Kiła (sifilis) – objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Kiła, określana mianem syfilisu, jest chorobą przenoszoną drogą płciową. Kiłę wywołuje krętek blady – stale namnażająca się bakteria, która może zaatakować narządy wewnętrzne lub układ nerwowy. Pierwsze objawy syfilisu pojawiają się na skórze i błonach śluzowych narządów płciowych w ciągu kilku tygodni od zakażenia. Niezwykle ważne jest wczesne rozpoznanie choroby i wdrożenie odpowiedniego leczenia. 

Co to jest kiła?

Kiła (inaczej syfilis) to jedna z najstarszych chorób zakaźnych przenoszonych drogą płciową. Przyczyną syfilisu jest krętek blady (łac. Treponema pallidum) – bakteria, która ma zdolność do szybkiego namnażania się. Do organizmu wnika przez błony śluzowe, a następnie wraz z krwią i limfą rozprzestrzenia się do wszystkich narządów wewnętrznych.  Kiła charakteryzuje się różnorodnością objawów klinicznych oraz wieloletnim przebiegiem z okresami bezobjawowymi i objawowymi.

Od 1948 roku prowadzony jest obowiązkowy rejestr zachorowań na kiłę. W Polsce przybywa osób zarażonych chorobami wenerycznymi – od 2017 roku liczba zachorowań wzrosła o 20 procent. 

Jak można się zarazić syfilisem?

Kiłą można zarazić się w wyniku pochwowego, analnego lub oralnego stosunku seksualnego z osobą, która jest jej nosicielem. Największe ryzyko zachorowania dotyczy osób, które nie używają zabezpieczeń podczas kontaktów seksualnych lub często zmieniają partnerów. Najbardziej narażeni na zakażenie są mężczyźni homoseksualni. Do zakażenia może dojść także  podczas pocałunku, jeżeli u osoby chorej objawy kiły występują na ustach i w gardle. Zarażenie przez kontakt z krwią lub ropną wydzieliną osoby zakażonej są rzadkie. 

Z kiłą można się również urodzić. Określa się ją wtedy mianem kiły wrodzonej. Choroba dotyczy dzieci, które zaraziły się w okresie życia płodowego. Niestety krętek blady ma bardzo negatywny wpływ na płód. Kiła w ciąży może spowodować śmierć dziecka jeszcze w łonie matki lub wady rozwojowe, które uniemożliwiają normalne funkcjonowanie. 

Kiła – stadia choroby

Okres inkubacji bakterii wywołującej kiłę wynosi od 9 do 90 dni, średnio około 3 tygodni. Jest to czas pomiędzy zakażeniem, a pojawieniem się pierwszych objawów. Kiłę dzieli się na:

1. Kiłę wczesną: wyróżnia się kiłę I i II okresu. Kiła I okresu występuje między 3 a 9 tygodniem od zakażenia. Kiła II okresu pojawia się w 9 tygodniu choroby i trwa do dwóch lat od zakażenia. 
2. Kiłę późną: objawy mogą pojawić się nawet od kilku do kilkunastu lat od zakażenia. Kiła późna występuje u osób, które nie były leczone w początkowych stadiach choroby lub były leczone, ale nieprawidłowo.

Ryzyko zakażenia kiłą w ciąży jest wysokie i zależy od czasu, w którym doszło do zakażenia u matki. W przypadku kiły wczesnej wynosi 70-100 proc., kiły wczesnej utajonej (bezobjawowej) – 40 proc., a kiły późnej – 10 proc.

Pierwsze objawy kiły

Pierwotnym objawem kiły I okresu jest bezbolesna grudka, która ulega owrzodzeniu (wrzód Huntera). Wyglądem przypomina opryszczkę, dlatego może być z nią mylona. Występuje pojedynczo, ma średnicę kilkunastu milimetrów, jest okrągła i błyszcząca. Pojawia się na narządach płciowych, języku lub migdałkach. Ustępuje samoistnie po około 4 tygodniach bez pozostawienia blizny. Zwykle towarzyszą jej powiększone okoliczne węzły chłonne.

W kile II okresu, zwykle po kilku tygodniach pojawia się wysypka, czyli tzw. osutka kiłowa na dłoniach, stopach, tułowiu i owłosionej skórze głowy. Początkowo są to bladoczerwone lub różowe plamy, które przekształcają się w grudki, łuski i krostki. Osutka ma charakter nawrotowy. Objawy kiły na twarzy mają postać żywo czerwonych grudek, które ulegają martwicy, przez co przybierają wygląd krost. Liczne owrzodzenia pojawiają się w gardle, na wargach oraz w jamie ustnej – na języku, wewnętrznej stronie policzków i podniebieniu.  

Objawy skórne kiły są poprzedzone lub przebiegają wraz z ogólnymi dolegliwościami: powiększeniem węzłów chłonnych, złym samopoczuciem, brakiem apetytu, utratą masy ciała, bólem gardła, gorączką lub bólem głowy. W kile II okresu może dojść do zmian wielonarządowych spowodowanych zakażeniem krwi (bakteriemia), czego skutkiem może być zapalenie kłębuszków nerkowych, stawów, a nawet zapalenie opon mózgowych.  

Objawy kiły u mężczyzn, kobiet i dzieci

Kiła u mężczyzn i u kobiet objawia się podobnie. U mężczyzn zmiany pojawiają się najpierw na żołędzi prącia lub w okolicy odbytu. U kobiet objawy syfilisu lokalizują się na wargach sromowych, szyjce macicy oraz na skórze pod piersiami. Grudki powiększają się, co prowadzi do powstania szaro-białych zmian skórnych określanych mianem kłykcin płaskich. Zmiany skórne wypełnione są sączącym się, wysoce zakaźnym płynem. U kobiet, na szyi i karku może pojawić się bielactwo kiłowe – odbarwione plamy skórne.

Charakterystycznym objawem syfilisu jest łysienie kiłowe. Pojawia się w drugim okresie choroby, najczęściej w części skroniowej i potylicznej głowy. Dochodzi do przerzedzenia włosów nie tylko skóry głowy, ale i brwi, rzęs lub brody. Po zastosowaniu leczenia włosy odrastają na nowo.

Objawy kiły wrodzonej wczesnej u dzieci mogą pojawić się już od momentu poczęcia lub w pierwszych tygodniach życia. W kile wrodzonej nie występuje objaw pierwotny – owrzodzenie. Pierwsze symptomy kiły dotyczą stanu zapalnego śluzówki nosa, co w dalszej perspektywie może powodować trudności z oddychaniem. Tuż po narodzinach może pojawić się osutka pęcherzowa na dłoniach i stopach, a w pierwszych miesiącach życia zmiany skórne. Objawy kiły wrodzonej późnej pojawiają się zazwyczaj między 8 a 14 rokiem życia. Należą do nich śródmiąższowe zapalenie spojówek, zmiany zębowe oraz zmiany w narządzie słuchu.

Kiła – objawy późne

W kile 3 okresu (trzeciorzędowej) wyróżnia się różne typy syfilisu:

• kiła kilakowa: prowadzi do powstania guzków lub owrzodzeń skóry/błon śluzowych;
• kiła sercowo-naczyniowa: pojawia się 15-30 lat od zakażenia, częściej u mężczyzn. Może prowadzić do powstania tętniaka tętnicy głównej, zapalenia i uszkodzenie mięśnia sercowego;
• kiła narządów wewnętrznych: wątroby, płuc i kości;
• kiła układu nerwowego: może spowodować u chorego zapalenie rdzenia kręgowego i porażenie postępujące.

Objawy kiły układu nerwowego

Kiła układu nerwowego jest następstwem niepodjęcia leczenia choroby w jej wcześniejszym stadium. Może przebiegać bezobjawowo (świadczą o niej jedynie zmiany w płynie mózgowo-rdzeniowym) lub wywoływać różnego rodzaju dolegliwości, związane z zajęciem mózgu lub rdzenia kręgowego. 

Pierwsze objawy kiły układu nerwowego to zwykle częste bóle głowy, wymioty, nudności, sztywność karku, drgawki, zaburzenia snu, problemy ze słuchem, osłabienie odruchów, trudności w koncentracji lub porażenia nerwów czaszkowych. Jeżeli uszkodzenia mózgu są rozległe, pojawiają się także: 

• zmiany osobowości;
• zaburzenia nastroju i emocji;
• zaburzenia mowy;
• upośledzenie intelektu;
• zaburzenia w funkcjonowaniu pamięci krótkotrwałej;
• brak orientacji;
• zaburzenia koordynacji ruchowej (niezborność ruchów);
• zmniejszenie napięcia mięśniowego;
• omamy lub urojenia.

Charakterystyczne dla kiły układu nerwowego jest zapalenie naczyń mózgowych, które prowadzi do udaru tętnicy środkowej mózgu u młodych osób. Po kilkunastu latach trwania choroby może pojawić się tzw. wiąd rdzenia kręgowego, czyli degeneracja jego tkanki, co prowadzi do zaburzeń czucia, problemów z poruszaniem się oraz silnego i napadowego bólu. Objawy kiły układu nerwowego przypominają zespół otępienny i początkowo są z nim mylone. 

Kiła – diagnostyka i leczenie

Diagnostyka choroby opiera się na badaniach laboratoryjnych i mikrobiologicznych. Materiały pobrane z owrzodzeń bada się pod mikroskopem, aby potwierdzić obecność krętka bladego. Objawy kliniczne syfilisu różnią się w zależności od stadium choroby, więc nie są czynnikami na podstawie których można postawić diagnozę.

W laboratorium chory musi wykonać badania na kiłę: testy serologiczne nieswoiste (test Wassermanna, VDRL, RPR), a potem swoiste dla potwierdzenia rozpoznania. W testach nieswoistych do badań wykorzystuje się kardiolipinę, która reaguje z przeciwciałami kiły wytworzonymi w organizmie zakażonego. Przy odpowiednim leczeniu serologia kiły powinna ulec obniżeniu. Badania wykonuje się w poradni dermatologiczno-wenerologicznej. 

Leczenie kiły zależy od jej stadium i nasilenia objawów. Polega na  stosowaniu antybiotyków: penicyliny, erytromycyny, azytromycyny lub doksycykliny. W Polsce, niezależnie od tego, czy osoba chora posiada ubezpieczenie zdrowotne, terapia jest bezpłatna. Całkowite wyleczenie jest możliwe, jednak zmiany wywołane w narządach wewnętrznych przez krętka bladego nie ulegają cofnięciu. Ponieważ kiłę nie zawsze da się rozpoznać lub wykluczyć pojedynczym badaniem serologicznym, to konieczne jest powtórzenie analiz po 1, 2 i 6 tygodniach dla uzyskania pewności. 

Syfilis – profilaktyka

Raz przebyta kiła nie gwarantuje ochrony przed kolejnym zachorowaniem. Bardzo szybko można zachorować ponownie, jeśli nie stosuje się zabezpieczeń i często zmienia partnerów seksualnych. U osób z rozpoznaną kiłą powinno się wykonać badanie w kierunku zakażenia wirusem HIV. Partnerzy osób chorych powinni być leczeni profilaktycznie, ponieważ istnieje 60 proc. ryzyko zarażenia. Badaniem profilaktycznym objęte są także kobiety w ciąży, dawcy krwi i narządów oraz osoby z grupy ryzyka: osoby z HIV oraz WZW typu B i C.

Bibliografia:

1. John J. Halperin., „Opowieść o dwóch krętkach: borelioza i kiła”, Neurologia po Dyplomie 2011; 6 (4): 38-48. 
2. Serwin A., „Kiła – informacja dla pacjenta”, Polskie Towarzystwo Dermatologiczne, IUSTI 2010.
3. Janier M.i wsp., „Europejskie zalecenia diagnostyczne i lecznicze dotyczące kiły”  Przegl. Dermatol 2015, 102, 459–475. 
4. Ewa Firląg– Burkacka, Choroby przenoszone drogą płciową. Krajowe Centrum ds. AIDS., 2014. 
5. Główny Urząd Statystyczny., „Zachorowania na niektóre choroby zakaźne.” [Online]. Available: https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/zdrowie/zdrowie/zachorowania-na-niektore-choroby-zakazne,20,1.html. [Accessed: 23-Jul-2020].