Badanie TSH – co to jest i kiedy należy je robić

Badanie TSH, czyli hormonu tyreotropowego wydzielanego przez przysadkę mózgową, pomaga w diagnostyce chorób tarczycy. Dobowe uwalnianie TSH odbywa się w sposób pulsacyjny, dlatego ważne jest, aby pobierać krew do badań w godzinach porannych.

Co to jest TSH?

Hormon tyreotropowy (TSH) produkowany jest w mózgu przez gruczoł – przysadkę mózgową. Struktura ta z kolei pobudza tarczycę do produkowania dwóch hormonów: trójjodotyroniny T3 oraz tyroksyny T4. Prawidłowe funkcjonowanie tarczycy wpływa na cały organizm, a jego zaburzenie ma poważne konsekwencje zdrowotne. Wysoki poziom TSH może wskazywać na niedoczynność tarczycy, natomiast niski poziom na jej nadczynność. Badania TSH wykonuje się w celach diagnostycznych w kilku przypadkach. Najczęstszym z nich są pojawiające się objawy świadczące o nadczynności lub niedoczynności tego gruczołu. Endokrynolodzy zalecają badanie poziomu TSH u kobiet bezskutecznie starających się o potomstwo. Okazuje się bowiem, że niepłodność  może być skorelowana z chorobami tarczycy. Kobiety w ciąży również powinny wykonać pomiar stężenia TSH, ponieważ naturalne w tym okresie wahania hormonów płciowych często doprowadzają do zaburzenia funkcjonowania gruczołu. Jeśli zaburzenia hormonu tyreotropowego nie są leczone u kobiet w ciąży, grozi to poważnymi zaburzeniami rozwojowymi płodu, w tym upośledzeniem intelektualnym. Warto pamiętać, że wielkość TSH zależy nie tylko od wieku, ale i ogólnego stanu zdrowia osoby badanej.

TSH – ile kosztuje badanie?

Badanie TSH jest finansowane z Narodowego Funduszu Zdrowia, potrzebne jest skierowanie. Alternatywnie, możemy zapłacić ok. 25 zł za badanie prywatne.

TSH – norma u dorosłych

Badanie TSH wykonuje się w laboratorium diagnostycznym. Polega ono na jednorazowym pobraniu niewielkiej ilości krwi z żyły łokciowej. Pacjent powinien zgłosić się na test rano. Badanie TSH wymaga bycia na czczo – minimum 8 godzin po zjedzeniu ostatniego posiłku (zaleca się spożycie lekkiej kolacji do godziny 19 poprzedniego dnia). Dozwolone jest wypicie szklanki niesłodzonej wody przed. Należy także skonsultować z lekarzem ewentualne odstawienie leków (zwłaszcza hormonalnych) w dniu badania. Czas oczekiwania na wynik wynosi zwykle 1 dzień.

Norma TSH u dorosłych mieści się w granicach 0,4–4,0 mIU/l (milijednostek na litr). Należy jednak pamiętać, że różni się ona w zależności od laboratorium i stosowanej w nim metody, dlatego na wyniku zawsze podane są wartości referencyjne. Inne są także normy TSH dla wieku i płci. Konieczne jest również uwzględnienie chorób przewlekłych u pacjenta, dlatego każdy wynik powinien być indywidualnie oceniony przez lekarza.

TSH – norma w ciąży

W ciąży dochodzi do przeregulowania gospodarki hormonalnej. W wyniku powiększenia się tarczycy wartości stężenia jej hormonów, także TSH, mogą być nieznacznie obniżone. Z tego powodu dla kobiet ciężarnych normy TSH są nieco inne niż przyjęte dla osób zdrowych i zależą od wieku ciąży.

Normy TSH w ciąży wynoszą:

• I trymestr: 0,1 – 2,5 mIU/l,
• II trymestr: 0,1 – 3,0 mIU/l,
• III trymestr: 0,1 – 3.0 mIU/l.

Zmiana stężenia TSH we krwi w ciąży jest zjawiskiem fizjologicznym. Należy jednak obserwować swój organizm pod kątem wystąpienia niepokojących objawów.

Norma TSH u dzieci

Normy TSH u dzieci są zróżnicowane i zależą od wieku. Należy pamiętać, że każde laboratorium ma własne wartości referencyjne także w przypadku dzieci, dlatego wynik należy skonsultować z pediatrą lub endokrynologiem dziecięcym. Oznaczenie stężenia tego hormonu wykonuje się w celach diagnostycznych, np. w przypadku podejrzenia niedoczynności lub nadczynności tarczycy.

Wiekowe normy TSH u dzieci przedstawiają się następująco:

• noworodek (3 dni po narodzinach): 1,1 – 17 mIU/l,
• niemowlę (1.–11. miesiąc życia): 0,6 – 10 mIU/l,
• dziecko 2–5 lat: 0,4 – 6,0 mIU/l,
• dziecko do 9. roku życia: 0,4 – 5,0 mIU/l,
• dziecko po 14. roku życia: 0,4 – 4,5 mIU/l.

Kto powinien wykonać badanie TSH?

Badanie TSH powinna wykonać każda osoba, która zauważyła u siebie następujące objawy związane z nieprawidłową pracą tarczycy:

• uderzenia gorąca lub stałe uczucie zimna,
• nagły spadek lub wzrost wagi,
• zaburzenia cyklu menstruacyjnego,
• uczucie kołatania serca,
• zmiany nastroju (stany depresyjne, niepokój, nerwowość, nadpobudliwość),
• problemy z koncentracją,
• rozdwajanie się paznokci, wzmożone wypadanie włosów.

Oznaczenie poziomu TSH i hormonów tarczycy wykonuje się także w przypadku problemów z zajściem w ciążę oraz u kobiet, które są w ciąży.

Przyczyny podwyższonego TSH

Mechanizm wydzielania hormonu tyreotropowego odbywa się na zasadzie sprzężenia zwrotnego ujemnego, w skład którego wchodzi nie tylko tarczyca, ale i przysadka mózgowa oraz podwzgórze. Podwyższony poziom TSH to niski poziom hormonów tarczycy we krwi, co pobudza do aktywacji podwzgórze, pobudzające z kolei przysadkę mózgową. Ta w odpowiedzi zaczyna wzmożoną produkcję hormonu TSH, który po dotarciu do tarczycy, powoduje podwyższony wynik TSH. Kiedy we krwi wzrasta poziom tyroksyny (T4) i trójjodotyroniny (T3) zahamowane zostają aktywności zarówno podwzgórza, jak i przysadki, co zamyka pętle. Podwyższony poziom TSH przekłada się na stan określany jako niedoczynność tarczycy. Jakie są tego przyczyny? Szacuje się, że na subkliniczną niedoczynność tarczycy może cierpieć około 10 proc. populacji. Niestety, liczby te stale rosną. Podwyższone TSH u mężczyzn występuje znacznie rzadziej niż u kobiet i osób w wieku starszym. Zwiększonym ryzykiem objęte są populacje zamieszkujące obszary geograficzne z niedoborem występowania jodu. Innymi przyczynami mogą być choroby autoimmunologiczne takie jak choroba Hashimoto.

Podwyższone TSH u nastolatków i osób starszych ma często miejsce po zabiegu usunięcia gruczołu tarczycy, chorób przysadki mózgowej oraz w związku z przewlekłym stosowaniem niektórych leków.

Podwyższone TSH w ciąży

Czy podwyższone TSH w ciąży ma jakieś konsekwencje dla dziecka? Niedoczynność tarczycy kobiety ciężarnej zwiększa ryzyko powikłań ciążowych. Może mieć to szczególne znaczenie w rozwoju intelektualnym dziecka. Wzrasta również prawdopodobieństwo poronień oraz przedwczesnego porodu. Nie należy jednak odstawiać leków przepisanych przez lekarza, jednakże kobieta powinna udać się do niego na ponowną konsultację co do rodzaju oraz dawek leczenia.

Objawy podwyższonego TSH

TSH podwyższone może objawiać się na wiele sposobów. Wszystkie mają związek z spowolnieniem procesów metabolicznych i do najpowszechniejszych zalicza się:

• łatwe przybieranie na wadze,
• wypadanie włosów,
• niskie ciśnienie tętnicze krwi,
• zaparcia,
• suchość skóry,
• uczucie zimna,
• problemy z koncentracją,
• osłabienie wydolności fizycznej,
• senność,
• przewlekła chrypa,
• spadek libido,
• zaburzenia miesiączkowania.

Diagnostyka i leczenie niedoczynności tarczycy

Nie każdy wynik wskazujący na podwyższony poziom TSH musi od razu świadczyć o niedoczynności tarczycy. Często odchylenia od wyników standardowych nie są związane z chorobami tarczycy, a mogą jedynie wskazywać na niegroźny stan zapalny spowodowany np. przedłużającą się infekcją. Wówczas zaleca się wykonanie się badań dodatkowych na obecność przeciwciał oraz badania USG.

Badania hormonalne można powtórzyć w miesiąc od pierwszej próby. Określenie stężenia wolnej tyroksyny stosuje się często przy pojawieniu się niejasności co do objawów klinicznych lub występowaniu chorób maskujących niedoczynność tarczycy.

Leczenie zaburzeń tarczycy, w tym jej niedoczynności, opiera się na ciągłym przyjmowaniu hormonów tarczycy w dawkach dobranych indywidualnie przez lekarza endokrynologa. W związku z tym, że z chorobą związany jest niedobór jodu, zaleca się stosowanie tego pierwiastka (jest to jednak coraz rzadsze niż jeszcze kilkanaście lat temu). Leki z L-tyroksyną, które przepisywane są przy chorobach tarczycy, należy przyjmować na pół godziny przed planowanym posiłkiem, raz dziennie, rano. Odpowiednia dawka leku zależy od wyników testów laboratoryjnych. U osób młodych oraz ciężarnych kobiet lekarze starają się utrzymać dawkę leku na poziomie dolnej granicy normy, a u osób starszych odwrotnie.

Niskie TSH – przyczyny

Za niskie TSH wraz ze zbyt wysokim poziomem fT4 świadczy o pierwotnej nadczynności tarczycy. Jednym z najpowszechniej występujących przyczyn występowania tego schorzenia jest choroba o podłożu autoimmunologicznym – choroba Gravesa-Basedowa. W przypadku chorób autoimmunologicznych organizm zaczyna produkować przeciwciała skierowane przeciwko własnym tkankom i komórkom. Z kolei niskie stężenie TSH z obniżonym fT4 wskazuje na wtórną nadczynność tarczycy, czego przyczyną mogą być zaburzenia wydzielania TSH przez przysadkę. Kiedy wynik testów laboratoryjnych wskaże na obniżony poziom TSH przy fT4 oraz fT3 w normie, podejrzewa się subkliniczną nadczynność tarczycy, która może przebiegać bez objawów. Przy bardzo niskim stężeniu TSH i zwiększonym fT3 występuje tyreotoksykoza, natomiast jeśli niskiemu TSH towarzyszy niskie fT3, chory ma do czynienia z zespołem niskiej trójodotyroniny.

Niskie TSH w ciąży

Zbyt niski poziom TSH w ciąży może być zwiastunem schorzeń endokrynologicznych. Bardzo niskie TSH w okresie poporodowym często wskazuje na poporodowe zapalenie tarczycy.

U kobiet w ciąży, na skutek dynamicznych zmian hormonów płciowych, gruczoł tarczycy może zwiększyć swoje rozmiary o około 10 proc.. Kiedy ta wartość jest większa, powinna wzbudzić niepokój przyszłej mamy. Aby uchronić się przed skutkami powiększającej się tarczycy, należy przyjmować w ciąży około 150–200 ug jodu w tabletkach na dobę. Niskie TSH w ciąży skutkować może na powstawanie zaburzeń płodu, w tym niedorozwoju układu nerwowego i kostnego.

Niskie i wysokie THS – leczenie

W celach diagnostycznych oznaczenie poziomu TSH powinno wykonywać się zawsze o tej samej porze dnia. Pozwoli to na wyeliminowanie problemu zmiennego poziomu tego hormonu w ciągu doby. Skuteczne leczenie jest długotrwałe i zakłada codzienne przyjmowanie określonych przez lekarza dawek hormonów tarczycy. Warto jednak pamiętać o tym, że leczenie zaczyna przynosić pierwsze efekty dopiero po około miesiącu od rozpoczęcia jego stosowania.

Źródła:

1. Wiktor Gąsiorowski Tyreologia praktyczna. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1988. ​
2. Choroby tarczycy-kompendium, L. Królicki, M.E. Karbownik-Lewińska, A. Lewiński, Lublin: Wydawnictwo Czelej, 2008