„Nie mogą pracować, spać, jeść, odczuwają przygnębienie”. O rozwoju depresji w czasie menopauzy mówi dr Dorota Chojnowska-Balcerzyk

Uderzenia gorąca, zaburzenia koncentracji czy wahania nastroju to symptomy, których doświadczyła większość kobiet w czasie okołomenopauzalnym. Zbyt rzadko pochylamy się jednak nad zdrowiem psychicznym w tym czasie, choć około połowa kobiet zauważa u siebie również objawy depresji. – Na menopauzę przygotowujemy się całe życie. W zależności od tego, w jaki sposób dbamy o swoje ciało, psychikę i duchowość, tak będzie wyglądała nasza menopauza i życie po niej – podkreśla specjalista psychiatra dr Dorota Chojnowska-Balcerzyk z Centrum Terapii Dialog.

Ewa Wojciechowska: Co dzieje się z psychiką kobiet, kiedy zaczyna się klimakterium?

Dorota Chojnowska-Balcerzyk: Trzeba tu przede wszystkim zacząć od wyjaśnienia pojęcia menopauzy, ponieważ istnieje wiele nieporozumień w tym temacie. Pojawiają się wyjaśnienia, że klimakterium trwa kilka lat lub aż do śmierci, a niektórzy myślą, że tylko przez jeden dzień. Menopauza to moment, kiedy kobieta przestaje miesiączkować. Przed tą ostatnią miesiączką kobieta jest przed menopauzą, a po tym okresie, kiedy nie miesiączkuje przez dwanaście miesięcy, jest już po menopauzie. I wtedy pojawiają się te najpowszechniejsze objawy menopauzy, choć tak naprawdę zaczynają się kilka lat wcześniej. U niektórych kobiet może to być dziesięć lat wcześniej, a już na pewno pięć lat przed zanikiem okresu następują zmiany w zdrowiu psychicznym, takie jak pogorszenie funkcjonowania, wahania nastroju, lęki. Kobiety nie wiedzą, co się z nimi dzieje, bo nie łączą tego faktu z przygotowaniem organizmu do menopauzy.

Czyli kobiety przez te zmiany już kilka lat przed pojawieniem się menopauzy narażone są na rozwinięcie depresji?

Depresja może rozwinąć się zarówno przed menopauzą, jak i po niej. To nie jest tak, że ona się rozwija tylko na etapie następującym po ostatniej miesiączce. Widoczne jest to w gabinecie psychiatry, gdzie zgłaszają się kobiety mające 45 lat, które odczuwają nagłe zmiany w swoim nastroju. Mówią, że nigdy wcześniej nie miały depresji, a tu nagle coś się sypie. Nie mogą pracować, spać, jeść, odczuwają przygnębienie. Przychodzą również osoby, które w młodości zmagały się z depresją czy chorobą afektywną dwubiegunową, mają bardzo długą przerwę w chorowaniu, nie biorą leków i nie odczuwają żadnych objawów choroby, a kiedy przychodzi okres okołomenopauzalny, nawracają u nich zmiany psychiczne. To trudny czas dla kobiet, choć oczywiście nie u wszystkich tak się dzieje.

Jaki procent kobiet może być narażonych na depresję w trakcie menopauzy?

Ocenia się, że ryzyko depresji u kobiet w okresie menopauzy jest około dwa do pięciu razy większe niż w okresie przed rozpoczęciem się tych zmian i po ich zakończeniu. W badaniach stwierdzono, że około połowa kobiet w okresie menopauzy zauważa u siebie objawy depresji. Mniej więcej tyle samo kobiet zgłasza takie symptomy, jak rozdrażnienie, smutek, lęk, bezsenność czy zaburzenia pamięci.

Rozwinięcie się depresji, która wymaga leczenia, jest w dużej mierze również zależne od wieku, w którym u kobiety wystąpi menopauza. Jest ona częstsza u kobiet przed 45. r.ż., u których menopauza wystąpiła wcześniej, i to jest około 10-15 proc. Rzadziej ten problem dotyczy kobiet, które przechodzą menopauzę później – około 5-6 proc.

Istnieje jednak jeszcze jeden ważny czynnik, który trzeba uwzględnić, czyli hormonalna terapia zastępcza. Nie każda kobieta może ją stosować ze względu na ryzyko wystąpienia raka piersi i paradoksalnie również stanów depresyjnych. U kobiet, które mają skłonność do depresji, po lekach hormonalnych występuje zwiększone ryzyko rozwoju problemów ze zdrowiem psychicznym, wobec czego w ich przypadku terapia lekowa nie jest wskazana.

A te, które mogą i otrzymają terapię hormonalną, lepiej przechodzą ten czas?

U tych kobiet ryzyko wystąpienia depresji jest mniejsze. Natomiast większe występuje również u kobiet, które wcześniej mocno odczuwały skutki zespołu napięcia przedmiesiączkowego, cierpiały na depresję w ciąży lub w okresie poporodowym.

Istnieje jeszcze jakiś czynnik prowadzący do tego, że jedne kobiety będą w tym czasie bardziej niż inne narażone na depresję?

Najważniejsze aspekty, które mają wpływ na to, w jaki sposób kobieta przeżywa menopauzę oraz czas następujący po niej, to ogólny stan zdrowia pacjentki. Jeżeli jest aktywna fizycznie, dobrze się odżywia, dba o sen, to wtedy jej ciało potrafi lepiej poradzić sobie z klimakterium. Na menopauzę przygotowujemy się całe życie. W zależności od tego, jak żyjemy, w jaki sposób dbamy o swoje ciało, psychikę i duchowość, w taki sposób będzie wyglądała nasza menopauza i życie po niej.

Z jakimi jeszcze innymi chorobami mogą zmagać się kobiety tym czasie?

Wszystkie te choroby, które mają swoje nasilenie w młodości, np. schizofrenia, choroba afektywna dwubiegunowa, nerwice, które na czas takiego środkowego życia uspokajają się i wyciszają, w okresie menopauzy mogą wrócić. To jest taki okres, kiedy „wyłazi” wszystko to, co było schowane przez lata. Najczęstszym problemem zdrowia psychicznego związanego z menopauzą jest jednak depresja. Trzeba pamiętać, że często wymaga ona podawania leków i konsultacji u psychologa czy psychiatry.

Jakie objawy powinny skłonić kobietę w okresie menopauzy do zgłoszenia się po pomoc?

To najczęściej niepokój, rozdrażnienie, zły nastrój, pesymizm. One nie są od razu bardzo nasilone, tylko powoli zatruwają życie. Może wystąpić również drażliwość, niepokój psychiczny i ruchowy, bezczynność lub apatia, niechęć do rzeczy, które do tej pory sprawiały przyjemność, brak odczuwania tej przyjemności.

Bardzo charakterystyczne są również brak energii i ciągłe zmęczenie mimo odpoczynku, zaburzenia pamięci i koncentracji, trwałe poczucie niższej wartości, utrata znaczenia godności, myśli, że „ja już nic nie znaczę”, „to już koniec mojego życia”, „nic mnie nie czeka”.

Najbardziej niebezpiecznym objawem jest oczywiście myśl o odebraniu sobie życia czy próby samobójcze. Wtedy trzeba działać szybko. Natomiast jeżeli te wcześniejsze objawy utrzymują się nieprzerwanie każdego dnia przez co najmniej dwa tygodnie, to już jest powód, żeby iść do lekarza i poważnie rozważyć leczenie farmakologiczne lub terapię. Oczywiście można współpracować także z ginekologiem, jeżeli kobieta może przyjmować terapię hormonalną.

Menopauza wciąż jest traktowana przez kobiety jako krytyczne wydarzenie w ich życiu, czy ich pogląd na ten czas zmienił się w ostatnich latach?

Wydaje mi się, że to zmieniło się w ostatnich latach, choć nadal jest to trudny czas ze względu na występujące objawy. Kiedyś kobieta, która zbliżała się do menopauzy, zbliżała się do śmierci, ponieważ ludzie nie żyli tak długo. W tej chwili po menopauzie nasze życie się nie kończy i żyjemy jeszcze 30-40 lat. Wiele kobiet też wygląda młodziej niż kobiety w ich wieku we wcześniejszych pokoleniach. Mówi się, że dzisiejsza pięćdziesiątka to nowa czterdziestka itd., w związku z tym ten okres nie jest teraz już postrzegany jako starość.

Warto wspomnieć, że menopauza przynosi również korzyści i nie wszystkie kobiety oceniają ten czas bardzo źle. Życie seksualne często w tym czasie rozkwita, ponieważ kobiety wreszcie pozbywają się lęku o zajście w niechcianą ciążę.

Jednak kobiety często wstydzą się przyznać przed pracodawcą, rodziną czy znajomymi, że przechodzą właśnie przez menopauzę.

Kobiety przez menopauzę miewają problemy z pamięcią czy koncentracją i obawiają się, że nie są już pełnymi energii pracowniczkami. Boją się, że ich wydolność na tyle spadnie, że stracą pracę z tego powodu. I dlatego przychodzą do lekarza, bo chcą nadal zawodowo pracować. Nie chcą się wyłączać z życia. Wydaje mi się jednak, że menopauza przestała być już tematem tabu i kobiety coraz śmielej nie tylko o niej mówią, ale i są bardziej świadome tego, co będzie działo się z ich ciałem.

W jaki sposób można psychicznie przygotować się na menopauzę?

Dla tych kobiet, które nie mogą brać leków wypełniających działanie estrogenów, istnieje cała apteka w naturze. Jest długa lista nie tylko warzyw i owoców, ale również ziół, którymi możemy sobie podnosić poziom fitoestrogenów. Jeżeli wzbogacimy swoją dietę o te produkty, to będzie nam łatwiej.

Bardzo zachęcam też wszystkie kobiety do aktywności fizycznej, bo nawet zwyczajny spacer przez godzinę dziennie może czynić cuda. Przeprowadzono wiele badań na ten temat, które pokazują, że objawy menopauzy mogą być redukowane ćwiczeniami i odpowiednią dietą. Największy problem jest w tym, że kobiety w tym wieku nie ćwiczą. I to jest też moja ogromna praca, żeby zachęcać je, by zapisywały się do klubów, wychodziły z domu, kupiły sobie kijki, chodziły na spacery, pływały.

Zawsze też powtarzam kobietom w tym wieku, żeby poszukały sobie kreatywnego zajęcia, które je rozwinie, np. zapisały się na zajęcia z twórczości, lepiły garnki, malowały, tkały, jeździły na wycieczki trekkingowe, zwiedzały świat, żeby po prostu szukały nowych podniet, które je ożywią.

To nie jest tak, że to jest czas inwolucji i zwijania się. To jest okres, kiedy wreszcie możemy skupić się na sobie i rozwijać swoją kreatywność, korzystając z wolnego czasu. Menopauza nie musi być czasem złym, może być drugą młodością i nowym, innym okresem w życiu.

KIOM, czyli Krótka Instrukcja. O Menopauzie

KIOM, czyli Krótka Instrukcja. O Menopauzie, powstała, żeby wspierać wszystkie kobiety, które przechodzą menopauzę, i te, które czują, że aktualnie doświadczane przez nie objawy mogą być z nią związane. Powstała także z myślą o osobach, które po prostu chcą się lepiej przygotować do tego etapu: czy dla siebie samych, czy po to, by wiedzieć, jak wspierać bliskie sobie kobiety.

Instrukcja jest po to, aby życzliwie, z troską i w sposób rzeczowy przedstawić Ci zagadnienia związane z menopauzą. Myślimy o niej jak o przyjaciółce, która już przeszła drogę, którą masz przed sobą. Dzieli się z Tobą wiedzą, doświadczeniem, podpowiada możliwości działania tak, żebyś mogła nawigować przez ten etap jak najlepiej dla siebie.

Instrukcję stworzyłyśmy wspólnie z ekspertkami wielu dziedzin, które w sposób jasny, ciekawy i merytoryczny wyjaśniły wiele aspektów menopauzy, a także wspólnie z kobietami, które podzieliły się doświadczeniem tego okresu.

Krótka Instrukcja. O Menopauzie jest darmowa. Możesz przeczytać ją na stronie krotkainstrukcja.pl lub pobrać ją w formie PDF-a.