Nyktofobia czyli nieuzasadniony lęk przed ciemnością. Przyczyny, objawy oraz leczenie choroby

Nyktofobia, inaczej skotofobia lub achluofobia, to nieuzasadniony lęk przed ciemnością. Czasami całkowicie przejmuje kontrolę nad życiem człowieka i wówczas staje się problemem, który uniemożliwia normalne funkcjonowanie.

Nyktofobia jest zaliczana do zaburzeń psychicznych z rodzaju fobii. Strach przed ciemnością przypisywany jest głównie małym dzieciom, które na podstawie swojej bujnej wyobraźni dopatrują się w niej duchów i potworów. Nyktofobia u dorosłych jest echem fobii z okresu dzieciństwa, co z czasem przyjmuje formę poważnego zaburzenia psychicznego i wymaga natychmiastowej pomocy specjalisty.

Przebieg i objawy nyktofobii

Nyktofobia to trauma, która zazwyczaj zaczyna się we wczesnym dzieciństwie. W większości przypadków lęki ustają wraz z wiekiem. Jednak nie zawsze. Kiedy trauma przeciąga się aż do okresu dorosłości, objawy jedynie się nasilają, co przekształca się w niebezpieczną dla zdrowia paranoję. Objawy nyktofobii rozpoczynają się od problemów z zaśnięciem. Jak wiadomo, sen jest jednym z najważniejszych sposobów regeneracji organizmu, w tym mózgu. Z czasem zaburzenia snu mogą skutkować przewlekłą bezsennością, co w konsekwencji może przerodzić się w depresję.

Cierpiący na nyktofobię nie są w stanie przebywać w zaciemnionych miejscach i boją się wstawać w nocy np. do toalety. Takie długotrwałe epizody bezsenności mają swoje odbicie w zdrowiu fizycznym i pojawieniu się takich symptomów, jak: nadciśnienie tętnicze, bóle głowy i jej zawroty, uderzenia gorąca lub zimna, nadmierne pocenie się i duszności.

Nikt nigdy nie badał dokładnej genezy powstawania nyktofobii. Psychologowie i pedagodzy są jednak zdania, że lęki zawsze mają źródło w dzieciństwie. Jakie są pierwotne przyczyny rozwinięcia się u dziecka nyktofobii? Oto one:

1. Jedną z możliwości jest trauma spowodowana karaniem przez rodziców, polegającym na zamykaniu dziecka w ciasnym i ciemnym pokoju.
2. Drugą prawdopodobną przyczyną nyktofobii jest straszenie dziecka potworami i duchami czającymi się w ciemności.
3. Czasami schorzenie psychiczne może mieć początek w późniejszym wieku, na skutek przykrego wydarzenia mającego miejsce po zapadnięciu zmroku. W takich przypadkach chory zaczyna łączyć to traumatyczne wydarzenie z tak neutralnym czynnikiem, jakim jest ciemność. Objawy rozpoczynają się u niego wtedy, gdy na dworze zaczyna się ściemniać. Zalicza się do tego:

• napaść rabunkową,
• wypadek samochodowy,
• pobicie w ciemnej uliczce,
• gwałt.

Zarówno u dzieci, jak i u osób dorosłych symptomy nie pojawiają się w ciągu dnia, jednak wieczór jest dla nich trudny do zniesienia. Bardzo często osoby cierpiące na nyktofobię nie decydują się na opuszczenie domu po zmroku. Co więcej, rezygnują nawet z zejścia do piwnicy lub pójścia na strych. Ulgę w takich sytuacjach przynosi im towarzystwo bliskich osób, przy których czują się bezpieczniej.

W zaawansowanych stadiach fobii chorzy rezygnują nawet z wizyt w kinie lub spotkań towarzyskich wieczorami. Może być to dużym kłopotem, gdy osoba chora musi skorzystać z transportu publicznego lub samodzielnie prowadzić pojazd w godzinach wieczornych, lub nocnych.

Diagnoza i leczenie nyktofobii

Zanim rozpocznie się leczenie nyktofobii, należy prawidłowo ją rozpoznać. Diagnoza odbywa się za pomocą testów psychologicznych, przeprowadzanych przez specjalistów. Psycholog lub psychiatra w wywiadzie musi przede wszystkim określić źródło lęku. Praca z chorym polega właściwie na ustaleniu dokładnego pochodzenia lęku i modyfikowania patologicznych myśli i zachowań im towarzyszących.

Dlatego też leczeniem pierwszego wyboru musi być psychoterapia indywidualna. Czasami cierpiącym na nyktofobię przepisuje się środki przeciwlękowe i antydepresyjne, co pozwala na zmniejszenie dokuczliwych objawów na czas psychoterapii. Celem terapeuty jest jednak wyleczenie chorego bez konieczności stosowania farmaceutyków.

Jedną z metod jest terapia ekspozycyjna, w której chory musi stawić czoła swojemu lękowi, do czasu, aż zrozumie, że w ciemności nie czai się na niego nic złego. W teorii brzmi to znacznie prościej niż w praktyce, dlatego terapię tę stosuje się początkowo w warunkach kontrolowanych (laboratoryjnych), pilnując, aby osoba chora nie była narażona na żadne bodźce mogące wyzwolić w niej lęk. Inną techniką jest stopniowe uwrażliwianie, polecające na przyzwyczajeniu do ciemności za pomocą małych kroków. Pomocne w tej technice okazują się stymulanty pozytywne, które mają na celu zachęcić chorego do tworzenia połączeń między bodźcami przyjemnymi a ciemnością.

Bibliografia:

1. American Academy of Sleep Medicine, Some adults with sleep disturbances are actually afraid of the dark, study says, ScienceDaily 2012.
2. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/22785-nyctophobia-fear-of-the-dark [dostęp 07.08.2024].
3. Levos J., Zacchilli T. L., Nyctophobia: From Imagined to Realistic Fears of the Dark, The International Honor Society in Psychology 2015, vol. 20, no. 2, p. 102-110.
4. Smith M., Robinson L., Segal J., Phobias and Irrational Fears, HelpGuide, 2024.