Neurotyzm jako cecha osobowości. Jak sobie radzić w codziennym życiu?

Neurotyzm to cecha osobowości oznaczająca nadmierną wrażliwość emocjonalną, wysoki poziom lęku, skłonność do zamartwiania się, a także niską odporność na stres. Niestety, jest ona stosunkowo często skorelowana z występowaniem takich problemów jak depresja, fobie, nerwice, zaburzenia nastroju. Dlaczego tak się dzieje? Jak poradzić sobie w życiu codziennym z wysokim poziomem neurotyzmu?  

Czym charakteryzuje się neurotyzm? 

Neurotyzm (w innych teoriach psychologicznych neurotyczność) to cecha osobowości, która charakteryzuje się silnym brakiem zrównoważenia emocjonalnego. Omawiane pojęcie występuje w takich koncepcjach jak Wielka Piątka Costy i McCrae oraz teoria temperamentu PEN Eysencka. Do najważniejszych elementów neurotyczności należą: 

• nadmierne zamartwianie się (nie tylko o siebie, ale także innych ludzi, a szczególnie rodzinę), 
• skłonność do płaczu, smutku, a także popadania w depresję, 
• brak równowagi emocjonalnej, częste zmiany nastroju, 
• bardzo niski poziom odporności na stres, przez co błahe problemy dosyć szybko urastają do rangi poważnych trudności, 
• doświadczanie poczucia winy, gniewu i lęku.

W tym miejscu warto jeszcze raz podkreślić, że neurotyzm nie jest opisywany jako choroba lub zaburzenie, tylko cecha osobowości, która może przyjmować różne wartości w zależności od danej jednostki. Oznacza to, iż każdy człowiek może osiągać pewną wartość w skali neurotyzmu, przy czym niski poziom oznacza równowagę emocjonalną.  

Przyczyny neurotyzmu nie są oczywiste 

Badacze od wielu dekad starają się odkryć przyczyny neurotyzmu. Najczęściej mówi się o różnicach w funkcjonowaniu systemu nerwowego, co może wynikać z przyczyn genetycznych oraz środowiskowych. Możliwe jest również „uczenie się” pewnych zachowań neurotycznych poprzez modelowanie ze strony rodziców lub rówieśników. Zgodnie ze statystykami ta cecha osobowości występuje częściej u kobiet niż u mężczyzn.  

Neurotyzm a choroby i problemy psychiczne 

Neurotyczność może wiązać się z występowaniem różnych problemów psychicznych, ze względu na chwiejność emocjonalną, wysoki poziom stresu oraz smutek. Do najbardziej powiązanych z neurotyzmem przypadłości można zakwalifikować: 

• zaburzenia nastroju, w tym przede wszystkim depresję, 
• fobie,  
• zaburzenia lękowe, 
• uzależnienia (zarówno od substancji psychoaktywnych, jak i zachowań).

Dobrze jednak pamiętać o tym, że nie każda osoba o wysokim poziomie neurotyzmu zapadnie na depresję lub inne schorzenia. Znaczenie ma tutaj styl życia, czynniki środowiskowe, a także świadomość tej cechy osobowości i chęć do zmiany swoich postaw oraz zachowań na takie, które są skierowane bardziej w stronę równowagi emocjonalnej. 

Czy neurotyzm można leczyć? 

Neurotyzm nie jest opisywany jako choroba psychiczna, więc nie wymaga konsultacji psychiatrycznej lub psychologicznej. Wiele osób z tą cechą osobowości nie radzi sobie jednak w życiu codziennym ze względu na lęk, smutek, chwiejność emocjonalną i skłonność do depresji. Właśnie dlatego dobrym rozwiązaniem może być uczęszczanie na terapię, na przykład w nurcie poznawczo-behawioralnym. 

Zwykle pierwszym krokiem do działań pomocowych jest odpowiednia diagnoza. Psychoterapeuta może zaproponować pacjentowi wykonanie testu osobowości w formie papierowej lub elektronicznej, w tym na przykład opartego na koncepcji Eysencka lub Wielkiej Piątki.  

Uzyskanie wysokiego poziomu w skali neurotyzmu może wskazywać na konieczność podjęcia dalszych działań dla dobra pacjenta i jego lepszego funkcjonowania w życiu społecznym, zawodowym oraz osobistym. Terapia pomaga przede wszystkim w odkryciu źródła problemów, a także zmniejszeniu wpływu neurotyzmu na codzienne czynności. 

Jak radzić sobie z wysokim poziomem neurotyzmu? 

Niestety wysoki poziom neurotyczności może powodować wiele trudności w życiu, a także wiązać się ze skłonnością do depresji. Właśnie dlatego osoby świadome tego problemu chcą podjąć działania zmierzające do lepszego funkcjonowania. Do podstawowych metod zwiększenia równowagi emocjonalnej można zakwalifikować: 

• psychoterapię, 
• medytację i relaksację,  
• uczęszczanie na zajęcia z zakresu jogi, pilatesu lub wykonywanie innej aktywności fizycznej w sposób regularny, 
• wyrażanie swoich emocji i przekazywanie ich otoczeniu, poszukiwanie wsparcia społecznego.

Bardzo dobrym sposobem jest również zapisanie się na trening autogenny Schultza, to sposób na zmniejszenie napięcia nerwowego. Metoda ta bazuje na technikach opisywanych głównie w publikacjach z Dalekiego Wschodu, a więc medytacji, relaksacji, zmniejszaniu napięć mięśniowych. Po zdobyciu podstaw teoretycznych, trening można wykonywać swobodnie w domu, dzięki czemu łagodzi się objawy nerwicowe i przywracana jest równowaga emocjonalna. 

Bibliografia:

1. Pastuszak-Draxler A., Strategie regulacji emocji a inteligencja emocjonalna u pacjentów z zaburzeniem osobowości borderline, Psychiatria Polska 2012, 46.
2. Lahey B. B., Public health significance of neuroticism, American Psychologist 2009, 64. 
3. Sterlus M. I.,  Bernacka R. E.,  Neurotyzm i inteligencja emocjonalna polskich nauczycieli. Lubelski Rocznik Pedagogiczny 2023, 42: 135-151.