Jakie są objawy świerzbu? To powszechna choroba XXI wieku

Choroba dotyka rocznie około 300 milionów ludzi na świecie, a opisana została już pod koniec XVII wieku. Objawy świerzbu nadal są często bagatelizowane lub mylone z dermatozami i chorobami wirusowymi. Jak się jednak okazuje, charakterystyczne dla przebiegu świerzbu świąd i zmiany skórne mają swój typowy wygląd i lokalizację. Jakie są objawy świerzbu? Czy świerzb diagnozowany jest u dzieci? 

Świerzb – charakterystyka choroby 

Świerzb to zakaźna choroba skóry, którą u ludzi wywołuje pasożyt Sarcoptes scabiei. Do zakażenia może dojść zarówno przez bezpośredni kontakt z osobą zakażoną, jak i pośrednio przez zainfekowane przedmioty, pościel, czy ubrania. Pasożyt świerzbowca jest bowiem w stanie przeżyć poza organizmem żywiciela nawet do 72 godzin.  

Jak dochodzi do rozwoju świerzbu? Zapłodniona samiczka ryje w warstwie naskórka u człowieka maleńkie norki – wynoszące około 0,3 mm – a następnie składa w nich jaja, z których wylęgają się larwy. Te z kolei po upływie dwóch do trzech tygodni przekształcają się w dorosłą postać świerzbowca i to wtedy pojawiają się pierwsze objawy świerzbu. Należy jednak podkreślić, że już w trakcie wylęgania osoba zakażona może być źródłem infekcji. 

Objawy świerzbu – jak rozpoznać?  

Objawy świerzbu u człowieka są uciążliwe i wywołują dyskomfort. Pierwszym i najbardziej charakterystycznym objawem świerzbu jest silny świąd, który dodatkowo przybiera na intensywności w nocy i po kąpieli. Dlaczego wtedy? Wszystko to za sprawą zwiększonej aktywności pasożyta wywołanej zwiększoną temperaturą. Należy podkreślić, że świąd wywołany jest jednak nie tylko aktywnością pasożyta, ale też reakcją alergiczną organizmu zakażonego człowieka na jego antygeny. 

Drugim objawem świerzbu ludzkiego są zmiany skórne. Przybierają one postać wypukłych nor świerzbowcowych, czasem w kształcie litery „S” oraz grudek, guzków, pęcherzyków. Zmiany te ze względu na nadkażenia bakteryjne wywołane drapaniem zamieniają się następnie w tzw. przeczosy, strupy i zmiany liszajowate.  

Charakterystyczne dla świerzbu są nie tylko zmiany, które pojawiają się na skórze, ale i ich lokalizacja. Występują one głównie między palcami rąk i nóg oraz na bocznych ich przestrzeniach. Dodatkowo zajmują również fałdy skóry pod pachami, pachwiny, piersi, okolice podbrzusza i pośladki. W przypadku mężczyzn zmiany obejmują często prącie i mosznę.  

Warto zaznaczyć, że świąd może dotyczyć zarówno skóry zmienionej chorobowo, czyli zajętej norami, grudkami, guzkami jak i innymi wypryskami, a także skóry zdrowej.  

Świerzb u dzieci – objawy i cechy 

Charakterystyczny przebieg choroby obserwuje się u najmłodszych. Objawy świerzbu u dzieci przybierają postać silnych wykwitów zlokalizowanych głównie na stopach i dłoniach. W przypadku niemowląt występują one również na owłosionej skórze głowy i grzbietu. Początkowe objawy świerzbu u najmłodszych często mylone są z alergiami, a niekiedy ospą wietrzną i różyczką. Mając na uwadze, że rozdrapywanie zmian skórnych prowadzące do nadkażeń bakteryjnych w tej grupie pacjentów jest niezwykle trudne do powstrzymania, konieczne jest dokładne ich analizowanie, po to, by szybko postawić właściwą diagnozę.   

Jakie są rodzaje świerzbu?  

Poza typowym obrazem klinicznym świerzbu wyróżnia się także: 

• świerzb norweski, 

• świerzb guzkowy.  

Świerzb norweski, nazywany inaczej świerzbem hiperkeratotycznym, to zaawansowana postać choroby, która diagnozowana jest przede wszystkim u osób z niedoborami odporności i starszych. Po raz pierwszy opisany został on w połowie XIX wieku podczas epidemii trądu. Wówczas został on jednak uznany za nietypową postać tej choroby. 

Cechą świerzbu norweskiego jest powstawanie zmian mających skłonność do rogowacenia oraz dystrofia płytek paznokci, na co bezpośredni wpływ ma odkładanie pasożyta w tej części. Charakterystyczne dla jego przebiegu jest ponadto pojawianie się zmian hiperkeratotycznych w nietypowych dla świerzbu miejscach tj. na owłosionej części głowy, skóry twarzy, uszy, wałach i płytce paznokci. Ze względu na nietypowe objawy choroby, świąd norweski często nie jest właściwie diagnozowany i mylony z łuszczycą, rybią łuską lub reakcjami skórnymi alergicznymi. 

Świerzb guzkowy to postać choroby, która cechuje się powstawaniem brązowo-czerwonych guzków, wywołujących bardzo silny świąd. Zmiany są swego rodzaju silną reakcją alergiczną na antygeny świerzbowca. Na ogół pojawiają się zaś pod pachami, w pachwinach, na pośladkach oraz w okolicach męskich narządów rodnych.  

Charakterystyczne dla świerzbu guzkowego jest utrzymywanie się jego objawów nawet kilka miesięcy po zakończeniu leczenia. 

Od jakich chorób należy odróżnić świerzb? 

Choć objawy świerzbu są dość charakterystyczne, zdarza się, że są mylone z innymi chorobami. Szczególnie często błędnie diagnozowany jest on jako: 

• atopowe zapalenie skóry, 
• opryszczkowe zapalenie skóry, 
• choroba Dariera, 

• wszawica odzieżowa, 
• ospą wietrzną i różyczką u niemowląt. 

Bardzo ważne jest także odróżnienie objawu w postaci świądu wywołanego świerzbem od tego, którego przyczynami są przewlekłe chorobowy ogólnoustrojowe np. cukrzyca, choroby tarczycy, niewydolność nerek oraz tzw. świąd idiopatyczny. 

Bibliografia: 

1. Kowalska M., Kowalik A., Góźdź S., Problemy zdrowotne krajów rozwijających się – zakażenie świerzbem jako zaniedbana choroba tropikalna, Przegląd Dermatologiczny 2014, 101. 
2. Petryniak M., Świerzb – diagnostyka i leczenie, Kosmetologia Estetyczna 2016, 6, vol. 5. 
3. Świerzb – dokuczliwa choroba skóry (broszura dostępna na: www.gov.pl, dostęp: 22.08.2023)