Niedożywienie marasmus – objawy i metody leczenia. Czym jest kwashiorkor?

Niedożywienie marasmus (marazm) to niedożywienie białkowo – energetyczne, występujące przede wszystkim u dzieci. Tego typu niedożywienie stanowi istotny problem w krajach rozwijających się, zwłaszcza w Afryce i Ameryce Południowej. W przebiegu niedożywienia marasmus dochodzi do wychudzenia, osłabienia siły mięśniowej, pogorszenia odporności organizmu, a nawet – zaburzenia pracy układu nerwowego. Leczenie marazmu sprowadza się do podawania choremu wysokoodżywczej żywności.

Niedożywienie – definicja marazmu

Marasmus to niedożywienie białkowo – kaloryczne, pojawiające się w efekcie nieodpowiedniego zbilansowania diety. Organizm dysponuje zapasami energii, zgromadzonymi pod postacią tkanki tłuszczowej. Gdy jest dostarczane mniej kalorii, niż wynika to z aktualnego zapotrzebowania organizmu na energię, wówczas dochodzi do stopniowego wyczerpywania się zapasów energii z tkanki tłuszczowej. Z kolei zmniejszonej podaży białka towarzyszy nasilenie katabolizmu mięśni i spadek masy mięśniowej. Dopóki organizm nie wyczerpuje całkowicie zapasów energii, podtrzymywane jest prawidłowe jego funkcjonowanie. Jednak z czasem dochodzi do zaburzenia pracy poszczególnych narządów i układów. U osób z niedożywieniem typu marasmus, masa ciała może być nawet o 60% mniejsza niż prawidłowa masa ciała osoby w tym samym wieku.

Przyczyny niedożywienia marasmus

Główną przyczyną marazmu jest nieodpowiedni model żywienia. Dotyczy to przede wszystkim biedniejszych społeczeństw i koncentruje się na niedożywieniu najmłodszych. W krajach rozwijających się istnieje tendencja do szybkiego zakończenia karmienia piersią, po czym dziecko karmione jest mlekiem modyfikowanym lub pokarmami stałymi o niewystarczającej jakości. Podstawą diety na ubogich terenach są produkty roślinne – a te mogą nie dostarczać optymalnych ilości białka. Skutkuje to dostarczaniem zbyt małych ilości tego makroskładnika – a białko jest niezbędne na etapie rozwoju i wzrostu organizmu dziecka.

Do pojawienia się niedożywienia marasmus może dojść także w przebiegu zespołów złego wchłaniania, a także przewlekłych biegunek i wymiotów. Takie zaburzenia sprzyjają ograniczeniu przyswajalności związków odżywczych z przewodu pokarmowego i ich nadmiernej utracie z organizmu. Niewystarczające wchłanianie związków odżywczych ma miejsce w przebiegu takich schorzeń jak:

• celiakia,
• niewydolność trzustki,
• stan po resekcji żołądka czy jelit,
• infekcje pasożytnicze lub bakteryjne jelit.

Marazm może rozwinąć się u osób z zaburzeniami apetytu, które niechętnie przyjmują pokarmy. Ryzyko zmniejszonego łaknienia pojawia się np. u osób cierpiących na depresję. Nierzadko problem ten dotyczy także osób starszych. Mogą one mieć problem z gryzieniem i przełykaniem pokarmów, ponadto pojawiają się zaburzenia węchu i smaku rzutujące w negatywny sposób na apetyt. Kolejną grupą narażoną na rozwój niedożywienia są pacjenci onkologiczni. Dotyczy to zwłaszcza osób chorujących na nowotwory przełyku, żołądka oraz trzustki.

Jakie są objawy niedożywienia marasmus?

Marazm objawia się przede wszystkim zahamowaniem wzrostu i rozwoju u dzieci. Dotyczy to zarówno rozwoju fizycznego dziecka, jak i intelektualnego. U dzieci dotkniętych tym typem niedożywienia mogą pojawiać się problemy z umiejętnościami poznawczymi, możliwy jest spadek IQ. Zaobserwować można spadek masy ciała, wynikający zarówno ze zmniejszenia ilości tkanki tłuszczowej, jak i postępującego zaniku mięśni. Niedożywienie wpływa niekorzystnie na wygląd włosów, skóry i paznokci. Skóra staje się sucha, szybciej się starzeje, włosy są osłabione i mogą wypadać, a paznokcie stają się łamliwe.

W przebiegu marasmus dochodzi do rozwoju anemii, która objawia się zawrotami głowy, sennością i osłabieniem, kołataniem serca, bladością skóry oraz dusznościami. Niedoborowi białka może towarzyszyć poważne zaburzenie funkcjonowania wielu narządów, a także układu nerwowego. Pogarsza się naturalna odporność organizmu, co przekłada się na częstszą zapadalność na infekcję. Ponadto może rozwinąć się osłabienie struktury kości i osteoporoza.

W przebiegu niedożywienia marasmus może dojść do zaburzeń hormonalnych. Jednym z nich jest wzrost poziomu kortyzolu we krwi, wynikający ze spadku poziomu albuminy wiążącej ten hormon. Ponadto niedożywienie sprzyja zanikowi nadnerczy czy przysadki mózgowej. Może dojść do zaburzeń funkcjonowania tarczycy o charakterze niedoczynności gruczołu. Mogą pojawić się zaburzenia wodno-elektrolitowe, przebiegające z niedoborem potasu, fosforu, wapnia i magnezu. W efekcie zaburzeń tolerancji glukozy możliwy jest rozwój insulinooporności, a nawet cukrzycy.

Diagnozowanie marazmu

Rozpoznanie niedożywienia marasmus opiera się przede wszystkim na wykonaniu wywiadu lekarskiego oraz badań antropometrycznych. W ocenie masy ciała może posłużyć pomiar wagi, wskaźnika BMI, obwodów ciała. Masę ciała u dzieci najlepiej jest oceniać na podstawie siatki centylowej. U dorosłych zastosowanie znajduje przede wszystkim wskaźnik BMI (Body Mass Index), obliczany ze wzoru:

BMI (kg/m)2 = masa ciała (kg) / (wzrost [m])2

Interpretacja wskaźnika BMI jest następująca:

>30 kg/m2 – duża nadwaga

25-29,9 kg/m2 – nadwaga

20-24,9 kg/m2 – prawidłowy stan odżywienia

17-19,9 kg/m2 – ryzyko niedożywienia (w tej sytuacji wskazane jest leczenie żywieniowe)

<17 kg/m2 – niedożywienie.

W celu oceny stanu niedożywienia organizmu pomocne są także badania krwi, zwłaszcza badanie poziomu transferyny, albuminy i prealbuminy. Niski poziom tych związków może wskazywać na niedożywienie organizmu.

Marasmus a kwashiorkor

Zarówno marasmus, jak i kwashiorkor to stany niedożywienia, w których przebiegu dochodzi do zmniejszenia podaży białka. Tym, co różni marazm od kwashiorkoru to fakt, iż kwashiorkor nie przebiega z deficytem energii, jak ma to miejsce w przebiegu marasmus. Kwashiorkor cechuje się wystąpieniem obrzęków, przez co masa ciała może pozostawać prawidłowa. Obrzęki zlokalizowane są przede wszystkim na brzuchu oraz nogach, a także twarzy.

Marasmus – leczenie

Leczenie niedożywienia typu marasmus obejmuje kilka etapów. W pierwszym wskazane jest przede wszystkim nawodnienie organizmu i przywrócenie równowagi elektrolitowej, co realizowane jest na drodze dożylnego podawania płynów. Ponadto podawane są niskokaloryczne posiłki. Postępowanie na tym etapie ma na celu zapobieganie zespołowi ponownego odżywienia. Jest to tzw. szok pokarmowy, przebiegający z nagłym spadkiem poziomu elektrolitów, zwłaszcza fosforu.

Kolejny etap leczenia marazmu to stopniowe podawanie pokarmów o rosnącej kaloryczności. Ta faza zazwyczaj trwa kilka tygodni. Ostatni etap leczenia to profilaktyka, mająca na celu zapobieganiu nawrotom marazmu. Istotne znaczenie ma odpowiednia profilaktyka żywieniowa pacjenta, a także – jeśli zachodzi taka konieczność – wyleczenie choroby podstawowej.

Źródła:

1. Kłęk S., Kapała A.: Nutritional treatment. Oncol. Clin. Pract. 2018; 14. DOI: 10.5603/OCP.2018.0028.
2. Galler, Janina R.; Ramsey, Frank C.; Forde, Victor; Salt, Patricia; Archer, Esther* Long-Term Effects of Early Kwashiorkor Compared with Marasmus. II. Intellectual Performance, Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition: November 1987 – Volume 6 – Issue 6 – p 847-854;