Skutki uboczne tabletek antykoncepcyjnych. Czego się spodziewać?

Tabletki antykoncepcyjne od dekad są jednym z najpopularniejszych środków kontroli urodzeń na świecie, jednak wybór odpowiedniej formy pigułek to nie tylko kwestia skuteczności, ale też komfortu użytkowania i wpływu na organizm. W tym artykule przyjrzymy się bliżej skutkom ubocznym stosowania tabletek antykoncepcyjnych. Zrozumienie tych aspektów jest kluczowe, aby móc świadomie i bezpiecznie zarządzać własnym zdrowiem.

Ogólna charakterystyka tabletek antykoncepcyjnych 

Na rynku obecne są dwa główne rodzaje tabletek antykoncepcyjnych: jednoskładnikowe i dwuskładnikowe. Tabletki jednoskładnikowe, znane także jako minipill, zawierają wyłącznie progestagen, który jest syntetycznym odpowiednikiem naturalnego progesteronu. Są one często wybierane przez kobiety, które z różnych przyczyn nie mogą stosować estrogenu, na przykład podczas karmienia piersią. 

Z kolei tabletki dwuskładnikowe zawierają kombinację estrogenu i progestagenu. Są uznawane za bardziej skuteczne w zapobieganiu ciąży, ale mogą też mieć szerszy zakres potencjalnych skutków ubocznych. Wybór odpowiedniego rodzaju tabletki powinien być zawsze dokonywany pod nadzorem lekarza, który weźmie pod uwagę indywidualny stan zdrowia, historię medyczną oraz preferencje pacjentki.

Skutki uboczne jednoskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych 

Jak wspomniano, tabletki jednoskładnikowe są często wybierane przez kobiety, które z różnych powodów muszą unikać stosowania preparatów zawierających estrogen. Mimo że dla pacjentek z grupy ryzyka są uważane za bardziej bezpieczne, również w ich przypadku istnieje pewne ryzyko wystąpienia różnych objawów niepożądanych. Najczęstsze skutki uboczne wynikające ze stosowania minipill to przede wszystkim: 

• nieregularne krwawienia lub plamienia śródcykliczne, które mogą być szczególnie uciążliwe w pierwszych miesiącach stosowania, 
• zmiany nastroju, manifestujące się jako nagłe wahania, uczucie smutku lub znaczna drażliwość,  
• wrażliwość piersi,  
• zmiany w percepcji własnego ciała,  
• wzrost masy ciała, co najczęściej jest wynikiem retencji wody lub zmian w apetycie skutkujących przyrostem tkanki tłuszczowej. 

Często podnoszoną kwestią jest też wpływ jednoskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych na libido. Zmiany w pożądaniu seksualnym są jednak sprawą bardzo indywidualną i mogą oscylować zarówno w kierunku jego wzrostu, jak i obniżenia. 

Rzadziej występujące skutki uboczne, choć mniej powszechne, również zasługują na uwagę:  

• część pacjentek stosujących antykoncepcję hormonalną zmaga się z mdłościami i migrenowymi bólami głowy,  
• niektóre kobiety doświadczają problemów skórnych, takich jak trądzik czy hirsutyzm (nadmierny wzrost włosów na twarzy i szyi oraz klatce piersiowej i brzuchu), 
• mogą wpłynąć na wystąpienie objawów depresyjnych, szczególnie u kobiet z historią zaburzeń nastroju w wywiadzie.

Istotnym aspektem jest długoterminowe stosowanie pigułek antykoncepcyjnych. Chociaż ryzyko poważnych skutków ubocznych, takich jak zakrzepica żył głębokich, jest niższe niż w przypadku tabletek dwuskładnikowych, regularne kontrole i konsultacje z lekarzem są niezbędne, aby uniknąć ewentualnych powikłań. Zaleca się, aby kobiety konsultowały swoje doświadczenia i wszelkie obawy związane ze stosowaniem minipill z lekarzem lub położną podczas regularnych wizyt ginekologicznych.

Skutki uboczne stosowania dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych 

Tabletki dwuskładnikowe zawierające estrogen i progestagen są jedną z najczęściej wybieranych form antykoncepcji hormonalnej. Ich skuteczność w zapobieganiu ciąży jest niezwykle wysoka, bowiem sięga niemal 100%, ale, jak każdy środek farmakologiczny, mogą powodować nieprzyjemne skutki uboczne.  

Najczęstsze skutki uboczne wynikające ze stosowania dwuskładnikowej doustnej antykoncepcji to zmiany w cyklu miesiączkowym. Z uwagi na ustabilizowanie poziomu hormonów, wiele kobiet doświadcza bardziej regularnych i mniej bolesnych miesiączek, co najczęściej postrzegane jest jako korzystny efekt uboczny. Jednakże, zwłaszcza w pierwszych miesiącach stosowania, mogą wystąpić nieregularne krwawienia lub plamienia międzymiesiączkowe. Poza tym kobiety często zgłaszają:  

• obniżenie libido, 
• wpływ na nastrój – uczucie rozdrażnienia, huśtawki nastroju, objawy depresyjne. Ważne jest, aby w przypadku nasilonych epizodów depresyjnych skonsultować się z lekarzem, gdyż może być konieczne zrezygnowanie z przyjmowania leku, 
• wpływ na masę ciała – chociaż bezpośredni związek między przybieraniem na wadze a stosowaniem tabletek dwuskładnikowych nie jest jednoznacznie potwierdzony, niektóre kobiety zgłaszają wzrost masy ciała. Wynika on głównie z gromadzenia się wody w przestrzeniach międzykomórkowych, a nie z faktycznego przyrostu tkanki tłuszczowej. 

Rzadziej występujące skutki uboczne to między innymi:  

• bóle głowy, w tym migreny – mogą się nasilić szczególnie u kobiet, które wcześniej ich doświadczały,  
• trądzik na twarzy, ciele lub inne wypryskowe zmiany skórne, 
• tkliwość, a nawet delikatny obrzęk piersi.  

Długoterminowe stosowanie tabletek dwuskładnikowych wiąże się z nieco wyższym ryzykiem poważniejszych komplikacji niż w przypadku minipill.  Chodzi tutaj głównie o zakrzepicę żylną i tętniczą, do której w znacznym stopniu przyczyniają się estrogeny. To właśnie one pobudzają układ krzepnięcia do produkcji większych ilości fibrynogenu, który odpowiada za tworzenie zakrzepów. Ryzyko to jest szczególnie wysokie u kobiet palących papierosy i tych po 35. roku życia. Dodatkowo czasem pojawiają się również zaburzenia w gospodarce lipidowej. 

W przypadku wystąpienia niepokojących objawów, takich jak intensywne bóle głowy, niewyjaśnione zmiany w widzeniu (zamazany obraz, mroczki przed oczami), silne bóle kończyn dolnych (połączone z obrzękiem lub zasinieniem, czy zaczerwienieniem skóry)  lub trudności z oddychaniem, konieczna jest natychmiastowa konsultacja medyczna. Chociaż są to zdarzenia rzadkie, mogą wskazywać na poważne komplikacje zdrowotne, dlatego nigdy nie należy lekceważyć takiego stanu. 

Jako że tabletki antykoncepcyjne nie chronią przed chorobami przenoszonymi drogą płciową, zaleca się stosowanie dodatkowych metod ochrony, szczególnie przy częstej zmianie partnerów seksualnych. Tutaj wysoką skutecznością wykazują się prezerwatywy.

Porównanie skutków ubocznych tabletek jedno- i dwuskładnikowych 

Zarówno tabletki jedno-, jak i dwuskładnikowe mają swoje zalety i wady, a ich wpływ na organizm jest bardzo indywidualny. Dokonując wyboru, warto pamiętać o regularnym monitorowaniu swojego zdrowia i otwartym dialogu z lekarzem, aby zapewnić sobie jak najlepszą opiekę, a także dopasowanie metody antykoncepcyjnej do potrzeb swojego organizmu. Miej także na uwadze, że skutki uboczne mogą wystąpić, ale nie muszą. Jeżeli więc doświadczas nieprzyjemnych symptomów, być może zmiana metody antykoncepcyjnej będzie najwłaściwszą decyzją. 

Tabletki jednoskładnikowe, zawierające tylko progestagen, są generalnie lepiej tolerowane przez kobiety. Ponadto można stosować je w okresie karmienia piersią. Tabletki dwuskładnikowe, zawierające zarówno estrogen, jak i progestagen, mogą powodować szerszy zakres skutków ubocznych, ale są też bardziej skuteczne. 

Bibliografia: 

1. https://my.clevelandclinic.org/health/drugs/17707-minipill [dostęp 21.12.2023]. 
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK430882/ [dostęp 21.12.2023]. 
3. Konieczna A., Czapiewska M., Krysiński J., Postacie leków antykoncepcyjnych, Farmacja Polska 2020, 76, 9.   
4. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące wskazań i bezpieczeństwa stosowania antykoncepcji hormonalnej oraz wewnątrzmacicznej, Ginekologia Polska 2014, 85, 234-239.