Opętanie – objawy u dzieci i dorosłych. Jak je rozpoznać?

Opętanie to tajemnicze zjawisko, które przybiera różne, niepokojące oblicza. Zwykle niełatwo jest rozpoznać jego źródło, jednak często na pojawienie się pewnych zachowań wpływa zaburzenie osobowości bądź też choroba psychiczna. Dlatego też warto w pierwszej kolejności udać się do lekarza, a dopiero potem ewentualnie do egzorcysty.

Co to jest opętanie?

Opętanie to kategoria diagnostyczna stworzona w 1992 r. przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), a jej pełna nazwa to „trans i opętanie”. W terminologii lekarskiej jest to rodzaj zaburzenia psychicznego, w którym pacjent ma wrażenie całkowitego poddania się zewnętrznej, metafizycznej sile zła oraz poczucie nieutożsamiania się z samym sobą. Ważny jest tutaj również niespodziewany i niechciany charakter pojawiających się objawów.

Jednocześnie warto zaznaczyć, że opętanie to zjawisko, które przekracza często możliwości weryfikacji empirycznej. Można postrzegać je jako fenomen rozpatrywany na wielu różnych płaszczyznach, m.in. psychicznej, religijnej, antropologicznej, a nawet parapsychologicznej. Sfery te często się jednak przenikają. Dla psychiatrów opętanie to objaw zaburzenia, dla teologów – szalony i gwałtowny stan, w którym kontrolę nad człowiekiem sprawują moce diabelskie, natomiast dla antropologów jest to culture-bound syndrom, czyli zespół zachowań uwarunkowanych kulturowo.

W stworzonej przez siebie kategorii „trans i opętanie” psychiatrzy nie wykluczają, iż poczucie zastąpienia tożsamości nową jest efektem wpływu ducha, mocy, bóstwa lub też innej jednostki duchowej. Niektórzy lekarze oczywiście starają się jednak wszelkie, w tym nawet trudne do wyjaśnienia objawy racjonalizować.

W psychologii i psychiatrii opętanie uznaje się zwykle za objaw zaburzeń dysocjacyjnych, związanych z traumą bądź też symptom zaburzeń osobowości. Na opętanie szczególnie narażeni są pacjenci z osobowością: paranoidalną, borderline, histrioniczną bądź też antyspołeczną. Zdaniem psychologów objawy opętania mogą być też symptomami różnych chorób psychicznych, w tym schizofrenii, psychoz, manii, syndromu Tourette’a, jak również stanów halucynogennych. Niekiedy za opętane osoby uważają się pacjenci neurotyczni, którzy potrzebują wsparcia i uwagi ze strony innych.

Objawy opętania

Jak rozpoznać opętanie? Przede wszystkim ważne jest to, że objawia się ono nagłą zmianą zachowania wynikającą z poczucia zmiany tożsamości. Wiąże się to ze zmianą wyglądu, wyrazu twarzy oraz zawężeniem pola widzenia do nieświadomości i omdleń. Egzorcyści mówią także o takich fizycznych objawach opętania, jak:

• ataki padaczki,
• omdlenia,
• urojenia,
• mówienie w nieznanych językach,
• konwulsje,
• nienaturalne ruchy,
• samookaleczenia,
• grymasy,
• ataki bólu,
• demoniczne wizje,
• bluźnierstwa przeciw Bogu (i temu, co święte),
• wydawanie zwierzęcych odgłosów.

U niektórych pacjentów odnotowuje się także tzw. halucynacje imperatywne, czyli stany, w których słyszą oni głosy z zewnątrz lub wewnątrz, nakazujące im czynienie zła. Zdarza się również, że opętana osoba mówi o sprawach, o których teoretycznie nie ma prawa wiedzieć. Niektórzy psychologowie tłumaczą to jako efekt nabycia pewnej wiedzy w ramach innej osobowości (co jest powszechne u pacjentów z osobowością wieloraką). Wyjaśniają oni również, że może być to tzw. cold reading, czyli podawanie informacji bardzo ogólnych, które pasują do wielu osób i sytuacji.

Objawy opętania u dzieci

Jak rozpoznać opętanie u dziecka? Należy zwrócić na takie zachowania, jak:

• duże huśtawki nastrojów,
• ciągłe zmęczenie,
• ciągłe bóle głowy,
• problemy z koncentracją,
• problemy z pamięcią,
• utrata masy ciała,
• brak apetytu,
• mówienie w dziwnym języku,
• widzenie duchów,
• lęki,
• myśli samobójcze.

Warto jednak zaznaczyć, że zarówno pierwsze, jak i późniejsze objawy sygnalizujące opętanie mogą być symptomami różnych schorzeń.

Opętania i dręczenia – jak pomóc takim osobom?

Objawy dręczeń demonicznych lub – po prostu – chorób psychicznych mogą ustąpić w wyniku farmakoterapii. Ważna jest także pomoc psychologiczna, która inaczej wygląda w przypadku zaburzeń dysocjacyjnych, inaczej w przypadku zaburzeń osobowości. Niektórzy decydują się również na stosowanie egzorcyzmów. Zdarza się też, że księża odsyłają niektóre osoby na konsultacje psychologiczne lub psychiatryczne, uznając, że nie widać u nich objawów zniewolenia duchowego.

Opinie psychologów i psychiatrów na temat egzorcyzmów są podzielone. Często jednak twierdzą oni, że jest to prymitywna forma psychoterapii, która pomaga pacjentowi dzięki sile sugestii, określanej też mianem „efektu placebo”. Oznacza to, że im mocniej pacjent wierzy w siłę rytuału, tym lepszy rezultat osiągnie dzięki egzorcyzmom. Zdaniem niektórych lekarzy terapeutyczny sukces egzorcyzmów polega na zjawisku abreakcji czy też katharsis, co wskazuje na wyładowywanie skrytych emocji, jak złość, smutek czy gniew. Mówią oni również o tym, że to bunt może być jedną z głównych przyczyn opętania, a jego emocjonalny sposób wyrażenia podczas egzorcyzmów ma moc terapeutyczną.

Pacjentom, którzy nie wiedzą, z czego wynikają objawy opętania dręczenia lub zniewolenia, psychologowie rekomendują psychoterapię. Dzięki niej można się dowiedzieć, co tak naprawdę leży u podłoża gniewu, jak również samego opętania. Wielu lekarzy jest zdania, że wielu osobom łatwiej jest się poddać egzorcyzmom niż wykryć źródło psychologicznego problemu lub przyznać, że coś złego dzieje się w rodzinie. Niektórzy lekarze twierdzą, że egzorcyzmy to łatwiejszy sposób radzenia sobie z różnymi trudnościami.

W 2018 r. rozpoczął się w Polsce interdyscyplinarny projekt, w którym naukowcy podjęli współpracę z Dominikańskim Centrum Informacji o Nowych Ruchach Religijnych i Sektach oraz z księżmi i egzorcystami z całego kraju. Dzięki niemu lekarze mają okazję sprawdzić, jak czują się opętane osoby i w jaki sposób tracą nad sobą kontrolę oraz co tak naprawdę się z nimi dzieje.

Bibliografia:

1. Z. W. Dudek, Psychoza czy opętanie. Psychologia jungowska wobec wyzwań cywilizacji, Wydawnictwo Znak, 2017.
2. S. Radoń, Opętanie i egzorcyzm w świetle badań antropologicznych i neurologicznych, Studia religiologica, 47/2014.