Niedoczynność przysadki mózgowej – przyczyny, objawy i metody leczenia

Niedoczynność przysadki mózgowej to zaburzenie polegające na niewystarczającym wydzielaniu hormonów przysadki lub jego braku. Ponieważ przysadka wydziela kilka hormonów, objawy niedoczynności wynikają z rozwoju takich zaburzeń jak niedoczynność tarczycy, zaburzenia funkcji gonad czy niedobór hormonu wzrostu. Leczenie niedoczynności przysadki mózgowej sprowadza się przede wszystkim do substytucji hormonów, ponadto konieczne może być leczenie przyczynowe, np. operacyjne usunięcie guza przysadki.

Czym jest niedoczynność przysadki mózgowej?

Przysadka mózgowa to niewielka struktura o średnicy około 1 cm, zlokalizowana w zagłębieniu kości klinowej u podstawy czaszki. Przysadka określana jest jako gruczoł nadrzędny, gdyż wydziela hormony kontrolujące aktywność innych narządów syntetyzujących hormony. Mowa o tarczycy, gonadach – jajnikach i jądrach, a także nadnerczach. Przysadka mózgowa zbudowana jest z trzech płatów – przedniego, środkowego i tylnego. Jakie hormony wydziela przysadka? Płat przedni wydziela następujące hormony:

• TSH, czyli hormon tyreotropowy pobudzający tarczycę do wydzielania hormonów T3 i T4 (trójjodotyroniny i tyroksyny),
• prolaktynę PRL, która odpowiada za wydzielania mleka przez gruczoły piersiowe
• hormon wzrostu GH, który reguluje wydzielanie czynników wzrostu
• hormon luteinizujący LH, odpowiedzialny za pobudzenie syntezy hormonów płciowych oraz regulujący występowanie owulacji u kobiet
• hormon folikulotropowy FSH, warunkujący dojrzewanie pęcherzyków Graafa w jajnikach.

A za co odpowiada tylny płat przysadki mózgowej? Hormony wydzielane przez tą część przysadki to oksytocyna warunkująca wystąpienie skurczów macicy podczas porodu oraz wazopresyna ADH, wpływająca na zagęszczenie moczu.

Niedoczynność przysadki to zaburzenie prowadzące do syntetyzowania zbyt małych ilości hormonów przysadki lub całkowitego zahamowania wydzielania hormonów. Taka wielohormonalna niedoczynność przysadki powoduje nieprawidłowości w funkcjonowaniu wszystkich narządów, które są wrażliwe na hormony przysadki.

Przyczyny niedoczynności przysadki

Najczęstszą przyczyną niedoczynności przysadki mózgowej jest obecność guza. Zazwyczaj ma on charakter gruczolaka przysadki, rzadziej – oponiaka, glejaka czy potworniaka uciskającego przysadkę. Kolejną możliwą przyczyną niedoczynności przysadki jest uszkodzenie przysadki spowodowane jej urazem, zabiegiem operacyjnym czy naświetlaniem. Kiedy jeszcze rozwija się niedoczynność przysadki? Przyczyny można upatrywać w niektórych stanach zapalnych, takich jak zapalenie mózgu czy zapalenie opon mózgowop-rdzeniowych.

Niedoczynność przysadki – objawy

Gdy dochodzi do rozwoju choroby przysadki mózgowej, objawy związane są ze spadkiem syntezy hormonów przysadki, a co za tym idzie – zaburzeniem funkcjonowania niektórych narządów, w tym tarczycy, nadnerczy, jąder oraz jajników. Najczęściej występujące objawy niedoczynności przysadki to:

• osłabienie i senność,
• przyrost masy ciała,
• zła tolerancja niskich temperatur,
• przesuszenie skóry,
• nieregularne miesiączki,
• problemy z płodnością,
• impotencja,
• niskie ciśnienie krwi,
• brak laktacji po porodzie,
• zaburzenia wzrostu u dzieci,
• nasilone pragnienie i wielomocz.

Dla odróżnienia – gdy rozwija się nadczynność przysadki mózgowej, objawy wynikają z występowania takich zaburzeń jak akromegalia lub gigantyzm czy choroba Cushinga.

Diagnostyka niedoczynności przysadki – badania krwi i obrazowe

W celu zdiagnozowania niedoczynności przysadki oraz określenia jej przyczyny konieczne jest wykonanie badań laboratoryjnych oraz obrazowych. Przede wszystkim wykonywany jest rezonans magnetyczny przysadki mózgowej. Ponadto oznaczany jest poziom hormonów przysadki oraz takich hormonów obwodowych jak hormony tarczycy.

Leczenie niedoczynności przysadki

Leczenie przyczynowe niedoczynności przysadki sprowadza się do usunięcia guza lub stanu zapalnego. Z kolei leczenie objawowe polega na substytucji hormonów, których wydzielanie przez przysadkę jest niewystarczające. W przebiegu niedoczynności tarczycy konieczne jest zażywanie tyroksyny, natomiast niedoczynność nadnerczy leczona jest glikokortykosteroidami. Jeżeli dojdzie do rozwoju niedoczynności gonad, wówczas u kobiet stosowane są preparaty zawierające estrogeny, a mężczyznom podaje się testosteron. W przebiegu zaburzeń wzrostu u dzieci aż do momentu zakończenia okresu wzrostu podawany jest hormon GH.

Bibliografia:

1. Chrzanowska J. i in., Wielohormonalna niedoczynność przysadki – trudności diagnostyczne, Endokrynol. Ped., 2016.