Jak powstają odleżyny? Stopnie zaawansowania i metody leczenia

Odleżyny to bolesne i trudne do leczenia schorzenia. Narażona jest na nie każda osoba, która w przebiegu choroby lub niepełnosprawności długotrwale przebywa w pozycji leżącej. Po jakim czasie powstają odleżyny? Jakie są ich rodzaje i czym się wyróżniają? Dowiedz się, jak zapobiegać powstałym owrzodzeniom. 

Co to są odleżyny? 

Odleżyny to owrzodzenia wywołane długotrwałym uciskiem lub tarciem. W międzynarodowej klasyfikacji chorób ICD-10 odleżyny oznaczone są kodem L89 jako owrzodzenie odleżynowe. 

Miejscowe uszkodzenia powstają najczęściej w takich częściach ciała jak: 

• okolice kości krzyżowej, 
• pośladki, 
• pięty, 
• łokcie, 
• kolana, 
• okolice kostek. 

Pierwsze objawy są niepozorne – to zaczerwienienie blednące pod wpływem nacisku. Z czasem rumień jest coraz wyraźniejszy, powstają na nim pęcherze. W kolejnych stopniach rozwoju powstają owrzodzenia. 

Zmiany owrzodzeniowe wyglądają podobnie na pośladkach, plecach i innych częściach ciała. 

Jak powstają odleżyny i czy są śmiertelne? 

Odleżyny powstają w tych miejscach, gdzie tkanka podskórna jest najmniej odporna na uścisk, a jednocześnie stale jest na niego narażona – głównie poprzez leżenie w łóżku.  

Okoliczności, które sprzyjają powstaniu zmianom skórnym to: 

• zaburzenia czucia; 
• niskie ciśnienie tętnicze; 
• nietrzymanie moczu i stolca; 
• niewłaściwa higiena; 
• podeszły wiek pacjenta; 
• gips nadmiernie uciskający jedno miejsce. 

Najbardziej narażeni pacjenci pochodzą z zakładów i oddziałów:  

• opiekuńczo-leczniczych; 
• neurologicznych; 
• rehabilitacyjnych; 
• onkologicznych; 

To, jak szybko powstają odleżyny, zależy od wielu czynników i predyspozycji osobniczych. Mogą powstać po kilku tygodniach lub miesiącach, a w skrajnych przypadkach – dniach. 

Wiele osób zastanawia się, czy odleżyny prowadzą do śmierci i jak długo można z nimi żyć. Same zmiany nie są niebezpieczne dla życia, natomiast zaawansowane, nieleczone mogą prowadzić do sepsy i w konsekwencji – śmierci. 

Stopnie odleżyn 

Odleżyny według zaawansowania zmian dzieli się stopniami, gdzie I stopień oznacza początkowy etap powstania odleżyn, a V – najbardziej zaawansowany i najgroźniejszy dla zdrowia. 

I stopnia  

Odleżyny I stopnia mają postać zaczerwienienia. Jeśli dotkniesz w tym miejscu skóry, zaczerwienienie zblednie. 

II stopnia 

Odleżyny II stopnia to także zaczerwienienie, jednak nie blednie pod naciskiem palca. Pojawia się obrzęk i pęcherze. Na tym etapie odleżyny bolą. 

III stopnia  

Odleżyny III stopnia oznaczają wystąpienie owrzodzenia. Rana wypełniona jest czerwoną ziarniną lub żółtą masą. Zmiany o tej charakterystyce wydzielają nieprzyjemny zapach.   

IV stopnia  

Odleżyny IV stopnia oznaczają uszkodzenie tkanki podskórnej. Dno rany jest pokryte czarną lub brązową martwicą. 

V stopnia  

Odleżyny z zaawansowaną martwicą. Przy tym stopniu martwica obejmuje mięśnie, ścięgna, stawy, a nawet kości. 

Jak leczyć odleżyny? 

Leczenie odleżyn jest trudne i złożone, dlatego dla jego powodzenia ważna jest współpraca pacjenta lub jego opiekuna z lekarzem i ścisłe przestrzeganie zaleceń.  

W przypadku odleżyn I i II stopnia należy jak najszybciej odciążyć uciskaną skórę i zastosować odpowiednie opatrunki. Na tym etapie możliwe jest wyleczenie. 

Głębokie odleżyny (III, IV i V stopnia) już leczy się chirurgicznie. W przypadku zmian III stopnia, do czasu operacji można stosować pomocniczo hydrokoloidy i hydrożele. 

Opatrunki i maść na odleżyny  

Do leczenia odleżyn stosuje się następujące rodzaje opatrunków: 

• poliuretanowe – odleżyny I stopnia; 
• hydrokoloidowe  – odleżyny II i III stopnia; 
• hydrożelowe – odleżyny III stopnia; 
• alginianowe – odleżyny III, IV i V stopnia; 
• dekstranomery  – odleżyny  III, IV, V stopnia. 

W leczeniu zachowawczym stosuje się przede wszystkim opatrunki, a nie maści. Skutecznym kremem na odleżyny jest preparat zawierający sulfatiazol srebrowy. 

Jak zapobiegać odleżynom? 

Leczenie owrzodzeń jest skomplikowanym i długim procesem. Z tego względu należy zrobić jak najwięcej, aby nie dopuścić do ich rozwinięcia. 

W celu zapobiegania powstaniu odleżyn należy: 

• zmieniać ułożenie pacjenta co dwie godziny lub częściej; 
• masować partie ciała zagrożone powstaniem odleżyn; 
• stosować materace przeciwodleżynowe; 
• w miarę możliwości, jeśli stan chorego na to pozwala, zwiększać jego aktywność ruchową; 
• zapewnić dostęp powietrza do skóry, także za pomocą przewiewnej, bawełnianej pościeli i bielizny; 
• w przypadku osób całkowicie niesamodzielnych szczególnie dbać o higienę osobistą chorego, aby jego skóra miała jak najmniejszą styczność z moczem i kałem; 
• dbać o dietę chorego – powinna być ona lekkostrawna, bogatobiałkowa, bogata w witaminy, a uboga w cukier i sól. Dieta osoby narażonej na odleżyny powinna dostarczać co najmniej 1,5 razy więcej kalorii niż dieta osoby zdrowej.

Materac na odleżyny jako środek profilaktyki przeciwodleżynowej 

Istnieje specjalnie skonstruowany materac na odleżyny (tzw. materac pneumatyczny lub zmiennociśnieniowy), którego stosowanie ma zapobiegać powstawaniu zmianom skórnym. Tego rodzaju materac podzielony jest na partie, które na zmianę wypełniane są powietrzem z kompresora. Dzięki temu podczas leżenia na łóżku uciskane są różne partie ciała, na zmianę. To z kolei poprawia ukrwienie skóry i zapobiega powstawaniu odleżyn. 

Poza materacem stosuje się także poduszki przeciwodleżynowe. Wypełnione są zwykle styropianem, pianką lub łuską gryki, a ich rolą, podobnie jak materaców, jest lepsze ukrwienie tkanek. 

Bibliografia: 

1. Dąbrowiecki S., Fizjologia i patofizjologia procesu gojenia ran, Polska Medycyna Paliatywna 2003, tom 2, nr 4, str. 286-287. 
2. Szewczyk M. T., Cwajda-Białasik  J., Mościcka P., Cierzniakowska K., Bazaliński D., Jawień A., Spanbauer A. i inni (2020). Leczenie odleżyn – zalecenia Polskiego Towarzystwa Leczenia Ran. Część II. Leczenie Ran 2020, 17(4).