Odma płucna – po wypadku, po operacji lub samoistna. Czy jest groźna?

Odma płucna ma różne przyczyny. Często obserwuje się odmę samoistną lub jatrogenną. Operacja jest ostateczną formą leczenia. Wsparciem dla terapii zasadniczej jest rehabilitacja oddechowa.

Odma płucna, a właściwie odma opłucnowa, polega na obecności powietrza w jamie opłucnej. Powstaje ona wskutek uszkodzenia samego płuca lub ścian klatki piersiowej. Jeśli powietrza jest coraz więcej, zaczyna ono uciskać płuco, co znacznie utrudnia oddychanie. Odma płucna może powstać zarówno u dziecka (nawet u noworodka), jak i u osoby dorosłej.

Co to jest odma płucna (odma opłucnowa)?

Pojęcie odma płucna jest błędne – funkcjonujące w nomenklaturze potocznej, ale nie medycznej. Bez względu na to, czy użyje się określenia odma płucna, czy odma opłucnowa, chodzi oczywiście o to drugie. Pojęciem tym określa się obecność powietrza w jamie opłucnej, a stan ten klasyfikuje się ze względu na przyczynę, mechanizm powstania i wielkość. Przyczyny odmy dzielą ją na następujące typy:

• odma samoistna – spowodowana jest pęknięciem pęcherza rozedmowego lub pęcherzyków płucnych położonych tuż pod opłucną. Pierwotna odma samoistna zdarza się u osób wcześniej zdrowych, bez jakichkolwiek oznak chorób płuc. Drugi typ to wtórna odma samoistna, która jest powikłaniem przewlekłych lub ostrych schorzeń płuc, takich jak POCHP lub mukowiscydoza;
• odma pourazowa – jest to odma wynikająca z przebytego urazu klatki piersiowej. Bardzo często powstaje po wypadku. Może powstać, nawet jeśli nie doszło do przerwania ciągłości powłok skórnych, np. w momencie uderzenia w klatkę piersiową;
• odma jatrogenna – jest skutkiem nakłuwania jamy opłucnej lub niepożądaną konsekwencją cewnikowania dużych żył, po operacji lub mechanicznej wentylacji płuc.

Odma opłucnowa ze względu na mechanizm powstawania może być:

• otwarta, kiedy powietrze swobodnie przedostaje się z zewnątrz do jamy opłucnej poprzez otwór w klatce piersiowej, przy czym w przeciwieństwie do odmy prężnej może ono swobodnie wydostać się z tej jamy;
• zamknięta – polega na jednorazowym dostaniu się pewnej ilości powietrza do jamy opłucnej;
• prężna – jest to odma wynikająca z otworu w klatce piersiowej, przez który powietrze dostaje się do jamy opłucnej, lecz nie może się z niej wydostać. Powietrze jest właściwie zaciągane do jamy opłucnej, powodując coraz większy ucisk na obecną tkankę płucną.

Odma płucna (odma opłucnowa) – objawy

Objawy uzależnione są od wielkości odmy, mechanizmu jej powstania i tempa narastania. Może pojawić się ból w klatce piersiowej, duszność o różnym nasileniu i kaszel. Czasami odma nie daje żadnych ewidentnych objawów klinicznych. Ponadto odma samoistna pojawia się w spoczynku, więc pacjent może zupełnie nie zdawać sobie z tego sprawy. Rozpoznanie odmy płucnej opiera się na badaniu fizykalnym, w tym przede wszystkim na osłuchaniu chorego. W przypadku odmy może dojść do ściszenia szmeru pęcherzykowego po stronie odmy. W ciężkich stanach pojawia się narastająca duszność, spada ciśnienie tętnicze, narastają objawy niedotlenienia, a to wszystko prowadzić może do zatrzymania krążenia.

W rozpoznaniu przydatne okazują się podstawowe narzędzia diagnostyczne. Pulsoksymetr może ujawnić spadek wysycenia krwi tlenem. Warto w takiej sytuacji wykonać gazometrię krwi tętniczej, by wykluczyć kwasicę oddechową przy nasilonej duszności. W RTG klatki piersiowej odmę widać bardzo dobrze i jest to poza badaniem fizykalnym podstawowe narzędzie diagnostyczne w rozpoznaniu odmy opłucnowej. Niektórzy ultrasonografiści wykonują również USG jamy opłucnej, w którym mogą uwidocznić tzw. ogon komety, czyli artefakt powstający w miejscu granicznego przylegania blaszek opłucnych. Przydatne jest również wykonanie tomografii komputerowej.

Leczenie i pierwsza pomoc w odmie płucnej (odmie opłucnowej)

Ze względu na duszność, zawsze konieczne jest doraźne zaopatrzenie chorego w tlen. Chorego z podejrzeniem odmy diagnozuje się i obserwuje w spoczynku. Bierne wyczekiwanie jest szczególnie wskazane u chorych z odmą samoistną pierwotną bez objawów klinicznych lub niewielką odmą jatrogenną. W celu obserwacji objawów klinicznych konieczne jest przyjęcie chorego do szpitala. W przypadku niewydolności oddechowej podaje się przede wszystkim tlen o przepływie 10 l/min, co może przyczynić się do wchłonięcia powietrza z jamy opłucnej. Po około 3 dniach wykonuje się kontrolne zdjęcie klatki piersiowej, chyba że stan pacjenta się pogarsza. Może okazać się, że leczenie inwazyjne nie jest konieczne. Czasami potrzebna jest jednak aspiracja powietrza z jamy opłucnej lub drenaż przez przestrzeń międzyżebrową. W niektórych przypadkach rozważa się leczenie operacyjne.

W rozprężeniu płuca pomocne są dodatkowe ćwiczenia rehabilitacyjne. O rehabilitacji decyduje lekarz.

Dodatkowe działania podejmuje się w przypadku sytuacji specyficznych. Przy odmie krwotocznej konieczny jest drenaż i leczenie chirurgiczne. Odmy obustronne powinny być leczone na oddziale intensywnej terapii. Leczenie odmy prężnej polega na tym, że przez II przestrzeń międzyżebrową (zawsze po górnym brzegu żebra III) w linii środkowoobojczykowej wprowadza się igłę. Jest to też pierwsza pomoc przy podejrzeniu odmy prężnej po wypadku.