Niewydolność wątroby – objawy i leczenie. Jaką dietę stosować?

Niewydolność wątroby to stan, w którym wątroba nie spełnia już swoich funkcji metabolicznych. Ze względu na duże ryzyko zagrożenia życia, istotne jest szybkie rozpoznanie choroby i wdrożenie odpowiedniego leczenia. Jakie objawy wskazują na uszkodzenie wątroby? Na czym polega leczenie tego schorzenia i czy dieta może pomóc? 

Czym jest niewydolność wątroby?

Niewydolność wątroby to ostatnie stadium uszkodzenia wątroby. Wyróżnia się ostrą i podostrą niewydolność wątroby (ICD-10: K72.0) oraz przewlekłą niewydolność wątroby (ICD-10 K72.1) 

Ostra niewydolność wątroby

Ostra niewydolność wątroby (ONW) to nagłe pogorszenie czynności wątroby u osób, u których nie występowała przewlekła choroba wątroby. U chorych dochodzi do martwicy hepatocytów (komórek wątroby), a następnie zaburzeń krzepnięcia i encefalopatii. Główne przyczyny ostrej niewydolności wątroby to: 

• polekowe uszkodzenie wątroby – najczęściej odpowiada za nie paracetamol, choć znane są też przypadki ONW po używkach, ziołach i suplementach diety, 
• związki chemiczne i toksyny roślinne: czterochlorek węgla, fosfor żółty, amatoksyny, 
• infekcje wirusowe (HAV, HDV, HSV, EBV), 
• autoimmunologiczne zapalenie wątroby, 
• wrodzone choroby metaboliczne: choroba Wilsona, zespół Reye’a, galaktozemia, tyrozynemia. 

Przewlekła niewydolność wątroby

Przewlekła niewydolność wątroby to choroba, która powstaje na skutek długotrwałego narażenia na czynnik hepatotoksyczny. Najczęstszą przyczyną przewlekłej niewydolności wątroby (PNW) jest marskość wątroby – schorzenie, w którym dochodzi do zwłóknienia wątroby i przemiany jej struktury. Marskość wątroby w większości przypadków spowodowana jest nadużywaniem alkoholu. PNW wywołują też infekcje wirusami zapalenia wątroby. Do przewlekłej niewydolności wątroby przyczynia się również niewłaściwa dieta bogata w tłuszcze nasycone. 

Jakie są objawy niewydolności wątroby?

Do charakterystycznych objawów ostrej niewydolności wątroby należą: żółtaczka, encefalopatia i zaburzenia krzepnięcia. Encefalopatii towarzyszą zaburzenia świadomości, zmiany nastroju, problemy z orientacją i zaburzenia rytmu snu i czuwania. 

Początkowe objawy przewlekłej niewydolności wątroby mogą nie występować wcale lub być nieswoiste. Chorzy odczuwają zmęczenie, osłabienie, spadek apetytu, bóle brzucha, świąd skóry. Później pojawiają się dodatkowe symptomy chorobowe w postaci: 

• żółtaczki, 
• wodobrzusza, 
• hepatomegalii i splenomegalii, 
• objawów skórnych: przeczosów, nadmiernej pigmentacji skóry, 
• pajączków naczyniowych, 
• palców pałeczkowatych, 
• ginekomastii, 
• hipogonadyzmu. 

Na czym polega diagnostyka i leczenie niewydolności wątroby?

W diagnostyce ostrego zapalenia wątroby duże znaczenie ma dobrze przeprowadzony wywiad medyczny, który może nakierować lekarza na czynnik etiologiczny odpowiedzialny za rozwój choroby. Na początku wykonuje się badania laboratoryjne: 

• podstawowe badania biochemiczne: oznaczenie poziomu sodu, potasu, chlorków, dwuwęglanów, wapnia, magnezu, fosforanów, glukozy, kreatyniny, 
• panel badań wątrobowych: ALT, AST, alkaliczna fosfataza, bilirubina, albuminy 
• czas protrombinowy (INR), 
• badanie krwi obwodowej: leukocyty, hemoglobina, hematokryt, płytki krwi. 

Przedawkowanie leku można wykryć, oznaczając lek lub jego metabolity, a gdy jest to niemożliwe, sprawdza się aktywność ALT/AST. Gdy nieznana jest przyczyna ONW pomocne mogą być badania serologiczne w kierunku wirusów hepatotropowych oraz oznaczenie markerów chorób autoimmunologicznych. Niekiedy konieczne jest wykonanie biopsji wątroby. 

W rozpoznaniu przewlekłej niewydolności wątroby przydatne są badania laboratoryjne obejmujące ocenę czynności syntetycznej i wydzielniczej wątroby. Wykorzystuje się też badania obrazowe: 

• USG jamy brzusznej z oceną przepływów krwi metodą Dopplera, 
• sonoelastografię (metoda pomiaru elastyczności tkanek), 
• tomografię komputerową, 
• rezonans magnetyczny. 

Leczenie niewydolności wątroby

Chorzy z niewydolnością wątroby leczeni są w warunkach szpitalnych na oddziałach intensywnej terapii. Jeśli znany jest czynnik wywołujący chorobę, wdraża się leczenie przyczynowe. Konieczne jest wyrównanie zaburzeń elektrolitowych i kontrolowanie glikemii. Pacjenci zgłaszani są też do ośrodka transplantacyjnego, ponieważ w niektórych przypadkach konieczny jest przeszczep narządu. 

Dieta w niewydolności wątroby

Dieta to ważny element terapii niewydolności wątroby. Wsparcie żywieniowe ma za zadanie chronić pozostałą czynność wątroby, zmniejszać ryzyko infekcji i poprawić ogólny stan zdrowia chorych, a w szczególności pacjentów kwalifikowanych do przeszczepu wątroby. 

Dieta dla osób z niewydolnością wątroby to dieta ubogotłuszczowa. Ograniczeniu podlegają w szczególności nasycone kwasy tłuszczowe, tłuszcze trans i cholesterol. Wprowadza się następujące zalecenia. Pacjenci z przewlekłą niewydolnością wątroby powinni spożywać 30 kcal/kg masy ciała oraz 1,2-1,5 g białka/kg masy ciała. U chorych z marskością wątroby zalecana jest wieczorna przekąska węglowodanowa, ponieważ może ona poprawiać metabolizm białek. Suplementacja cynku i witaminy A przy encefalopatii wpływa na poprawę spożycia pokarmu i stan odżywienia chorego, gdyż łagodzi zaburzenia smaku. 

Pacjenci z niewydolnością wątroby powinni unikać długich przerw bez jedzenia (powyżej 12 godzin). Istotne jest wprowadzenie diety zawierającej odpowiednią ilość witamin i minerałów. W sytuacji, w której wraz z dietą nie można dostarczyć odpowiedniej ilości składników odżywczych, wspomagająco można stosować żywność specjalnego przeznaczenia medycznego. 

Bibliografia: 

1. Abenavoli, L., Maurizi V., Boccuto L., Berardino A., Giostra N., Santori P., Scarcella M., Procopio A., Rasetti C., Scarpellini E, Nutritional Support in Acute Liver Failure, Diseases 2022, 10(4): 108. 
2. Habior A, Ostra niewydolność wątroby, Postępy Nauk Medycznych 2014, t. XXVII, nr 1. 
3. Plauth M, Nutritional Intervention in Chronic Liver Failure, Visceral Medicine 2019, Volume 35, Issue 5.