„Nowotwory wcale nie są dziś częstsze niż dawniej. Po prostu żyjemy dłużej i lepiej je diagnozujemy” – mówią autorzy książki „Bunt komórek”

Rak – słowo, które wciąż przeraża. Tymczasem, jak tłumaczą dr Richard J. Jones i T. Michael McCormick, autorzy książki „Bunt komórek. O faktach, mitach i zagadkach raka” (matronat Hello Zdrowie), nie powinno, bo nowotwory wpisane są… w bycie człowiekiem. – Większość nowotworów rozwija się jako naturalna konsekwencja starzenia się, jednak czasami można mieć pecha; wtedy jedna ze „zbuntowanych komórek” może wymknąć się naszemu „systemowi nadzoru”, niezależnie od tego, ile mamy lat – tłumaczą autorzy.

Ewa Podsiadły-Natorska: „Jestem młoda/y, zdrowo się odżywiam, ćwiczę, nikt w mojej rodzinie nigdy nie chorował, a ja mam raka”. Co byście powiedzieli takiej osobie?

Richard J. Jones, T. Michael McCormick: W naszej książce wyjaśniamy, że ludzkie ciało zostało tak zaprogramowane, że musi dzień w dzień wytwarzać nowe komórki i naprawiać narządy wewnętrzne. Tworzenie nowej komórki – tzn. jej podział – wymaga skopiowania wszystkich genów ze starej komórki, aby utworzyć nową. Ten proces kopiowania genów nie jest doskonały, a ponieważ każdego dnia tworzymy miliardy nowych komórek, błędy, czyli mutacje, które mogą prowadzić do powstania „zbuntowanych komórek” i w efekcie do zachorowania na nowotwór złośliwy, zdarzają się u każdej osoby na Ziemi każdego dnia.

Chociaż ciało człowieka wyposażone jest w „system nadzoru” – to nasz układ odpornościowy, który zwalcza infekcje i zwalcza również raka – jedna z tych „zbuntowanych komórek” prawdopodobnie uniknie działania układu odpornościowego, pod warunkiem że dana osoba żyje wystarczająco długo. Oznacza to, że większość nowotworów rozwija się jako naturalna konsekwencja starzenia się, jednak czasami można mieć pecha; wtedy jedna ze „zbuntowanych komórek” może wymknąć się naszemu „systemowi nadzoru”, niezależnie od tego, ile mamy lat.

I to się może przytrafić każdemu?

Tak. „Zbuntowane komórki” to te, które powodują raka. Większość z nich – jak już wspomnieliśmy – rozwija się w ramach naturalnego procesu starzenia i nie można temu zapobiec. Jednak często można opóźnić wystąpienie nowotworu. Jak piszemy w naszej książce, zdrowy styl życia (przede wszystkim niepalenie papierosów i utrzymywanie właściwej masy ciała) jest ważny dla dobrego samopoczucia oraz dla długowieczności.

W książce wyjaśniacie, że „nasze otoczenie może narażać nas na działanie znanych czynników rakotwórczych, czyli karcynogenów”. O jakie czynniki chodzi?

Poza paleniem papierosów zewnętrzne czynniki rakotwórcze są rzadkimi przyczynami raka, jednakże wirusy (HPV, wirusy zapalenia wątroby) są prawdopodobnie najważniejszymi czynnikami rakotwórczymi niezwiązanymi z paleniem papierosów.

Możemy się przed nimi chronić?

Tak: nie pal i zaszczep się przeciwko wirusowi HPV oraz zapaleniu wątroby.

W książce „Bunt komórek” szczególnie zaskoczyło mnie stwierdzenie, że rak nie jest dziś bardziej powszechny niż kiedyś. Myślę, że wiele osób będzie zdumionych.

Rak jest dziś bardziej powszechny tylko dlatego, że bardziej powszechne są… siwe włosy oraz zmarszczki. Chodzi o to, że coraz więcej ludzi dożywa osiemdziesięciu, dziewięćdziesięciu, a nawet stu lat, podczas gdy rak jest chorobą starzenia – to dlatego wydaje nam się, że obecnie nowotworów jest więcej. Staliśmy się również lepsi w ich diagnozowaniu, co siłą rzeczy przekłada się na większą liczbę osób żyjących z rakiem i umierających z jego powodu.

Doczekamy się kiedyś szczepionki na raka?

Szczepionki przeciwko wirusom wywołującym raka już istnieją i są skuteczne. Jest jednak mało prawdopodobne, żeby szczepionki mogły zostać opracowane dla większości typów nowotworów; mutacje genetyczne powodujące raka są po prostu tak liczne i różnorodne, że trudno byłoby opracować szczepionki dla nich wszystkich. Co więcej, aby w ogóle rozwinął się nowotwór, mutacje, które go powodują, są zazwyczaj niewidoczne dla układu odpornościowego, więc nie można się przeciwko nim zaszczepić.

A które typy raka potrafimy już skutecznie leczyć?

Większość nowotworów można teraz leczyć, co nie oznacza, że można je wyleczyć. Leczenie może jednak przedłużyć przeżycie wielu pacjentów z rakiem – a z pewnością zmniejszyć cierpienie większości z nich. Obecnie najbardziej uleczalne są nowotwory krwi, takie jak chłoniaki i białaczki.

Większość ludzi najbardziej boi się słowa „przerzuty”. Słusznie?

I tak, i nie. Oczywiście przerzuty są przyczyną większości szkodliwych skutków raka. Jednak, jak omawiamy w książce, przerzuty są charakterystyczne dla wszystkich nowotworów od momentu ich rozwoju – i dlatego nie powinny być bardziej przerażające niż rak sam w sobie.

Co okazało się dla was największym odkryciem podczas pracy nad książką?

Richard J. Jones: Jako badacz nowotworów byłem już zaznajomiony z wieloma koncepcjami zawartymi w naszej książce.

T. Michael McCormick: Pracując z Rickiem nad książką, dowiedziałem się wiele o raku. Największym objawieniem było dla mnie zrozumienie roli komórek macierzystych w rozwoju nowotworów.

W książce podkreślacie, że „rak to słowo, nie wyrok”. Co więc zrobić, żeby przestać się go bać?

Musimy zdać sobie sprawę, że rak jest częścią życia oraz procesu starzenia się organizmu, podobnie jak siwe włosy i zmarszczki. Rozwój nowotworu może jednak zostać opóźniony dzięki zmianie stylu życia, o czym wspomnieliśmy wcześniej. Mitem jest przekonanie, że rak jest możliwy do uniknięcia – niektóre typy owszem, jednak rozwój większości nowotworów wpisuje się w… bycie człowiekiem. To coś nieuniknionego, jeśli przyjdzie nam żyć wystarczająco długo.

„Bunt komórek. O faktach, mitach i zagadkach raka” pod matronatem Hello Zdrowie. Autorzy: Richard J. Jones, T. Michael McCormick, premiera: 4 lutego 2025, Wydawnictwo Naukowe Helion

Dr n. med. Richard J. Jones (Baltimore, Maryland) jest profesorem onkologii, medycyny i patofizjologii na Johns Hopkins University, gdzie pełni funkcję dyrektora Programu Chorób Nowotworowych Układu Krwiotwórczego i Transplantacji Szpiku Kostnego. Jest również zastępcą dyrektora Sidney Kimmel Comprehensive Cancer Center.

T. Michael McCormick (Severna Park, Maryland) jest emerytowanym magistrem pedagogiki po długiej karierze w inżynierii systemów i oprogramowania oraz zarządzaniu technologiami informatycznymi.