Oczopląs to bezwiedne ruchy gałek ocznych. Skąd się bierze i jak go leczyć?

Oczopląs jest chorobą utrudniającą codzienne funkcjonowanie. Polega na niekontrolowanych ruchach gałek ocznych, mogą poruszać się w różnych kierunkach. U niektórych zdarza się to często, u innych – co jakiś czas. Niestety w przypadku tej dolegliwości możliwości medyczne są ograniczone, dlatego niezwykle ważne jest jej wczesne zdiagnozowanie. 

Czym jest oczopląs? 

Oczopląs to bezwiedne ruchy i drgania gałek ocznych w różnych kierunkach.  Może być spowodowany problemami z równowagą napięcia mięśni okołoruchowych. Zdarza się, że schorzenie przyczynia się do zaburzeń koordynacji ruchowej oraz problemów z zachowaniem równowagi.  

Rodzaje oczopląsu 

Wyróżnia się kilka rodzajów oczopląsu. Można go charakteryzować według podłoża chorobowego, a także kierunku oraz typu ruchów. Jeśli chodzi o kierunek ruchu, to wyróżnia się: 

• oczopląs poziomy – gałki oczne poruszają się w lewo i w prawo, 
• oczopląs pionowy – gałki oczne poruszają się do góry i do dołu, 
• oczopląs rotacyjny – gałki oczne poruszają się po okrężnej osi. 

Biorąc pod uwagę typ ruchu, wymienia się następujące rodzaje oczopląsu: 

• oczopląs skaczący – drgania są nierównomierne, w jednym kierunku następują szybciej niż w drugim, 
• oczopląs wahadłowy – gałki oczne ruszają się w rytmie jednostajnym, 
• oczopląs grubofalisty – gałki oczne poruszają się w każdym kierunku, w takim samym tempie. 

Ze względu na podłoże chorobowe, wymienia się: 

• oczopląs oczny – związany z obszarem gałek ocznych oraz mięśni oczu, 
• oczopląs błędnikowy i przedsionkowy – mówimy o nim, gdy dochodzi do zaburzenia aktywności jąder przedsionkowych znajdujących się w pniu mózgu, 
• oczopląs móżdżkowy – źródło problemu tkwi w uszkodzonym móżdżku oraz rdzeniu kręgowym, 
• oczopląs ośrodkowy – pojawia się na skutek chorób ośrodkowego układu nerwowego, 
• oczopląs fizjologiczny – wynika z fizjologii gałek ocznych. Może pojawić się np. przy maksymalnym odchyleniu oczu na boki, 
• oczopląs samoistny – występuje z powodu nieprawidłowości w obszarze błędnika oraz ośrodkowego układu nerwowego, 
• oczopląs wrodzony – najczęściej występuje u malutkich dzieci. Często towarzyszy innym dolegliwościom, np. albinizmowi, dużej wadzie wzroku czy niedorozwojowi nerwu wzrokowego.

Przyczyny oczopląsu 

Zdarza się, że oczopląs ma podłoże fizjologiczne – wówczas nie jest niczym niepokojącym. Niestety może też być jednym z objawów poważniejszych chorób o charakterze laryngologicznym czy neurologicznym. Schorzenia, które mogą mieć związek z oczopląsem, to: 

• bielactwo,  
• krótkowzroczność, 
• zapalenie ucha wewnętrznego, 
• hipoplazja nerwu wzrokowego, 
• udar, 
• stwardnienie rozsiane, 
• szczelina nerwu wzrokowego, 
• zaćma wrodzona, 
• uraz. 

Oczopląs może też pojawić się po wypiciu dużej ilości alkoholu lub zażyciu substancji odurzających.

Diagnostyka oczopląsu 

Osoba, która zauważy u siebie niekontrolowane ruchy gałek ocznych, powinna niezwłocznie udać się do okulisty. Specjalista przeprowadzi wywiad medyczny oraz wykona: 

• badanie ostrości widzenia, 
• badanie reakcji źrenicy na światło, 
• badanie dna oka, 
• ocenę tęczówki, 
• videonystagmografię – to stosowane od niedawna badanie laryngologiczne, mające zastosowanie w diagnozowaniu szeregu problemów związanych z błędnikiem, 
• elektronystagmografię – badanie błędnika. 

Okulista może również zalecić pacjentowi wizytę u laryngologa lub neurologa. Dzieje się tak w przypadku, gdy ma problem w ustaleniu okulistycznej przyczyny oczopląsu, a odpowiedzi uzyskane podczas wywiadu nie wskazują jednoznacznie na problem z narządem wzroku. 

Leczenie oczopląsu 

Oczopląs może być bardzo poważnym problemem zdrowotnym, jeśli się go zbyt późno zdiagnozuje i nie podejmie odpowiedniego leczenia. Natomiast samo postępowanie medyczne jest uzależnione od przyczyny problemu. Lekarz może zalecić wstrzyknięcie toksyny botulinowej lub przeprowadzić przesunięcie oczu w stronę zwrotu głowy. Niekiedy stosowane są soczewki kontaktowe, które poruszają się razem z okiem.  

Pacjenci mogą też korzystać z ćwiczeń ortoptycznych lub nosić specjalne okulary pryzmatyczne. Jeśli jednak oczopląs jest spowodowany przez choroby neurologiczne i laryngologiczne, to o wdrożeniu właściwego leczenia decyduje neurolog lub laryngolog. W tym przypadku i tak konieczne są jednak regularne kontrole okulistyczne. 

Czy oczopląs da się wyleczyć? Z reguły tak. Lekarz musi jednak postawić trafną diagnozę, a więc dokładnie ustalić, co go powoduje, a następnie rozpocząć leczenie, które zazwyczaj jest długotrwałym procesem i wymaga stosowania się do wszystkich zaleceń specjalisty. 

Bibliografia: 

1. Grzybowski A., Okulistyka, Edra Urban & Partner, Wrocław 2021. 
2. Lens A., Coyne N. S., Ledford J. K., Anatomia i fizjologia narządu wzroku, Górnicki, Wrocław 2010.
3. Maciejewicz P., Okulistyka. Podręcznik dla studentów stomatologii i stażystów, PZWL, Warszawa 2023.