O czym może świadczyć unikanie kontaktu wzrokowego?

Zauważyłaś, że twoje dziecko nie patrzy ci w oczy? A może ten problem dotyczy współpracownika lub partnera? Wbrew pozorom nie zawsze oznacza to, że ktoś kłamie czy jest niegrzeczny. O czym zatem może świadczyć unikanie kontaktu wzrokowego? Odpowiedź może cię zaskoczyć. 

Dlaczego kontakt wzrokowy jest ważny? 

W komunikacji interpersonalnej kontakt wzrokowy odgrywa bardzo istotną rolę. Oczy pomagają wysyłać oraz odbierać różne komunikaty, emocje, a nawet okazać zainteresowanie. Dzięki nim możemy również wyrazić empatię i pokazać, że troszczymy się o innych, co pozwala budować silne relacje. Osoba, która unika kontaktu wzrokowego, często sprawia wrażenie, jakby lekceważyła swojego rozmówcę lub coś ukrywała, choć oczywiście nie zawsze tak jest. 

Kontakt wzrokowy jest również niezwykle ważny u dzieci. Już na wczesnym etapie rozwoju obserwowanie twarzy rodzica pozwala np. naśladować wykonywane przez niego ruchy artykulacyjne. Maluch rozwija zatem w ten sposób swoje umiejętności i intelekt. Niepokojące powinno być dla mamy i taty, jeżeli w 3. miesiącu życia nie patrzy im on w oczy.  

Co oznacza unikanie kontaktu wzrokowego? Przyczyny 

Brak kontaktu wzrokowego może być związany z wieloma kwestiami, np. chorobami czy spektrum autyzmu, ale też z chęcią ukrycia czegoś przed rozmówcą. Bywa także sygnałem problemów emocjonalnych. A to dopiero początek długiej listy przyczyn takiego zachowania. 

Kłamstwo, ignorancja, nieśmiałość 

Wiele osób, w tym także i dziecko, często unika kontaktu wzrokowego, kiedy w grę wchodzi kłamstwo. Czasem takie zachowanie stanowi również sygnał celowej ignorancji lub wręcz przeciwnie, chęci ukrycia swojego dużego zainteresowania i uczuć. Co więcej, może to być oznaka nieśmiałości oraz niskiej samooceny. 

Spektrum autyzmu 

Unikanie kontaktu wzrokowego podczas rozmowy to częsty problem u dzieci ze spektrum autyzmu – potwierdzają to badania przeprowadzone na Uniwersytecie Emory’ego w USA. Naukowcy udowodnili również, że dziecko z autyzmem rzadziej patrzy w oczy już na początku życia, w pierwszych jego miesiącach. Ponadto nie robi tego celowo. 

Naukowcy twierdzą, że tego typu zachowanie wynika najpewniej z tego, że dzieci w spektrum nie dostrzegają często wagi społecznych informacji przekazywanych przez patrzenie komuś w oczy. Co więcej, rzadki kontakt wzrokowy może być również efektem tego, iż autyści odczuwają wówczas duży dyskomfort, czasem jest to wręcz dla nich bolesne.  

Literatura wspomina także o nadmiernej stymulacji bodźcami – dziecko z autyzmem jest w pewien sposób nadwrażliwe na takie doznania. Warto też podkreślić, że nie jest to regułą i nie każda osoba z zaburzeniem będzie unikała kontaktu wzrokowego. Objawy spektrum autyzmu są naprawdę szerokie i u każdego prezentuje się ono inaczej. 

Korowe zaburzenia widzenia 

Unikanie patrzenia w oczy innej osoby może sygnalizować również korowe zaburzenia widzenia. Często towarzyszą im opóźnienia w rozwoju oraz mózgowe porażenie dziecięce. Problemem dla pacjentów z tą chorobą jest patrzenie w dynamicznie zmieniającą się, ruchomą twarz. Niektórzy mają także problem z interpretowaniem mimiki i mowy ciała, rozpoznawaniem ludzi oraz ze śledzeniem szybko wykonywanych ruchów. 

Fobia społeczna 

Omawiane przez nas zachowanie obserwuje się u pacjentów z fobią społeczną, którą określa się także mianem zaburzenia lękowego o podłożu społecznym. Takie osoby z reguły obawiają się oceny ze strony innych, a jeśli ktoś kieruje na nie wzrok, czują się, jakby znajdowały się pod obserwacją, co z kolei rodzi w nich dyskomfort. 

Zespół stresu pourazowego 

Osoby unikające kontaktu wzrokowego np. podczas rozmowy, zmagają się nierzadko z zespołem stresu pourazowego. W jednym z badań, jakie zostało opublikowane w piśmie „Psychiatry Research Neuroimaging”, wykazano, że kobiety, które przeżyły jakąś traumę, częściej kojarzą kontakt wzrokowy z zagrożeniem. 

Jak sprawić, aby dziecko nie unikało kontaktu wzrokowego? 

Zastanawiasz się, co zrobić, aby dziecko nie unikało kontaktu wzrokowego? Oto kilka wskazówek: 

• przyjmij odpowiednią pozycję – aby dziecko na ciebie patrzyło, warto przyjmować podczas zabawy odpowiednią pozycję, tak aby twoja twarz znajdowała się lekko poniżej jego głowy, 
• kalambury i inne zabawy – warto z dzieckiem unikającym kontaktu wzrokowego bawić się np. w kalambury i inne gry, które zachęcają w zabawny sposób do patrzenia na siebie, 
• rozmawiaj z dzieckiem o jego ulubionych tematach – czasem wystarczy się zaangażować w rozmowę, aby zachęcić twoją pociechę do patrzenia na ciebie. 

Jeżeli powyższe porady nie sprawdzają się u twojego dziecka, warto wraz z nim wybrać się do psychologa lub psychiatry w celu wykonania głębszej diagnostyki. 

Bibliografia: 

1. Moriuchi J. M., Klin A., Jones W., Mechanisms of diminished attention to eyes in autism, American Journal of Psychiatry 2016, 18, 174(1), s. 26-35 
2. Schneier F. R., Rodebaugh T. L., Blanco C., Lewin H., Liebowitz M. R., Fear and avoidance of eye contact in social anxiety disorder, Comprehensive Psychiatry 2011, 52(1), s. 81-87.  
3. Steuwe C., Daniels J. K., Frewen P. A., Densmore M., Theberge J., Lanius R. A., Effect of direct eye contact in women with PTSD related to interpersonal trauma: Psychophysiological interaction analysis of connectivity of an innate alarm system, Psychiatry Research: Neuroimaging 2015, tom 232, s. 162-167.