Nityzynon zamienia ludzką krew w truciznę dla komarów

Stosowany w leczeniu rzadkich chorób metabolicznych lek nityzynon sprawia, że ludzka krew staje się śmiertelnie trująca dla komarów – informuje pismo „Science Translational Medicine”.

Choroby przenoszone przez komary są dużym wyzwaniem

Choroby przenoszone przez komary, takie jak malaria, denga, żółta gorączka czy zika są w skali świata bardzo poważnym problemem. Kluczowe znaczenie w ich zwalczaniu ma kontrolowanie populacji tych owadów.

Aby zmniejszyć liczbę komarów, stosuje się obecnie kilka metod. Jedną z nich jest podawanie leku przeciwpasożytniczego, iwermektyny. Gdy komary spożywają krew zawierającą iwermektynę, skraca to ich życie.

Jednak iwermektyna jest toksyczna dla środowiska, ponadto jej nadużywanie w leczeniu ludzi i zwierząt z infekcjami powodowanymi przez pasożyty powoduje, że stają się one odporne na działanie leku.

Nityzynon pomoże tam, gdzie nie działa iwermektyna

Teraz naukowcom z University of Notre Dame (USA) udało się zidentyfikować inny lek, potencjalnie mogący ograniczyć występowanie komarów – nityzynon. Stosowany jest w rzadko występujących, uwarunkowanych genetycznie chorobach metabolicznych – alkaptonurii i tyrozynemii typu 1. Blokując enzym dioksygenazę 4-hydroksyfenylopirogronianu (HPPD), biorącą udział w metabolizmie tyrozyny przeciwdziała gromadzeniu się szkodliwych dla organizmu metabolitów.

W przypadku komarów blokowanie HPPD w ich organizmach uniemożliwia prawidłowe trawienie wyssanej od żywiciela krwi, co powoduje szybką śmierć.

„Jednym ze sposobów zatrzymania rozprzestrzeniania się chorób przenoszonych przez owady jest uczynienie krwi zwierząt i ludzi toksyczną dla tych żywiących się krwią owadów” — wskazał Lee R. Haines, adiunkt nauk biologicznych na University of Notre Dame, honorowy członek Liverpool School of Tropical Medicine i współautor badania. „Nasze odkrycia sugerują, że stosowanie nityzynonu może być obiecującym nowym narzędziem uzupełniającym w zwalczaniu chorób przenoszonych przez owady, takich jak malaria” – zaznaczył.

„Uznaliśmy, że jeśli chcemy pójść tą drogą, nityzynon musi działać lepiej niż iwermektyna” — powiedział Álvaro Acosta Serrano, profesor nauk biologicznych na Uniwersytecie Notre Dame i współautor badania. „Rzeczywiście, działanie nityzynonu było fantastyczne; ma on znacznie dłuższy okres półtrwania we krwi ludzkiej niż iwermektyna, co oznacza, że jego działanie przeciw komarom utrzymuje się w organizmie człowieka znacznie dłużej. Ma to krytyczne znaczenie, gdy jest stosowany w terenie – ze względów bezpieczeństwa i ekonomicznych” – podkreślił.

Komarobójcze działanie nityzynonu przetestowano na samicach komarów Anopheles gambiae, głównego gatunku komarów odpowiedzialnego za rozprzestrzenianie malarii w wielu krajach afrykańskich.

Zabójczy dla komarów, bezpieczny dla środowiska

Naukowcy współpracowali z Robert Gregory National Alkaptonuria Centre przy Royal Liverpool University Hospital. Leczone nityzynonem osoby ze zdiagnozowaną alkaptonurią oddawały krew na potrzeby badania. Stwierdzono, że ich krew jest śmiertelnie niebezpieczna dla komarów.

Nityzynon utrzymuje się dłużej niż iwermektyna w ludzkim krwiobiegu i był w stanie zabić nie tylko komary w każdym wieku — w tym starsze, które są najbardziej narażone na przenoszenie malarii — ale także komary odporne na tradycyjne insektycydy.

„W przyszłości korzystne może być naprzemienne stosowanie nityzynonu i iwermektyny w celu kontroli komarów” — zaznaczył Haines. „Na przykład nityzynon mógłby być stosowany na obszarach, na których utrzymuje się oporność na iwermektynę lub gdzie iwermektyna jest już intensywnie stosowana u zwierząt gospodarskich i ludzi” – wspomniał.

Planowane jest badanie w celu ustalenia, jakie dawki nityzynonu są najlepiej powiązane ze skutecznością działania komarobójczego w terenie.

„Nityzynon to wszechstronny związek, który można również stosować jako insektycyd. Szczególnie interesujące jest to, że działa on konkretnie na owady ssące krew, co czyni go przyjazną dla środowiska opcją” – podkreślił Acosta Serrano.

Dodatkową korzyścią z rozszerzenie stosowania nityzynonu jako narzędzia kontroli populacji komarów byłoby zwiększenie jego produkcji i znaczące obniżenie ceny (obecnie lek ten w najmniejszej dawce kosztuje ponad 1000 złotych za opakowanie; w Polsce jest refundowany).

Źródło: PAP, Paweł Wernicki