Kiedy stosowane są neuroleptyki? Jakie są ich rodzaje? Czy są szkodliwe?

Neuroleptyki to grupa leków stosowanych w psychiatrii, wynaleziona już w latach 50. XX wieku. Działanie uspokajające tych farmaceutyków sprawia, że stosowane są one obecnie w leczeniu schorzeń takich jak schizofrenia, depresja, psychoza, choroba afektywna dwubiegunowa. Czy te leki są bezpieczne?

Czym są neuroleptyki? 

Neuroleptyki, nazywane również lekami przeciwpsychotycznymi, opisane zostały po raz pierwszy w latach 50. ubiegłego wieku. W tamtym czasie najczęściej wykorzystywanym preparatem była chlorpromazyna, czyli środek anestetyczny, mający działanie uspokajające i służący do usypiania pacjentów. Współcześnie lekarze przepisują leki nowszych generacji, które nie powodują wielu skutków ubocznych i są stosunkowo bezpieczne (oczywiście, jeśli zażywane są zgodnie ze wskazaniami).

Działanie neuroleptyków opiera się na mechanizmach neurobiologicznych, tj. na blokowaniu konkretnych receptorów dopaminowych. W ten sposób uzyskiwane są efekty uspokojenia, a nawet poprawy nastroju. Leki pozwalają także na pozbycie się lub zminimalizowanie wielu negatywnych objawów chorób psychicznych, a jednocześnie znacznie zmniejszają lęk, pobudzenie i napięcie.  

Rodzaje neuroleptyków 

We współczesnej medycynie wyróżnia się dwa rodzaje neuroleptyków, tj. atypowe i klasyczne. Do tej pierwszej grupy można zakwalifikować leki bezpieczniejsze dla organizmu, dające znacznie rzadziej efekty uboczne (to np. klozapina, arypiprazol). Z kolei neuroleptyki klasyczne są starsze, wynalezione znacznie wcześniej, a ich zażywanie może wiązać się z poważnymi skutkami ubocznymi (to np. chloropromazyna, droperidol, sulpiryd).

Współcześnie psychiatrzy starają się przepisywać swoim pacjentom neuroleptyki atypowe, które uznawane są za nowocześniejsze i nie wyrządzają zbyt wielu szkód pacjentowi, a jeżeli tak się dzieje, to nie są one bardzo poważne. Należy jednak zauważyć, że nawet najlepsze i doskonale dobrane leki mogą nieść ze sobą pewne ryzyko.  

Wskazania do przyjmowania neuroleptyków 

Neuroleptyki wskazane są w następujących przypadkach: 

• schizofrenia, 
• mania, 
• choroba afektywna dwubiegunowa, 
• depresja,  
• zespół stresu pourazowego, 
• zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, 
• nerwica, lęki.  

Neuroleptyki mają działanie wyciszające i uspokajające, dlatego stosowane są także w przypadku bezsenności. W tym wypadku bardzo duże znaczenie ma dobór odpowiednich leków, które nie będą w żadnych stopniu uzależniać pacjenta.  

Czy neuroleptyki uzależniają? 

Uznaje się, że neuroleptyki w bardzo niewielu przypadkach powodują uzależnienia, ponieważ leki te nie wykazują oddziaływania narkotycznego. Ta grupa farmaceutyków wchodzi jednak w interakcje z innymi lekami i może powodować skutki uboczne. Po długotrwałym stosowaniu neuroleptyków bardzo ważne jest przeprowadzenie wielu badań, w tym przede wszystkim morfologii krwi, glukozy, poziomu elektrolitów oraz prób wątrobowych. Szczególne znaczenie mają także regularne konsultacje z psychiatrą.  

Czy neuroleptyki szkodą? 

Nie można z całą pewnością powiedzieć, że neuroleptyki szkodzą, jednak niezaprzeczalnie nie są to także leki całkowicie bezpieczne. W praktyce farmaceutyki przeciwpsychotyczne klasyczne powodują czasami następujące objawy niepożądane: 

• problemy z poruszaniem się, spowolnienie, sztywność mięśniowa (tzw. skutki pozapiramidowe), 
• zaburzenia rytmu serca, 
• suchość w jamie ustnej, 
• bóle głowy, brzucha, 
• senność, 
• nadwrażliwość skóry, 
• zaburzenia hormonalne (w tym zanik miesiączki, zaburzenia owulacji, ginekomastia).

W przypadku 0,01% pacjentów (a więc niezwykle rzadko) może pojawić się zespół neuroleptyczny, który kończy się nawet śmiercią. Symptomy tego syndromu to między innymi splątanie, psychoza, mutyzm, majaczenie, a także pogorszenie lub całkowita utrata kontaktu z otoczeniem.  

Nowe neuroleptyki, czyli leki atypowe znacznie minimalizują wystąpienie objawów niepożądanych, jednak oczywiście mogą również się pojawić. Należy jednak zaznaczyć, że stosowanie jakichkolwiek leków przeciwpsychotycznych powinno być skonsultowane z lekarzem.  

Wszystkie takie farmaceutyki są dostępne wyłącznie na receptę, a więc to, czy możesz je zażywać, zostanie poprzedzone dokładnym wywiadem lekarskim oraz ewentualnymi badaniami dodatkowymi. W przypadku kobiet w ciąży neuroleptyki są odraczane szczególnie w pierwszym trymestrze, ponieważ mogą powodować poważne patologie u płodu.  

Czy neuroleptyki mogą zastąpić psychoterapię? 

Neuroleptyki należy traktować jako jeden z dwóch istotnych elementów leczenia. Uznaje się, że sama farmakoterapia, czyli zażywanie leków, nie jest wystarczająca i należy ją uzupełnić psychoterapią. Co więcej, w przypadku niektórych chorób czy też u konkretnych pacjentów wystarczają same spotkania z terapeutą, dlatego w razie wystąpienia zaburzeń psychicznych powinnaś skonsultować się zarówno z psychoterapeutą lub psychologiem, jak i z psychiatrą, aby wybrać optymalne postępowanie lecznicze.

Bibliografia: 

1. Łoza B., Neuroleptyki przeciwdepresyjne, Neuropsychiatria Przegląd kliniczny 2014, 6: 172-176.
2. Łoza B., Polikowska M., Neuroleptyki: poprawiając ich skuteczność, redukując działania niepożądane, Seria przypadków, Część 1. Neuropsychiatria Przegląd kliniczny 2016, 8: 21-25.
3. Żur-Wyrozumska K., Zaburzenia zachowania w czasie snu REM, ostry zespół neuroleptyczny, zespół serotoninergiczny i nadwrażliwość na neuroleptyki, Neurologia po Dyplomie 2022, 12.