Orbitopatia tarczycowa – objawy i leczenie oftalmopatii

Orbitopatia tarczycowa (oftalmopatia tarczycowa) to choroba o podłożu autoimmunologicznym, w której występuje charakterystyczny objaw oczny nazywany wytrzeszczem oczu. Najczęściej pojawia się on w przebiegu choroby Gravesa Basedowa i nadczynności tarczycy. Pacjent z oftalmopatią może cierpieć na światłowstręt, obrzęk powiek czy podwójne widzenie. Jakie są przyczyny powstawania orbitopatii tarczycowej i kiedy należy podjać jej leczenie?

Co to jest orbitopatia tarczycowa?

Orbitopatia tarczycowa, znana także jako oftalmopatia tarczycowa, orbitopatia Gravesa, oftalmopatia naciekowo-obrzękowa, lub wytrzeszcz złośliwy, jest objawem charakterystycznym dla chorób tarczycy – przede wszystkim choroby Gravesa-Basedowa, rzadziej choroby Hashimoto. Występuje u 25-50 proc. pacjentów ze schorzeniami tarczycy, częściej u kobiet niż u mężczyzn. W klasyfikacji ICD-1O orbitopatia tarczycowa oznaczana jest symbolem H06.2 jako wytrzeszcz w zaburzeniach czynności tarczycy.

Przyczyny orbitopatii tarczycowej

Etiologia orbitopatii tarczycowej nie została do końca poznana. Prawdopodobnie do oftalmopatii tarczycowej dochodzi na skutek autoimmunologicznego zapalenia tkanek miękkich, a objawy choroby są następstwem powstałego procesu zapalnego. Produkowane przez organizm przeciwciała anty-TSH kierowane są przeciwko receptorom TSH obecnym w komórkach nabłonka pęcherzykowego tarczycy i fibroblastach oczodołu. Fibroblasty zaczynają się namnażać, rozwija się obrzęk, a tkanki otaczające gałkę oczną powodują ucisk nerwu wzrokowego i wytrzeszcz oczu.

Czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia oftalmopatii tarczycowej są następujące:

• palenie papierosów,
• leczenie jodem promieniotwórczym,
• wiek – predysponowane są osoby po 50 roku życia,
• płeć – choć oftalmopatia częściej pojawia się u kobiet, ciężka postać choroby dotyczy przede wszystkim mężczyzn,
• obecność autoprzeciwciał przeciwko receptorowi dla TSH.

Objawy orbitopatii tarczycowej

Wytrzeszcz gałek ocznych zazwyczaj występuje obustronnie, a zmiany są symetryczne. Towarzyszące im objawy wskazują na stopień zaawansowania choroby. Wyróżnia się 6 kategorii objawów oftalmopatii tarczycowej:

• 0 – brak dolegliwości lub objawów,
• 1 – brak dolegliwości, objawy: retrakcja powieki górnej, nienadążanie ruchu powieki za ruchem gałki ocznej, nadmierne rozszerzenie szpar powiekowych sprawiające wrażenie intensywnego wpatrywania się,
• 2-  zajęcie tkanek miękkich – światłowstręt, łzawienie, pieczenie, obrzęk powiek i spojówek,
• 3 – wytrzeszcz,
• 4- zajęcie mięśni wewnątrzgałkowych – dwojenie, zez, upośledzenie ruchomości gałek,
• 5 – zajęcie rogówki – owrzodzenia, zmętnienie, ból, pogorszenie ostrości wzroku,
• 6 – neuropatia nerwu wzrokowego – pogorszenie ostrości wzroku, widzenie szarego, płowego obrazu, ślepota.

Ponadto u chorego występują objawy nadczynności tarczycy: przyspieszenie tętna, wole tarczycowe, spadek masy ciała, drżenie rąk, zaburzania rytmu serca.

Diagnostyka orbitopatii tarczycowej

W rozpoznaniu orbitopatii tarczycowej bierze się pod uwagę obraz kliniczny choroby oraz wyniki badania oczu. Sprawdzane są odruchy źreniczne, przeprowadza się testy widzenia barwnego i mierzy ciśnienie wewnątrzgałkowe. W razie potrzeby wykonywane jest badanie USG oczodołów i tomografię komputerową. W diagnostyce należy wykluczyć guzy wewnątrzczaszkowe i guzy oczodołu, choroby zapalne oczodołu i zatok przynosowych, marskość wątroby czy sarkoidozę.

Leczenie oftalmopatii tarczycowej

Łagodne stany oftalmopatii tarczycowej, w której występuje niewielki obrzęk tkanek miękkich, poszerzenie szpar powiekowych i łzawienie zwykle nie wymagają leczenia, ponieważ orbitopatia tarczycowa ustępuje samoistnie. Jeśli u pacjenta współistnieje keratopatia (uszkodzenie rogówki), przepisywane są preparaty ze sztucznymi łzami oraz maści nawilżające.

Podjęcie działań medycznych jest konieczne, gdy oftalmopatia prowadzi do zaburzeń wzroku i uszkodzeń rogówki. Proces zapalny wycisza się lekami immunosupresyjnymi. W leczeniu orbitopatii tarczycowej wykorzystuje się glikokortykosteroidy, radioterapię oraz leczenie chirurgiczne. Wszyscy chorzy powinni zaprzestać palenia papierosów oraz wprowadzić działania profilaktyczne: podczas snu układać głowę wyżej, chronić oczy okularami przeciwsłonecznymi, aplikować krople nawilżające oraz zażywać lek moczopędny obniżający ciśnienie śródgałkowe.

Bibliografia:

1. Postępowanie w orbitopatii towarzyszącej chorobie Gravesa i Basedowa, Endokrynologia Polska/Polish Journal of Endocrinology, 4/2009.

2. T. Tomkalski i in., Postępowanie w orbitopatii towarzyszącej chorobie Gravesa-Basedowa, Okulistyka po Dyplomie, 2019.