Od metforminy do analogów GLP-1 – ewolucja leków na cukrzycę typu 2.

Cukrzyca typu 2. to stan, w którym regulacja poziomu glukozy w organizmie jest zaburzona. Stężenie cukru we krwi znacznie przekracza normy, przez co brakuje go w tkankach, gdzie służy za źródło energii. Dlatego leki na cukrzycę typu 2. poprzez różne mechanizmy wspomagają organizm w gospodarce cukrowej. Jak działają preparaty doustne i podskórne? Jakie są najnowsze leki na cukrzycę typu 2.?

Jak działają leki na cukrzycę typu 2.? 

W cukrzycy dochodzi do zaburzenia metabolizmu glukozy w organizmie. W standardowych warunkach produkowana przez trzustkę insulina reguluje transport cukru z krwi do komórek. Choroba sprawia, że tkanki coraz słabiej reagują na sygnały wysyłane przez insulinę i nie przyjmują glukozy. W odpowiedzi trzustka produkuje coraz większe ilości tego hormonu – do czasu, kiedy ulega wyczerpaniu i nie jest w stanie pokryć zapotrzebowania organizmu. Stężenie glukozy we krwi pozostaje przewlekle podwyższone. 

Celem leków na cukrzycę typu 2. jest regulacja gospodarki cukrowej zaburzonej przez chorobę. Każda z wykorzystywanych grup preparatów ma inny mechanizm działania, przez co wpływają na różne etapy przemian cukru w organizmie, m.in. jego metabolizm, dystrybucję czy wydalanie.

Klasyczne leki na cukrzycę typu 2. 

Podstawowym lekiem stosowanym w terapii cukrzycy typu 2. jest metformina, która zmniejsza produkcję cukru w wątrobie oraz zwiększa wrażliwość tkanek na działanie insuliny. Dostępna jest w dwóch postaciach – o natychmiastowym lub o przedłużonym uwalnianiu. Często w pierwszych tygodniach leczenia pojawiają się działania niepożądane ze strony przewodu pokarmowego, np. brak apetytu, biegunki czy bóle brzucha. 

Jednymi ze starszych grup leków na cukrzycę typu 2. są pochodne sulfonylomocznika, np. glipizyd, gliklazyd czy glimepiryd. Nasilają one wyrzut insuliny z trzustki, dlatego ich stosowanie ma sens na początkowych etapach leczenia, kiedy zachowana jest jej pełna aktywność. Niestety, często pojawia się po nich hipoglikemia, czyli nadmierny spadek poziomu cukru we krwi, mogą też powodować przyrost masy ciała. 

Kolejnym przedstawicielem starszych leków na cukrzycę typu 2. jest pioglitazon, który zwiększa wrażliwość wątroby, mięśni i tkanki tłuszczowej na działanie insuliny oraz zmniejsza produkcję glukozy. Działa na innej zasadzie niż metformina, może więc wywołać inne działania niepożądane, np. obrzęki, przyrost masy ciała i infekcje górnych dróg oddechowych. 

Starsze leki na cukrzycę typu 2. bez metforminy, która wciąż jest preparatem pierwszego rzutu, są obecnie przepisywane rzadziej, zwykle wtedy, gdy inne metody leczenia nie przynoszą spodziewanych efektów. Bywają też wybierane ze względów ekonomicznych, ponieważ są tańsze niż środki przeciwcukrzycowe nowej generacji. 

Nowe leki na cukrzycę typu 2. 

Leki na cukrzycę typu 2. nowej generacji mają całkowicie odmienne mechanizmy działania od swoich poprzedników. Cieszą się przez to dużą popularnością i są chętnie przepisywane przez lekarzy, ponieważ wywołują znacznie mniej działań niepożądanych. Niestety cena jest sporą barierą w przypadku nowych leków na cukrzycę typu 2. – refundowane są tylko niektóre z nich, na dodatek w wąskich wskazaniach. Wśród nowoczesnych preparatów wyróżniamy: 

• flozyny, np. dapagliflozyna, empagliflozyna – to inaczej inhibitory SGLT-2, czyli białka obecnego w nerkach. Filtrowana przez nie krew zawiera spore ilości glukozy, a wspomniane białko odpowiada za jej wchłanianie zwrotne do organizmu. Jego blokada sprawia, że cukier nie wraca do krwi, tylko jest wydalany z moczem, 
• gliptyny, np. sitagliptyna, linagliptyna – hamują działanie enzymu (DPP-4, czyli peptydazy dipeptydylowej-4), który rozkłada wiele białek w osoczu. Jednym z nich jest wydzielany przez jelita pod wpływem pokarmu glukagonopodobny peptyd-1 (GLP-1). Stymuluje on trzustkę do produkcji insuliny, ale (w odróżnieniu od starszych leków na cukrzycę typu 2.) tylko w odpowiedzi na wzrost stężenia glukozy we krwi. Gliptyny blokują jego rozkład, więc zapewniają dłuższe działanie, 
• glutydy, np. liraglutyd, semaglutyd, dulaglutyd – ich budowa przypomina wspomniany wcześniej GLP-1. Dzięki temu naśladują jego działanie i stymulują trzustkę do wydzielania insuliny. Opóźniają też opróżnianie żołądka i zwiększają uczucie sytości. Efekt ten jest wykorzystywany także w leczeniu otyłości, dlatego zapotrzebowanie na glutydy znacznie przekracza dostępne zapasy. Z tego względu leki te są bardzo trudno dostępne w aptekach. 

Większość opisywanych preparatów występuje w formie tabletek doustnych do codziennego stosowania. Ostatnia grupa leków – glutydy – jest najczęściej podawana podskórnie i w tej postaci dawka przyjmowana jest raz w tygodniu. Semaglutyd występuje też w tabletkach, jednak wtedy również należy go stosować codziennie. 

Insuliny – ostatni etap leczenia cukrzycy typu 2. 

Kiedy inne leki na cukrzycę typu 2. przestają być wystarczająco skuteczne, wprowadza się insulinę. Zwykle oznacza to, że komórki trzustki uległy wyczerpaniu i nie są w stanie wyprodukować odpowiedniej ilości tego hormonu. Zazwyczaj na początku stosowany jest preparat działający długo, podawany raz dziennie. Następnie, w razie potrzeby dodaje się insulinę szybko i krótko działającą, którą stosuje się przed lub podczas posiłków. 

Wszystkie wspomniane preparaty dostępne są wyłącznie na receptę. Leki na cukrzycę typu 2. obniżają poziom cukru we krwi, przez co stosowane nieostrożnie, mogą wywołać hipoglikemię, która objawia się m.in. nadmiernym poceniem się, zaburzeniami widzenia, koncentracji, tachykardią, a nawet utratą przytomności. Dlatego nie powinny być przyjmowane bez konsultacji z lekarzem. 

Leki na cukrzycę typu 2. Tabela 

Bibliografia: 

1. Araszkiewicz A., Bandurska-Stankiewicz E., Borys S., Budzyński A., Cyganek K., Cypryk K. et al., Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u osób z cukrzycą – 2024. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, Current Topics in Diabetes 2024, 4 (3-4): 1-158. 
2. https://www.niddk.nih.gov/health-information/diabetes/overview/insulin-medicines-treatments [dostęp 08.09.2024]. 
3. Tuszyński P. K. (red.), Cukrzyca i otyłość z perspektywy farmaceuty, Wydawnictwo Farmaceutyczne, Kraków 2020.