Niedożywienie – definicja, przyczyny, objawy, skutki

Niedożywienie kojarzy się głównie z krajami Trzeciego Świata. Tymczasem problem ten występuje również w Polsce i może dotknąć także te osoby, które nie chorują przewlekle. Jest to o tyle istotne, że niedożywienie jest w stanie zagrażać życiu. Jakie są rodzaje niedożywienia i kiedy możemy mieć z nimi do czynienia?

Niedożywienie – definicja

Co to jest niedożywienie? Według European Society for Clinical Nutrition and Metabolism (ESPEN) jest to „stan wynikający z braku wchłaniania lub braku spożywania substancji żywieniowych, prowadzący do zmiany składu ciała, upośledzenia fizycznej i mentalnej funkcji organizmu oraz wpływający niekorzystnie na wynik leczenia choroby podstawowej”.

Rodzaje niedożywienia

Można wyróżnić trzy podstawowe rodzaje niedożywienia.

• Niedożywienie marasmus (niedożywienie typu prostego) – to niedożywienie białkowo-kaloryczne, a więc wynikające z niedoboru białka oraz kalorii w diecie; do takiego stanu może dochodzić w wyniku urazów i stanów pooperacyjnych, a także długotrwałego głodzenia; jeżeli nie podejmie się szybko interwencji żywieniowej, może dojść do wyniszczenia oraz rozwinięcia się niedożywienia typu kwashiorkor. Niedożywienie marasmus najczęściej pojawia się u osób w podeszłym wieku.
• Niedożywienie typu kwashiorkor – określane także mianem „niedożywienia stresowego” – to stan niedożywienia białkowego. Rozwija się w błyskawicznym tempie, a często grozi nawet śmiercią. Najczęściej pojawia się  u osób otyłych oraz u pacjentów z oddziałów intensywnej terapii.
• Niedożywienie typu mieszanego – jest to najpopularniejszy typ niedożywienia, który łączy w sobie objawy dwóch powyższych jego rodzajów. Można je zaobserwować przy dużym wyniszczeniu organizmu. Bardzo trudno jest je wyleczyć. Szacuje się, że występuje u 75 proc. pacjentów z nowotworami.

Przyczyny niedożywienia

Niedożywienie typu marasmus – przyczyny

Główne przyczyny niedożywienia marasmus to:

• urazy,
• stany operacyjne,
• długotrwałe głodzenie.

Niedożywienie typu kwashiorkor – przyczyny

Do najważniejszych przyczyn niedożywienia typu kwashiorkor zalicza się ciężkie choroby:

• zaburzenia wchłaniania oraz zespoły złego wchłaniania,
• schorzenia neurologiczne,
• nowotwory,
• choroby przebiegające z wysoką gorączką,
• depresja i zaburzenia psychiatryczne (które wiążą się z niedostateczną podażą składników odżywczych),
• choroby nefrologiczne (np. zespół nerczycowy).

Przyczyną tego typu niedożywienia mogą być też rozległe urazy i operacje, zwłaszcza te powikłane stanem zapalnym (który powoduje wzrost zapotrzebowania kalorycznego) oraz zakażeniem.

Niedożywienie typu mieszanego – przyczyny

Niedożywienie typu mieszanego rozwija się u osób wyniszczonych, chorujących przewlekle, u których występuje jednocześnie zwiększone zapotrzebowanie na energię oraz składniki odżywcza, a ich odpowiednia ilość nie jest dostarczana do organizmu.

Niedożywienie – objawy

Niedożywienie typu marasmus – objawy

Główne objawy niedożywienia typu marasmus to:

• osłabienie siły mięśniowej,
• ubytek masy mięśni,
• spadek masy ciała,
• spadek odporności,
• problemy z krążeniem,
• problemy z trawieniem,
• problemy ze wchłanianiem pokarmów,
• obniżona temperatura ciała,
• wypadanie (i utrata) włosów,
• anemia,
• starcze rysy twarzy,
• sucha, pomarszczona skóra,
• wyraźne upośledzenie wzrostu u dzieci,
• rzadkie włosy.

W przypadku tego rodzaju niedożywienia nie odnotowuje się zaburzeń w gospodarce białkowej, a więc zmian ilości albumin i białka w surowicy krwi. Nie występują przy nim również obrzęki ani stłuszczenie wątroby (które są charakterystyczne dla niedożywienia typu kwashiorkor). U osób z niedożywieniem marasmus często jest również zachowane dobre łaknienie.

Niedożywienie typu kwashiorkor – objawy

Najczęstsze objawy niedożywienia typu kwashiorkor to:

• wyraźne obrzęki (zwłaszcza brzucha), będące efektem zaburzeń w gospodarce wodno-elektrolitowej,
• czasem pojawia się przyrost masy ciała (jako efekt zatrzymania wody w organizmie oraz obrzęków),
• nie zawsze też dochodzi do zaniku masy mięśniowej, mogą się zachować pewne rezerwy tkanki tłuszczowej.

W tym przypadku obserwuje się również zmniejszenie ilości albumin oraz białka w surowicy krwi.

Niedożywienie typu mieszanego – objawy

Niedożywienie typu mieszanego występuje, gdy na objawy niedożywienia marasmus nakładają się objawy niedożywienia typu kwashiorkor. Oprócz tego, można wyróżnić następujące jego objawy:

• długotrwała, postępująca utrata masy ciała,
• odczuwanie wczesnej sytości,
• astenia (przewlekłe zmęczenie) – występuje czasem,
• anoreksja – występuje czasem.

Występują tu również poważne zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej.

Skutki niedożywienia

Niedożywienie typu marasmus – skutki

Najczęstszym skutkiem niedożywienia typu marasmus jest przewlekła niedokrwistość. Prowadzi ono również do zaburzeń w układzie odpornościowym oraz do utraty masy mięśniowej. Niedobory białka przyczyniają się do zatrzymywania wody w organizmie, poważnych zaburzeń w funkcjonowaniu narządów wewnętrznych oraz neuropatii. Nieleczone niedożywienie tego typu może przyczynić się nawet do śmierci.

Niedożywienie typu kwashiorkor – skutki

Ważnym skutkiem niedożywienia kwashiorkor jest hipoalbuminemia, czyli zmniejszenie ilości głównych białek we krwi do poniżej 3,5 g/dl u dorosłych pacjentów. Oprócz tego, pojawia się:

• anemia,
• stłuszczenie wątroby,
• obniżenie odporności,
• jadłowstręt.

Ze względu na opuchliznę, która często maskuje spadek masy ciała, czasem nie podejrzewa się aż tak ciężkiego niedożywienia, co niekiedy kończy się tragicznie.

Niedożywienie typu kwashiorkor jest szczególnym zagrożeniem dla dzieci, chyba że leczenie zostanie podjęte odpowiednio szybko. Zdarza się, że prowadzi ono do niepełnosprawności fizycznej i intelektualnej. Powoduje zaburzenia wzrostu i rozwoju, a czasem doprowadza nawet do śmierci.

Niedożywienie typu mieszanego – skutki

Niedożywienie typu mieszanego związane jest z poważnymi zaburzeniami gospodarki wodno-elektrolitowej. Ostateczne rokowania zależą od tego, który typ niedożywienia w danym przypadku przeważa: marasmus czy kwashiorkor.

Źródła:

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK507876/
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK559224/
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4951875/