnemu. Takie nieprawidłowości określane są jako neuralgia nerwu sromowego bądź chorobą rowerzystów. Ta druga nazwa wiele mówi o przyczynach neuralgii nerwu sromowego. Rowerzyści są szczególnie narażeni, gdyż jazda na rowerze sprzyja zwiększeniu ciśnienia w kroczu, ucisku na nerw sromowy i tarcia, a także zaburzeniom mikrokrążenia. Wszystko to może prowadzić do powstania stanów zapalnych i zwłóknień nerwu sromowego. 

Przyczyny zapalenia nerwu sromowego to: 

•  urazy mechaniczne, powstałe podczas porodu, uprawiania niektórych dyscyplin sportowych, upadku, 
•  zabiegi operacyjne w okolicy nerwu sromowego, 
•  infekcje układu moczowo-płciowego, 
•  predyspozycje genetyczne.  

Uszkodzenie nerwu sromowego – objawy 

Objawy stanu zapalnego mogą pojawiać się stopniowo lub mieć nagły początek – wiele zależy od przyczyny neuralgii. Zazwyczaj neuropatia sromowa objawia się: 

• bólem w okolicy krocza, występującym jedno- lub obustronnie; ból nasila się wraz z upływem dnia i może się zmniejszyć po zmianie pozycji ze stojącej na leżącą, 
• uczuciem swędzenia i drętwienia okolic krocza, 
• nadwrażliwością okolic intymnych, 
• zaparciami, 
• częstomoczem, 
• bólem podczas oddawania moczu, 
• bólem podczas stosunku seksualnego. 

Jeśli pojawi się porażenie nerwu sromowego, towarzyszy mu zniesienie funkcji zwieraczy odbytu oraz cewki moczowej. Objawia się to nietrzymaniem moczu i kału. 

Neuralgia nerwu sromowego – leczenie 

Leczenie zapalenia nerwu sromowego zależy od przyczyny. W przypadku występowania ucisku na nerw, generowanego przez struktury kostne lub otaczające tkanki miękkie, wskazane jest chirurgiczne odbarczenie nerwu sromowego. Stan zapalny i obrzęk można złagodzić przy pomocy iniekcji preparatów sterydowych. W celu złagodzenia dolegliwości bólowych stosowane są leki o przedłużonym działaniu przeciwbólowym. Jest to tzw. blokada nerwu sromowego. Tego typu blokada może być wykorzystana w drugiej fazie porodu lub w przebiegu porodu kleszczowego. Znajduje zastosowanie także podczas szycia krocza po porodzie. 

Innowacyjną metodą terapii neuralgii nerwu sromowego jest neurostymulacja nerwu sromowego. Nerw zostaje poddany działaniu prądu impulsowego o częstotliwości 1-150 Hz. Ta nieinwazyjna i bezpieczna metoda pomaga złagodzić ból, sprawdza się także w leczeniu nietrzymania moczu i kału. 

Nerw sromowy – ćwiczenia 

W leczeniu neuralgii nerwu sromowego ogromną rolę odgrywa fizjoterapia – ćwiczenia rozciągające. Doskonale sprawdza się technika aktywnego rozluźniania tkanek otaczających nerw sromowy. Tego typu rehabilitacja wykonywana jest pod okiem fizjoterapeuty. Ponadto w domu można wykonywać następujące ćwiczenia: 

•  mostek w leżeniu na plecach, czyli uniesienie bioder w pozycji leżącej, zachowując oparcie ciała na stopach i łopatkach 
•  unoszenie naprzemienne nóg do tyłu w pozycji stojącej 
•  odwodzenie i wyprosty bioder w pozycji leżącej 
•  wyprost bioder w pozycji „na czworakach”, czyli w podparciu na dłoniach i kolanach. 

Zalecane jest ponadto wykonywanie ćwiczeń dna miednicy, a także stosowanie techniki oddychania przeponowego.  

Bibliografia: 

1. Benson JT, Griffis K. Pudendal neuralgia, a severe pain syndrome. Am J Obstet Gynecol. 2005 May;192(5):1663-8; https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15902174/ (dostęp online 23.09.2022 r.)
2. Adam Bochenek, Michał Reicher: Anatomia człowieka tom II, V. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1998