Nietolerancja glutenu może mieć różne przyczyny. Jak ją zdiagnozować?

Nietolerancja glutenu to nieprawidłowa reakcja organizmu na gluten – białko powszechnie występujące w zbożach. Wśród chorób glutenozależnych wymienia się celiakię, alergię na gluten oraz nieceliakalną nadwrażliwość na gluten. Wszystkie te schorzenia łączą podobne objawy kliniczne, ale mechanizm ich powstawania jest odmienny. Jakie są przyczyny nietolerancji glutenu i jakie badania wykonać, aby ją potwierdzić?

Czym jest nietolerancja glutenu? 

Nietolerancja glutenu to przypadłość, w której spożycie glutenu, czyli białka obecnego w pszenicy i jej odmianach, życie oraz jęczmieniu, działa szkodliwie i wywołuje nieprzyjemne dolegliwości ze strony różnych narządów. Najczęściej objawy dotyczą przewodu pokarmowego, ale mogą też pojawić się symptomy skórne oraz nieprawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego czy oddechowego

Celiakia a nietolerancja glutenu

Celiakia (choroba trzewna) jest chorobą autoimmunologiczną, która rozwija się u osób predysponowanych genetycznie, posiadających haplotydy HLA-DQ2 i HLA-DQ8. Sama ekspresja tych genów nie jest jednak wystarczająca do powstania choroby – około 5-10% chorych nie posiada wspomnianych antygenów. Schorzenie może ujawniać się w odpowiedzi na czynniki środowiskowe, np. dysbiozę jelitową, czyli zmieniony skład bakteryjnej flory jelitowej. 

Mechanizm powstawania celiakii opiera się na produkowanych przez układ odpornościowy przeciwciałach, które prowadzą do powstania stanu zapalnego i uszkodzenia błony śluzowej jelita. O celiakii mówi się jako o trwałej nietolerancji glutenu – choroba ta jest nieuleczalna i trwa przez całe życie. 

Alergia na gluten i alergia na pszenicę

Nietolerancja glutenu może przybierać postać alergii na białka glutenowe. Chorego mogą uczulać różne białka znajdujące się w pszenicy (także białka nieglutenowe) i wtedy mówimy o alergii na pszenicę oraz białka glutenu obecne w pszenicy i innych zbożach. Przyczyną alergii pokarmowej są reakcje IgE zależne. Uczulenie na pszenicę częściej dotyczy dzieci niż dorosłych i może minąć z wiekiem. U pacjentów najczęściej pojawiają się objawy ze strony przewodu pokarmowego i symptomy skórne: 

• pokrzywka, 
• wysypki skórne, 
• nudności i wymioty, 
• biegunka, 
• zaparcia, 
• bóle brzucha. 

W przeciwieństwie do celiakii, niektóre osoby z uczuleniem mogą spożywać niewielkie ilość glutenu bez ryzyka wystąpienia objawów. 

Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten

W ostatnich latach coraz więcej uwagi poświęca się zagadnieniu nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten (ang. non-celiac gluten sensitivity (NCGS)). Jest to stan, w którym osoba źle czuje się po zjedzeniu produktów zawierających gluten, a objawy ustępują po wyeliminowaniu tego składnika z diety, ale w badaniach nie stwierdzono u niej ani choroby trzewnej ani alergii. Częstość występowania NCGS nie została dotychczas określona, podobnie jak możliwy mechanizm jej rozwoju. 

Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten objawia się podobnie jak celiakia. Najczęściej wywołuje: 

• dolegliwości żołądkowo-jelitowe: bóle brzucha, przewlekłe biegunki, wzdęcia, 
• zaburzenia ze strony układu nerwowego: bóle głowy, zaburzenia snu, zmęczenie, drętwienie mięśni, depresję, 
• problemy mięśniowo-stawowe: bóle mięśni i stawów, 
• spadek masy ciała. 

Na chwilę obecną nie jest wiadomo, czy NCGS ma charakter przewlekły czy przemijający. Objawy nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten mogą sugerować inne choroby, takie jak zespół jelita drażliwego czy choroby zapalne jelit, dlatego niezbędna jest kompleksowa diagnostyka. 

Jakie badania na nietolerancję glutenu wykonać? 

Wiele osób zadaje sobie pytanie: jakie badania wykonać przy podejrzeniu nietolerancji glutenu? Wszelkie objawy sugerujące istnienie choroby trzewnej powinny zostać skonsultowane z lekarzem rodzinnym, który następnie skieruje chorego do gastroenterologa. 

Badania w diagnostyce celiakii 

Standardowym badaniem w kierunku celiakii są testy serologiczne, w których oznacza się przeciwciała w klasie IgA i IgG: 

• przeciwciała przeciwko transglutaminazie tkankowej, 
• przeciwciała przeciwko endomysium mięśni gładkich, 
• przeciwciała przeciwko deamidowanym peptydom gliadyny. 

Ponadto znaczenie odgrywają badania genetyczne polegające na sprawdzeniu obecności genów HLA–DQ2 i-DQ8. Złotym standardem rozpoznawania celiakii u osób dorosłych jest biopsja jelita cienkiego. 

Ile kosztują badania na nietolerancję glutenu? Testy można wykonać bezpłatnie na NFZ, ale jeśli chory chce przyspieszyć diagnostykę i skorzystać z prywatnej opieki, cena badań serologicznych i genetycznych wynosi ok. 700 zł, a biopsji jelita ok. 350 zł. 

Warto pamiętać o tym, że stosowanie diety bezglutenowej przed wykonaniem badań na nietolerancję może prowadzić do fałszywie ujemnych wyników. Jeśli masz niezdiagnozowaną celiakię i wykluczysz produkty glutenowe, w Twoim organizmie zmniejszy się liczba specyficznych przeciwciał, a kosmki jelitowe zaczną regenerować, a to uniemożliwi postawienie prawidłowego rozpoznania. 

Domowy test na nietolerancję glutenu 

W aptekach można znaleźć też domowe testy na nietolerancję glutenu umożliwiające wykrycie we krwi przeciwciał przeciwko transglutaminazie tkankowej w klasie IgA. Trzeba sobie jednak zdawać sprawę z tego, że diagnostyka celiakii nie opiera się jedynie na oznaczeniu przeciwciał anty-tTG i sam test nie może stanowić podstawy do rozpoznania choroby. 

Rozpoznawanie alergii na pszenicę i nadwrażliwości na gluten 

Przy podejrzeniu alergii na pszenicę wskazane są testy skórne. Nieceliakalną nadwrażliwość na gluten diagnozuje się poprzez wykluczenie celiakii i alergii na pszenicę. U chorego z NCGS nie stwierdza się przeciwciał charakterystycznych dla choroby trzewnej, nie występują też uszkodzenia błony śluzowej jelita. 

Bibliografia: 

1. Hozyasz K, Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten (NCNG) – choroba ponownie odkryta, Family Medicine & Primary Care Review 2016; 18, 1: 79–83 
2. Michałowska J., Pastusiak K., Bogdański P., Kontrowersje wokół glutenu, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2017, tom 8, nr 3, 103–111. 
3. Ścibor K., Ostrowska-Nawarycz L., Kopański Z., Brukwicka I., Uracz W., Maslyak Z., Sklyarov I, Nietolerancja glutenu problemem zdrowotnym XXI wieku, Journal of Clinical Healthcare 2015, 1 Page 18 of 43.