Rak trzustki – objawy, rokowania, przyczyny. Ile się żyje?

Rak trzustki to choroba, która występuje stosunkowo rzadko – stanowi on niewiele więcej niż 2 proc. przypadków rozpoznanych nowotworów. Pierwsze objawy raka trzustki są niepozorne – są to zwykle wzdęcia i bóle brzucha. Dopiero w zaawansowanym stadium nowotwór sieje prawdziwe spustoszenie w organizmie. Jest to nowotwór źle rokujący, szansę na przeżycie ma jedynie 15–20 proc. chorych. 

Rak trzustki (nowotwór trzustki) – epidemiologia

Nowotwory trzustki diagnozowane są co roku u ponad 200 tys. osób. ok. 52 proc. chorych to mężczyźni. Rak trzustki znajduje się na 5. miejscu chorób nowotworowych, które najczęściej kończą się zgonem. Najwięcej przypadków choroby jest w krajach rozwiniętych: USA, krajach Europy (głównie Środkowej i Północnej), Australii i w Argentynie.

Wysoka śmiertelność przy raku trzustki wynika z faktu, że objawy pojawiają się w bardzo późnym stadium, najczęściej razem z przerzutami. Chorzy skarżą się wówczas na silne bóle brzucha, chudnięcie, żółtaczkę oraz utratę apetytu.

Rak trzustki – objawy

Pierwsze objawy raka trzustki

Wczesne objawy raka trzustki mogą być w ogóle niezauważalne – jest to choroba, która rozwija się “po cichu”. Poza tym pierwsze objawy raka trzustki są łudząco podobne do wielu innych schorzeń, dlatego trudno jest powiązać je z tym konkretnym organem.

Jakie są objawy raka trzustki? Charakterystycznym symptomem dla tego nowotworu jest niezwykle dotkliwy i promieniujący ból pleców. W którym miejscu się on pojawia? W ich środkowej części. Ponieważ wielu chorych uważa, że powodem dolegliwości są kłopoty z kręgosłupem, rozpoznanie rzeczywistej choroby wydłuża się w czasie. U wielu pacjentów rak trzustki jest rozpoznawany dopiero w zaawansowanym stadium.

Inne początkowe objawy raka trzustki to:

• brak apetytu,
• utrata masy ciała bez stosowania diet,
• biegunka,
• mdłości,
• uczucie przelewania w brzuchu,
• wzdęcia po posiłkach,
• dyskomfort w jamie brzusznej.

Przy raku trzustki objawy początkowe są decydujące, a rozpoznanie go na wczesnym etapie daje większe szanse na przeżycie.

Objawy w zaawansowanym stadium raka trzustki

Jaki są objawy raka trzustki w zaawansowanym stadium? O ile pierwsze objawy są mało widoczne, to na tym etapie nowotwór sieje realne spustoszenie w organizmie. U pacjenta może pojawić się żółtaczka (objaw pojawiający się najczęściej w raku głowy trzustki) i anemia. Chory jest mocno osłabiony, ma wahania nastroju podobne do zaburzeń depresyjnych. Pojawia się także nietolerancja glukozy lub nagle nabyta cukrzyca. Występujące w raku trzustki zmiany skórne są konsekwencją zakrzepowego zapalenia żył. Pacjent może gorączkować i borykać się z zaparciami, które pojawiają się naprzemiennie z uporczywymi biegunkami.

Stopień zaawansowania choroby jest widoczny w badaniach laboratoryjnych i obrazowych. Niekiedy guz jest wyczuwalny w badaniu palpacyjnym (pod pępkiem lub w jego bliskich okolicach). Rak trzustki może powodować przerzuty na inne narządy.

Rak trzustki – rokowania

Ile się żyje z rakiem trzustki? Ten rodzaj nowotworu nie rokuje dobrze w większości zdiagnozowanych przypadków. Pomimo dynamicznego rozwoju medycyny, nadal nie ma skutecznych metod walki z tym nowotworem.

Większość chorych umiera po około 18 miesiącach od momentu postawienia diagnozy. Nawet operacja wycięcia guza może nie powstrzymać rozwoju tego nowotworu. Szansę na przeżycie pięciu lat od rozpoznania ma jedynie 15–20 proc. chorych.

Nowotwór trzustki leczony operacyjnie daje tym większe szanse na pięcioletnie przeżycie, im większa ilość guza została wycięta. Jednak ponad 60 proc. pacjentów ma guza trzustki, który nie nadaje się do operacji.

Przy raku trzustki nieoperacyjnym rokowania są wyjątkowo złe – chory przeżywa kilka miesięcy po usłyszeniu diagnozy. U takich pacjentów lekarze stosują leczenie paliatywne. Polega ono jedynie na minimalizowaniu objawów nowotworu.

Statystyki pokazują, że operacje doszczętne dają pacjentowi około 12-20 miesięcy życia, natomiast 20 proc. z nich przeżywa kolejne 5 lat. Takie słabe rokowanie związane jest z dwoma czynnikami. Po pierwsze, rak trzustki rozwija się powoli i daje objawy, kiedy jest już za późno na skuteczne wyleczenie. Po drugie, ten rodzaj nowotworu daje liczne, aczkolwiek niewielkie, przerzuty na okoliczne tkanki i węzły chłonne. Przy raku trzustki rokowania po chemioterapii zwiększają się nieznacznie.

Rak trzustki – przyczyny

Jakie są przyczyny raka trzustki? Specjaliści uważają, że wciąż są nieznane. Są jednak czynniki mogące sprzyjać rozwojowi raka trzustki, należą do nich:

• geny,
• wiek,
• przewlekłe zapalenie trzustki,
• nadmierne picie alkoholu,
• palenie tytoniu,
• otyłość.

Aby zapobiec tej chorobie, wykonuj regularnie badania diagnostyczne i nie bagatelizuj objawów takich jak: utrata masy ciała, żółtaczka i ból brzucha czy pleców.

„Przyjmuje się, że większość przypadków związanych z rakiem trzustki (90 proc.) nie łączy się z żadnym czynnikiem ryzyka, jednak dla pozostałych przypadków zidentyfikowano takie czynniki. Zwiększają one ryzyko wystąpienia raka, ale nie są konieczne ani wystarczające do spowodowania raka. Czynnik ryzyka nie stanowi sam w sobie przyczyny choroby. Niektóre osoby, u których występują czynniki ryzyka, nigdy nie zachorują na raka trzustki, natomiast inne, u których nie występuje żaden z czynników ryzyka, zachorują” – czytamy w eksperckim poradniku na temat raka trzustki dla chorych i ich rodzin, wydanym przez Anticancer Fund we współpracy z European Society for Medical Oncology

Geny

Jeśli twój krewny był chory, zwiększa się ryzyko wystąpienia choroby również u ciebie. Dodatkowo, pewne mutacje genetyczne wiążą się z występowaniem raka trzustki, a są to mutacje genów KRAS i CDKN2. Warto wiedzieć, że zespoły genetyczne, np. zespół Peutza-Jeghersa lub FAMMM, zwiększają ryzyko wystąpienia raka. Szacuje się, że tylko od 5 do 10 proc. przypadków raka trzustki może mieć charakter dziedziczny.

Wiek

Ryzyko zachorowania na raka trzustki rośnie z wiekiem. Rak trzustki rozpoznawany jest najczęściej między 60. a 80. rokiem życia. Blisko połowa chorych ma ponad 75 lat, a tylko 13 proc. jest poniżej 60. roku życia. Zapadalność na świecie jest bardzo zróżnicowana. Szacuje się, że największa jest w krajach wysokorozwiniętych. W Europie i Stanach Zjednoczonych rak trzustki stanowi czwartą z kolei przyczynę zgonów z powodu nowotworu złośliwego.

Otyłość

Czynnikiem, dzięki któremu ryzyko wystąpienia raka trzustki wzrasta, jest otyłość. Określa się, że przy nadwadze (BMI 25–30 kg/m2) ryzyko wzrasta 1,3-krotnie, a przy otyłości (BMI ≥30 kg/m2) 1,7-krotnie. W niektórych populacjach do 25 proc. przypadków raka trzustki jest spowodowana nadwagą i otyłością. Otyłość jest również związana ze zwiększonym ryzykiem zgonu w przypadku wystąpienia raka trzustki.

Używki

Używki takie jak alkohol i papierosy zwiększają ryzyko zapadalności na raka trzustki. Alkohol jest głównym czynnikiem wywołującym przewlekłe zapalenie trzustki, które jest istotnym czynnikiem ryzyka zachorowania na raka. Prawdopodobnie u osób przewlekle spożywających duże ilości alkoholu (>30-40 g czystego etanolu dziennie) odgrywa on rolę w powstawaniu raka. Nadmierne spożycie alkoholu jest często związane z paleniem tytoniu, którego wpływ nie jest bez znaczenia. Stwierdzono, że 25 procent chorych jest lub było długoletnimi palaczami tytoniu. Palenie jest groźne zwłaszcza u osób z predyspozycjami genetycznymi. Ryzyko zwiększa się proporcjonalnie wraz z ilością wypalonych papierosów. Po zaprzestaniu palenia ryzyko powoli ulega zmniejszeniu.

Przewlekłe zapalenie trzustki

Zapalna choroba trzustki charakteryzuje się postępującymi, nieodwracalnymi zmianami miąższu oraz przewodów trzustkowych, co w konsekwencji prowadzi do upośledzenia czynności zewnątrzwydzielniczej i wewnątrzwydzielniczej tego narządu. Trwająca długi czas, zwiększa ryzyko raka trzustki.

Rak trzustki – badania

U pacjentów z grupy podwyższonego ryzyka, zaleca się profilaktyczne wykonywanie zaawansowanych badań diagnostycznych, takich jak ultrasonografia endoskopowa, która umożliwia wykrycie niewielkich zmian w tkankach trzustki oraz badań obrazowych metodą rezonansu magnetycznego. Raka trzustki można podejrzewać na podstawie objawów, które mogą być jednak skutkiem wielu innych chorób.

Rak trzustki – leczenie

Leczenie jest uzależnione od pojawiających się w raku trzustki objawów, które określają stopień zaawansowania choroby. Jedną z metod leczenie raka trzustki jest usunięcie guza, który jest na niej zlokalizowany. Chirurg zazwyczaj usuwa cały guz razem z marginesem tkanki niezajętej nowotworowo. W pierwszych krokach wykonuje on tzw. operację Whipple’a, polegającą na resekcji guza trzustki wraz z nacięciem jelita cienkiego, żołądka oraz dróg żółciowych. Wycięte fragmenty poddaje badaniom.  W drugim kroku medyk dokonuje anastomozy, co oznacza połączenie dwóch pętli jelita.

Warto zaznaczyć, że resekcja, czyli całkowite usunięcie guza, możliwa jest tylko, gdy guz nie nacieka i ograniczony jest tylko do trzustki. Niestety, bardzo często badania laparoskopowe wykazują, że guz daje małe przerzuty do wątroby i jamy otrzewnej – wówczas zabieg jest niemożliwy.

Tego typu operacje wykonuje się w wyspecjalizowanych jednostkach medycznych. Pozwala to uniknąć potencjalnych skutków ubocznych. Po przejściu operacji, chory powinien przejść na leczenie uzupełniające. Aby lepiej ocenić, czy rak trzustki po operacji rokuje pomyślnie, pod lupę bierze się stopień jego zaawansowania. Używa się do tego skali TNM, w której litera T oznacza rozmiar guza, litera N – obecność przerzutów raka do węzłów limfatycznych, natomiast litera M to przerzuty na dalsze narządy organizmu.

Po operacji raka trzustki stosuje się również chemioterapię. Polega ona na włączeniu w cały proces gemcytabiny oraz fluorouracylu. Jak wykazano, ich zastosowanie zmniejsza ryzyko odnowy guza. Chorzy, którzy dodatkowo cierpią na żółtaczkę, potrzebują wszczepienia protezy bezpośrednio do dróg żółciowych metodą endoskopowej cholangiopankreatografii wstecznej (ECPW).  W celu zminimalizowania bólu podaje się również silne leki przeciwbólowe, np. morfinę. Czasami dokonuje się przecinania nerwów w obrębie trzustki.

Rak trzustki – profilaktyka

Od lat podkreśla się znaczenie profilaktyki w zapobieganiu nowotworom. Do kluczowych elementów zapobiegawczych zalicza się porzucenie palenia papierosów oraz prowadzenie zdrowego stylu życia. Codzienna dieta musi być bogata w witaminy, minerały, powinna być niskokaloryczna, niskotłuszczowa i niskoprzetworzona. Duże znaczenie ma suplementacja witamin A oraz E. Nie mniej ważny jest błonnik, którego codzienne spożycie zmniejsza ryzyko rozwoju nie tylko raka trzustki, ale i raka jelita grubego.

Aby skutecznie zapobiegać nowotworowi trzustki, należy również zmniejszyć spożywanie napojów wysokoprocentowych. Po 50. roku życia należy wykonywać regularne badania profilaktyczne, w tym ultrasonografię (USG). Nawet jeśli objawy nie są jeszcze wyczuwalne przez chorego, tego rodzaju badanie może zwrócić uwagę lekarza na to, że dzieje się coś niepokojącego.

Rak trzustki – diagnostyka

Na raka trzustki szczególnie narażone są osoby obciążone genetycznie, czyli takie, u których w rodzinie zdarzały się już przypadki tego nowotworu. Dlatego też lekarz podczas wywiadu pyta pacjenta nie tylko o objawy nowotworu trzustki, ale i o historie chorób rodzinnych. Badania podmiotowe skupiają się na masie ciała, powiększeniu węzłów chłonnych, wodobrzuszu, obrzękach obwodowych. Badania laboratoryjne zleca się na obecność żółtaczki, określenie parametrów krzepnięcia krwi, oceny funkcjonowania wątroby – stężenie bilirubiny i aktywności fosfatazy zasadowej. Powszechnie stosowanym testem do wykrywania raka trzustki jest ocena obecności markerów nowotworowych CA19-9. Nie mniej ważne są: diagnostyka radiologiczna, rezonans magnetyczny oraz badania ultrasonograficzne.

Źródła:

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK518996/
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3062508/
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3667471/
4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6250924/