Nieswoiste zapalenie jelit – co to? Jak przebiega diagnoza?

Nieswoiste zapalenie jelit to grupa trzech chorób zapalanych w obrębie jelit. Mogą je wywołać czynniki genetyczne, ale też środowiskowe czy nawet spadki odporności. Nie można jednak z całą pewnością wskazać konkretnych przyczyn, co ogranicza istotnie metody terapeutyczne. Czym jest nieswoiste zapalenie jelit? Jak zdiagnozować chorobę? Czy można złagodzić jej przebieg?

Co się kryje pod nazwą „nieswoiste zapalenie jelit”? 

Nazwa „nieswoiste zapalenie jelit” mylnie sugeruje, że jest to jedna choroba. Tymczasem to grupa trzech patologii: 

• wrzodziejące zapalenie jelita grubego – rozlane stany zapalne, którym nierzadko towarzyszą owrzodzenia. Najczęściej lokalizują się w błonach śluzowych i w powierzchniowej warstwie błon podśluzowej odbytnicy i lewej okrężnicy; 
• choroba Leśniowskiego-Crohna – pełnościenny przewlekły stan zapalny może objąć każdy odcinek drogi pokarmowej, choć najczęściej lokalizuje się w końcówce jelita krętego, zastawce krętniczo-kątniczej, a także kątnicy; 
• zapalenie niezdefiniowane – stan zapalny jelit niemający formy wrzodziejącego zapalenia jelita grubego ani choroby Leśniowskiego-Crohna. 

Wedle danych, liczba osób chorujących na nieswoiste zapalenie jelit wzrasta z roku na rok. W Europie zapadalność na jedną z chorób tej grupy wynosi rocznie 10 na 100 tys. osób. Choć nie ma danych dotyczących Polski, to najpewniej statystyki wyglądają podobnie. Na wystąpienie jednego z trzech wymienionych wyżej zaburzeń narażone są przede wszystkim osoby młode w wieku 20-40 lat.

Jakie są objawy nieswoistego zapalenia jelit? 

Nie można mówić o jednakowych symptomach w przypadku nieswoistego zapalenia jelit. Objawy nieznacznie różnią się w zależności od rodzaju choroby. 

W przypadku wrzodziejącego nieswoistego zapalenia jelita grubego najczęściej występują: 

• biegunka (także z krwią i śluzem); 
• parcie na stolec i nietrzymanie stolca; 
• ból; 
• stan podgorączkowy i gorączka; 
• zmniejszona wydolność fizyczna; 
• spadek masy ciała. 

Przy chorobie Leśniowskiego-Crohna, osoby nią dotknięte często uskarżają się na: 

• ból brzucha u dołu po prawej stronie; 
• biegunkę; 
• krwawienia z przewodu pokarmowego. 

Warto przy tym zaznaczyć, że w przypadku choroby Leśniowskego-Crohna objawy nie tylko nie występują stale, ale też są rzadziej zgłaszane niż w przypadku wrzodziejącego zapalenia jelita.

Nieswoiste zapalenia jelit – objawy pozajelitowe 

W przypadku nieswoistego zapalenia jelit mogą wystąpić objawy poza układem pokarmowym. Są to m.in.: 

• rumień guzowaty (u 40 proc. chorych); 
• piodermia zgorzelinowa (u 1-2 proc. chorych); 
• artropatie, czyli zaburzenia w obrębie stawów (u 4-23 proc. chorych); 
• pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych (u 2,5-7,5 proc. chorych). 

Mogą też rozwinąć się dolegliwości oczne, takie jak zapalenie nadtwardówki, twardówki, tęczówki i siatkówki. Towarzyszą one przede wszystkim wrzodziejącemu zapaleniu jelit. Przy chorobie Leśniowskiego-Crohna dolegliwości ze strony narządu wzroku raczej nie występują.

Na czym polega diagnostyka nieswoistego zapalenia jelit? 

Diagnostyka nieswoistego wrzodziejącego zapalenia jelit rozpoczyna się każdorazowo od wywiadu z pacjentem. Ma to na celu poznanie wszystkich zaobserwowanych symptomów mogących świadczyć o stanie zapalanym odcinka układu pokarmowego. Lekarz przeprowadza też badanie fizykalne oraz z użyciem endoskopu w celu pobrana wycinka zmienionej chorobowo tkanki i przekazania jej do analizy histopatologicznej. Wsparciem w diagnostyce może być laboratoryjne oznaczenie stężenia kalprotektyny w kale. Jej obecność świadczy o toczącym się w organizmie stanie zapalnym. 

W przypadku choroby Leśniowskiego-Crohna wykorzystywane są: 

• badanie endoskopowe (kolonoskopia z ileoskopią); 
• pobranie wycinka do badania histopatologicznego; 
• tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny (w celu rozpoznania miejsc rozwijania się stanów zapalnych). 

Cenna jest też diagnostyka laboratoryjna. Zwykle przy tej patologii stwierdzona zostaje anemia, leukocytoza, nadpłytkowość, podwyższone OB i CRP, hipoproteinemia, hipoalbuminemia, hipokaliemia, niski poziom żelaza, obecność przeciwciał ASCA skierowanych przeciwko grzybom Saccharomyces cerevisiae. Ponadto, tak jak w przypadku wrzodziejącego zapalenia jelita, tak i przy chorobie Leśniowskiego-Crohna ważnym markerem chorobowym jest obecność kalprotektyny w kale.

W jaki sposób leczy się nieswoiste zapalenie jelit? 

Przy nieswoistym zapaleniu jelit do remisji choroby mogą przyczynić się leki takie jak: 

• środki z kwasem aminosalicylowym (np. mesalazyna, sulfasalazyna); 
• glukokortykosteroidy (np. prednizon); 
• preparaty immunosupresyjne/immunomodulacyjne (np. azatiopryna, tiopuryny). 

Możliwe do zastosowania są także tzw. metody biologiczne. W Polsce stosowane są inhibitory czynnika martwicy nowotworów alfa, zwane skrótowo inhibitoramiy TNF-α. W przypadku wrzodziejącego zapalenia jelit konieczne może być sięgnięcie po metody chirurgiczne. Wówczas lekarz usuwa całe jelito grube lub prawie całe, zachowując jedynie aparat zwieraczowy.

Przy chorobie Leśniowskiego-Crohna niezwykle istotne jest przestrzeganie zaleceń profilaktycznych. Mowa tu o zaniechaniu palenia papierosów i unikaniu stosowania niesteroidowych leków przeciwzapalanych (np. aspiryny, ibuprofenu czy diklofenaku). Ważne jest także stałe redukowani stresu oraz zadbanie o prawidłowo zbilansowaną dietę. 

Niestety, żadna z metod terapeutycznych nie jest w stanie wyleczyć całkowicie nieswoistego zapalenia jelit. Stosowane środki farmakologiczne służą wyłącznie utrzymaniu remisji i redukcji dokuczliwych objawów. 

Bibliografia: 

1. Bartnik W., Wytyczne postępowania w nieswoistych chorobach zapalnych jelit, Przegląd Gastroenterologiczny 2007, 2 (5), s. 215-229. 
2. Bartnik W., Zakażenia i nieswoiste zapalenia jelit, Gastroenterologia Kliniczna 2013, t. 5, nr 2-3, s. 55-61. 
3. Gonciarz M., Szkudłapski D., Mularczyk A., Radwan P., Kłopocka M., Bartnik W. Rydzewska G., Wytyczne postępowania z chorymi na nieswoiste choroby zapalne jelit w praktyce lekarza rodzinnego, Lekarz POZ 2017, nr 1, s. 1-11.