Objaw Babińskiego – co to jest, jakie są jego przyczyny? Na czym polega odruch Babińskiego?

Objaw Babińskiego (odruch Babińskiego) wskazuje na wiele, czasem poważnych, chorób. Dlatego warto wiedzieć, czym jest i jakie są jego przyczyny. Wyjaśniamy też, na czym polega leczenie tego objawu i czym różnią się dodatni i ujemny objaw Babińskiego.

Objaw Babińskiego – co to jest?

Objaw Babińskiego (odruch Babińskiego) to odruch skórny, który polega na izolowanym ruchu prostownika (zgięcia grzbietowego) palucha lub na równoczesnym odwiedzeniu innych palców („objaw wachlarza”) przy drażnieniu zewnętrznej krawędzi podeszwy stopy (co powoduje skurcz mięśnia, który prostuje duży palec u nogi). Zwykle taka stymulacja powoduje odruch podeszwowy w postaci mimowolnego zgięcia palucha, a często wszystkich pięciu palców. Drażnienie powinno być lekkie, nie powodować bólu, w przeciwnym razie następuje aktywacja receptorów bólowych, co powoduje wycofanie stopy, zaś zjawisko jest znane jako jeden ze składników ochronnego odruchu Bechterew-Marie-Foix.

Objaw ten jednym z najwcześniejszych i najbardziej subtelnych odruchów górnego (centralnego) zespołu neuronów ruchowych i jest jednym z najczęściej weryfikowanych objawów patologicznych w praktyce neurologicznej.

Historia objawu Babińskiego

Objaw Babińskiego nazwany został na cześć francuskiego neurologa polskiego pochodzenia, Józefa Babińskiego, który przedstawił to patologiczne zjawisko w 1896 roku, a dwa lata później opublikował jego szczegółowy opis. Co ciekawe, publikacje na temat tego zjawiska pojawiały się już wcześniej, ale ostatecznie objaw zyskał miano Babińskiego, ponieważ to właśnie ten naukowiec przedstawił jego szczegółową interpretację patofizjologiczną i wskazał na związek z porażeniem ścieżek piramidowych. 

Dodatni i ujemny objaw Babińskiego

Wyróżniamy dodatki i ujemny objawy Babińskiego. Ujemny, czyli nieobecny obustronnie odruch Babińskiego uznawany jest za normę. Niepokój wzbudza objaw dodatni, który może świadczyć o poważnej chorobie neurologicznej.

Dodatni objaw Babińskiego to stan, w którym po podrażnieniu podeszwy stopy paluch odgina się w stronę grzbietową stopy (do góry). Może temu również towarzyszyć chwilowe wachlarzowe ustawienie pozostałych palców (unoszą się one lekko ku górze i rozsuwają na boki tak, że między nimi pojawiają się wolne przestrzenie). Objaw występuje jednostronnie lub dwustronnie. Analizując obserwowaną reakcję w połączeniu z innymi objawami i odruchami, lekarz zwykle może zorientować się, gdzie konkretnie doszło do uszkodzenia mózgu i jak rozległe są zmiany.

Układ nerwowy małych dzieci nie jest w pełni rozwinięty, więc pojawienie się dodatniego objawu Babińskiego nie jest powodem do niepokoju rodziców.

Odruch Babińskiego u dorosłych powinien być ujemny. Oznacza to, że odpowiedzią na wywołanie odruchu powinno być szybkie zgięcie podeszwowe (w dół) wszystkich palców drażnionej stopy. Reakcja ta jest chwilowa i nie powinna przerodzić się w kurczowe, utrzymujące się, zgięcie palców.

U niektórych osób w odpowiedzi na podrażnienie nie obserwuje się żadnych ruchów. Mówi się wtedy, że objaw Babińskiego jest zniesiony. Stan ten nie sugeruje bezpośrednio choroby mózgu. Może mieć inną przyczynę, na przykład zniesienie czucia w obrębie stopy (choćby w przebiegu polineuropatii), przerwanie ciągłości nerwu w efekcie urazu albo różnego typu dysfunkcje ruchowe, niepozwalające choremu na wykonywanie ruchów palcami. Zniesienie odruchu może być również spowodowane porażeniem danej kończyny (na przykład przy udarze).

Przyczyny dodatniego objawu Babińskiego

Obecność dodatniego objawu Babińskiego wskazuje na uszkodzenie centralnego układu nerwu ruchowego i upośledzonej kontroli nardzeniowej oraz zaburzenia funkcji neuronów hamujących. 

Zespół tych zmian określa się też jako uszkodzenie drogi korowo-rdzeniowej albo ośrodkowego neuronu ruchowego.

Patofizjologiczną podstawą powstawania odruchu Babińskiego jest wyraźne spowolnienie przewodzenia pobudzenia wzdłuż dróg motorycznych i zaburzenie procesów pobudzenia na poziomie drogi korowo-rdzeniowej, co wynika z niedostatku wpływów aktywujących górny układ nerwowo-motoryczny.

Jednocześnie niedobór zstępujących wpływów korowo-rdzeniowych i siatkowatych, aktywujących interneurony w rdzeniu kręgowym jest najczęściej obserwowany w przypadku wyizolowanych zmian w rdzeniu kręgowym. Może to być spowodowane zwartym umiejscowieniem zstępujących szybko przewodzących włókien na poziomie kręgosłupa i zaangażowaniem dużej liczby tych ścieżek motorycznych w obecności ogniska patologicznego w odcinku piersiowym rdzenia kręgowego.

Przyczyny dodatniego odruchu Babińskiego to między innymi:

• udar mózgu,
• uraz czaszki i mózgu, szczególnie dotyczący okolic płatów czołowych,
• nowotwór mózgu lub opon mózgowo-rdzeniowych,
• stwardnienie rozsiane lub stwardnienie boczne zanikowe,
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• padaczka.

Objaw Babińskiego – rozpoznanie i leczenie

Objaw Babińskiego jest sprawdzany w ramach standardowego badania neurologicznego. Wykonanie testu nie wymaga żadnego sprzętu, więc wykorzystują go również lekarze innych specjalności, którzy chcą określić ogólny stan chorego i uszczegółowić rozpoznanie. Odruch Babińskiego bada się na obu stopach chorego.

W celu wywołania objawu po odsłoniętej podeszwowej części stopy należy przeciągnąć zdecydowanie jakimś przedmiotem w kierunku od pięty ku podstawie małego palca. Przedmiot i siła ucisku powinny być tak dobrane, aby nie powodować bólu i uszkodzeń skóry, ale by działanie badającego było wyraźnie odczuwane przez badanego. U małych dzieci do wywołania reakcji wystarczy użyć palca.

Najważniejsze jest ustalenie przyczyny dodatniego objawu Babińskiego. Dokładna diagnostyka jest niezbędna, aby rozpocząć skuteczne leczenie. Jeśli pierwotna przyczyna tkwi w zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych, wskazaniem jest leczenie antybiotykami. Przy diagnozie nowotworów ośrodkowego układu nerwowego, często wskazaniem jest podjęcie leczenia chirurgicznego wspomaganego radio – lub chemioterapią.

Jakie badania, kiedy objaw Babińskiego jest dodatni?

Dokładne ocenienie odruchu podeszwowego jest kluczowe, ponieważ umożliwia to wstępne oszacowanie tego, w której części układu nerwowego doszło do wystąpienia patologii. Samo stwierdzenie dodatniego objawu Babińskiego nie umożliwia postawienia rozpoznania określonej choroby u pacjenta – potrzebne do tego jest wykonywanie dodatkowych badań. Wykonywane są między innymi:

• badania obrazowe, np. tomografia komputerowa głowy czy rezonans magnetyczny głowy),
• badania laboratoryjne – zarówno podstawowe, jak i bardziej specjalistyczne, np. analiza płynu mózgowo-rdzeniowego po wcześniejszym uzyskaniu go drogą punkcji lędźwiowej).

Odruch Babińskiego u dzieci

W związku z tym, że układ nerwowy małych dzieci nie jest w pełni rozwinięty, to pojawienie się dodatniego objawu Babińskiego nie jest powodem do niepokoju. U niemowląt jest to zjawisko całkowicie normalne i fizjologiczne. Zwykle zanika ono w pierwszych kilku miesiącach życia dziecka, co ma związek z rozwinięciem się osłonek mielinowych w układzie nerwowym.

Niektórzy badacze uważają, że występowanie tego odruchu u dzieci powyżej pierwszego roku życia świadczy o chorobie, inni przesuwają tę granicę nawet do 3 lat.