Niepłodność wtórna – kiedy starania o dziecko nie przynoszą efektów

Jeżeli masz jedno lub więcej dzieci, być może wydaje ci się, że niepłodność nie stanowi dla ciebie zagrożenia. Niestety, nawet 15-20% par z potomstwem mierzy się z trudnościami w zajściem lub utrzymaniem ciąży. W tej sytuacji mówimy o wtórnej niepłodności, która wymaga ustalenia przyczyny i wdrożenia kompleksowego leczenia pod opieką specjalistów. Po jakim czasie bezowocnych starań należy zgłosić się do lekarza? 

Czym jest niepłodność wtórna?

Niepłodność wtórna – zgodnie ze sformułowaniem Światowej Organizacji Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO) – to brak zdolności uzyskania ciąży przez okres 12. miesięcy regularnych stosunków płciowych, pomimo wcześniejszej udanej ciąży. W terminologii medycznej występuje także niepłodność pierwotna, czyli stan, kiedy para nie może spłodzić pierwszego dziecka lub kiedy zapłodnienia kończą się poronieniem.

Niepłodność wtórna – przyczyny

Przyczyny niepłodności wtórnej mogą wynikać z problemów zarówno po stronie kobiety, jak i mężczyzny. W przypadku pań najczęstszą przyczyną problemów z zajściem w ciąże jest wiek. Według badań, u kobiet już po 30. roku życia prawdopodobieństwo zajścia w ciążę stopniowo maleje, a ryzyko poronienia rośnie. Obniżeniu ulega tzw. rezerwa jajnikowa, czyli pula prawidłowych komórek jajowych. U mężczyzn spadek jakości nasienia ma miejsce po ok. 40. roku życia. Równie częstą przyczyną są zaburzenia hormonalne oraz przewlekłe schorzenia układu rozrodczego, takie jak: 

• endometrioza, 
• niedrożność jajowodów, 
• włókniaki, 
• mięśniaki macicy. 

Negatywnie wpływają one na przebieg cyklu miesiączkowego i utrudniają zapłodnienie. Niepłodność wtórna może wystąpić także na skutek zabiegów operacyjnych i cesarskiego cięcia. Zrosty mogą uciskać narządy wewnętrzne i także utrudniają zagnieżdżenie się komórek jajowych. 

Istotny wpływ na rozwój wtórnej niepłodności u kobiet i mężczyzn ma styl życia. Nadwaga negatywnie wpływa na cykl owulacji u kobiet i pogorszenie jakości nasienia u mężczyzn. Podobnie jest w przypadku palenia tytoniu czy regularnego spożywania alkoholu. Do czynników obniżających płodność należą również przewlekłe choroby, takie jak:

• schorzenia nerek, 
• nadciśnienie tętnicze, 
• cukrzyca, 
• problemy z tarczycą.

Warto wspomnieć również o zjawisku, jakim jest niepłodność wtórna idiopatyczna – stan, w którym kobieta pomimo posiadania potomstwa nie może zajść w ciążę, a wyniki badań jej oraz partnera są prawidłowe i nie wskazują konkretnej przyczyny niepłodności, którą można by wyeliminować.

Kiedy udać się do lekarza, gdy nieskutecznie staracie się o dziecko?

Przyjmuje się, że 12 miesięcy regularnych starań kończących się niepowodzeniem jest sygnałem do rozpoznania niepłodności wtórnej. Po tym czasie wskazana jest konsultacja obojga partnerów i wykonanie odpowiednich badań. Natomiast krótszy czas do rozpoczęcia diagnostyki należy rozważyć w przypadku kobiet po 35. roku życia.  Wówczas po pół roku starań para powinna udać się na konsultację do ginekologa specjalizującego się w leczeniu niepłodności. 

Diagnostyka niepłodności wtórnej – jakie badania warto wykonać?

Diagnostyka niepłodności wtórnej dotyczy obojga partnerów. W pierwszej kolejności obejmuje ona szczegółowy wywiad. Na podstawie analizy stylu życia i chorób towarzyszących specjalista zleci wykonanie odpowiednich badań. U mężczyzn może być to:

• badanie nasienia (seminogram) – ocenia ilości i ruchliwości plemników oraz innych parametrów pozwalających na ocenę męskiej płodności,
• badania hormonalne – poziom testosteronu, estradiolu, prolaktyny, stężenia FSH i LH,
• biopsja jąder – w przypadku braku plemników w nasieniu.

W przypadku kobiet lekarz zaleca najpierw szczegółowe USG układu rodnego oraz badania hormonalne. Niekiedy konieczne mogą okazać się dodatkowe metody, takie jak: 

• laparoskopia – umożliwia ocenę budowy i położenia narządów w obrębie miednicy mniejszej. To istotne badanie pod kątem wykrycia torbieli, polipów, zrostów lub ognisk endometriozy,
• histeroskopia – ocenia wnętrze jamy macicy pod kątem patologicznych zmian (szczególnie kanału szyjki i jamy macicy). Badanie pozwala jednocześnie usunąć wykryte nieprawidłowości,
• badanie drożności jajowodów – pozwala na ocenę kształtu macicy, a także możliwości przedostania się komórki jajowej z jajnika do macicy. Diagnostykę przeprowadza się za pomocą USG.

Leczenie niepłodności wtórnej

Metody leczenia niepłodności wtórnej dobierane są indywidualnie w zależności od przyczyny problemu z zajściem w ciążę. Warto w pierwszej kolejności zmodyfikować styl życia, rezygnując z używek oraz przestrzegając zasad zdrowej diety. Te działania w wielu przypadkach mogą przyczynić się do zwiększenia szans na kolejne potomstwo. Pozytywny wpływ wykazuje farmakoterapia, m.in.: 

• leki stymulujące owulację, 
• hormonalne terapie zastępcze,
• w przypadku mężczyzn leki poprawiające jakość nasienia. 

Lekarz po analizie badań obrazowych może podjąć decyzję o konieczności przeprowadzenia zabiegów chirurgicznych, np. usunięcia zrostów, mięśniaków czy resekcji polipów wewnątrzmacicznych. Jeśli powyższe metody okażą się nieskuteczne, rozważa się formy wspomaganego rozrodu, czyli inseminacji domacicznej lub zapłodnienia in vitro.

O ekspercie:

Bibliografia: 

1. Głowacka M., Koperwas M., Problem niepłodności wśród kobiet i mężczyzn – epidemiologia, czynniki ryzyka i świadomość społeczna, Aspekty Zdrowia i Choroby 2017, 2, 3, 31-49. 
2. Łepecka-Klusek C., Pilewska-Kozak A., Jakiel G., Niepłodność w świetle definicji choroby podanej przez WHO, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu 2012, 18, 2, 163-166. 
3. Łukaszuk K., Kozioł K., Jakiel G., Diagnostyka i leczenie niepłodności – rekomendacje Polskiego Towarzystwa Medycyna Rozrodu i Embriologii (PRMRiE) oraz Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGP), Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2018, 3, 3, 112-140.