Osobowość anankastyczna (OCPD) – co to jest, objawy, leczenie

Osoby z osobowością anankastyczną, zwaną także obsesyjno-kompulsywnym zaburzeniem osobowości (OCPD), są zaabsorbowane porządkiem i kontrolą. Ich perfekcjonizm często czyni ich sztywnymi i krytycznymi zarówno wobec siebie, jak i innych. OCPD może prowadzić do przepracowania, wypalenia i depresji.

Co to jest osobowość anankastyczna?

Osoby z osobowością anankastyczną mają tendencję do obszernego planowania, nalegania na określone sposoby robienia rzeczy oraz skrupulatnego organizowania przedmiotów i zadań. Zwykle są bardzo sztywni w kwestii harmonogramów i zasad.

Zaburzenie może prowadzić do poważnych trudności w utrzymaniu relacji. Osoby z osobowością anankastyczną próbują kontrolować nie tylko swoje zachowanie, ale także swoje emocje. Emocje, które mogą sprawić, że poczują się zagrożeni, takie jak smutek i pożądanie, mogą zostać stłumione. Emocje, które sprawiają, że dana osoba czuje się silniejsza, takie jak złość, są łatwiejsze do przeżywania wśród pacjentów z tym zaburzeniem.

Osobowość anankastyczna u dzieci

Chociaż dzieci mogą wykazywać pewne cechy osobowości anankastycznej, rozpoznanie zwykle nie jest stawiane do późnego okresu dojrzewania lub wczesnej dorosłości. Nie należy stawiać diagnozy, jeśli objawy są wynikiem określonej sytuacji lub fazy rozwojowej. Jednak gdy symptomy są wszechobecne i utrzymują się przez rok lub dłużej, u osób poniżej 18 roku życia można zdiagnozować osobowość anankastyczną.

Osobowość anankastyczna a zaburzenie obsesyjno-kompulsywne

Osobowść anankastyczna jest często mylona i błędnie diagnozowana jako zaburzenie obsesyjno-kompulsywne.

Przy zaburzeniu obsesyjno-kompulsywnym występują następujące objawy:

• Specyficzne kompulsje: powtarzające się rytuały, takie jak ciągłe mycie rąk i sprawdzanie kluczy w torebce, zamka w drzwiach itp.;
• Specyficzne obsesje: uporczywe i natrętne myśli i obrazy, których dana osoba nie może odrzucić, czasami o bardzo niepokojącym charakterze;
• Nieuzasadniony strach przed chorobą, zarazkami, wirusami itd.;
• Potrzeba posiadania rzeczy w idealnym porządku;
• Tendencja do zwątpienia w siebie;
• Zaburzenie utrudnia życie chorego i jest przez niego uznawane za niepożądane.

Natomiast osobowość anankastyczna:

• Ma wpływ na całą osobowość, a nie tylko na konkretne obsesje czy kompulsje;
• Osoba wykazuje zdolność do opóźniania gratyfikacji;
• Osoba wywiera większy nacisk na sumienność;
• Nadmierny nacisk na pracę i produktywność;
• Bezkrytyczna akceptacja sztywnego podejścia do życia.

20 proc. osób z osobowością anankastyczną ma również zaburzenie obsesyjno-kompulsywne, a 25 proc. osób z ZOK ma również osobowość anankastyczną.

Osobowość anankastyczna – objawy

Według DSM-5 pacjenci muszą wykazywać cztery z następujących ośmiu objawów, aby spełnić pełne kryteria diagnozy:

• Pacjent zajmuje się szczegółami, regułami, listami, porządkiem, organizacją lub harmonogramami do tego stopnia, że ​​traci główny cel działania;
• Pacjent wykazuje perfekcjonizm, który przeszkadza w wykonaniu zadania (np. nie jest w stanie ukończyć projektu, ponieważ jego własne zbyt restrykcyjne standardy nie są spełniane);
• Pacjent jest nadmiernie poświęcony pracy i produktywności, pomija zajęcia rekreacyjne i związki z innymi ludźmi (nie jest to spowodowane oczywistą koniecznością ekonomiczną);
• Pacjent jest zbyt sumienny, skrupulatny i nieelastyczny w kwestiach moralności, etyki lub wartości;
• Pacjent nie jest w stanie wyrzucić zużytych lub bezwartościowych przedmiotów, nawet jeśli nie mają one wartości sentymentalnej;
• Pacjent niechętnie deleguje zadania lub współpracuje z innymi, chyba że podporządkują się dokładnie jego sposobowi wykonywania czynności;
• Pacjent przyjmuje skąpy styl wydawania pieniędzy zarówno na siebie, jak i na innych; pieniądze są postrzegane jako coś, co można gromadzić na przyszłe nieuniknione katastrofy;
• Pacjent wykazuje sztywność i upór w codziennym życiu.

Osobowość anankastyczna objawia się odmiennie u różnych osób, w zależności od przeważających objawów. Osoba z osobowością anankastyczną może być:

• apodyktyczna i autorytarna;
• spokojna i unikająca konfliktów;
• rozczarowanie innych jest dla niej przerażające;
• pracoholikiem (typ bardziej kompulsywny);
• osobą ciągle zwlekającą (typ bardziej obsesyjny).

Perfekcjonizm i potrzeba kontroli są wspólnym mianownikiem tych objawów. Jednak co najmniej równie ważna jest utrata znaczenia pierwotnego zamiaru. Jak wskazuje DSM-5, osoby z OCPD tracą główny cel działań, w które się angażują, zajmując się jedynie nieistotnymi szczegółami.

Osobowość anankastyczna – przyczyny

Podobnie jak w przypadku większości schorzeń psychicznych, zarówno czynniki środowiskowe, jak i genetyczne odgrywają rolę w rozwoju osobowości anankastycznej. Cechy takie jak perfekcjonizm, zachowanie ukierunkowane na cel, powściągliwość, determinacja i koncentracja mają w sobie elementy dziedziczone genetyczne, jak równiej mogą być adaptacyjne.

Te cechy mogą stać się problematyczne, gdy jednostka poczuje potrzebę używania ich, aby poczuć się bezpieczniej. Na przykład, kiedy dziecko nie czuje bezpiecznego przywiązania do swoich rodziców, mogą użyć tych cech, aby udowodnić sobie i bliskim, że ma wartość. Objawy mogą się rozwinąć, jeśli dziecko odczuwa potrzebę przejęcia kontroli lub osiągnięcia ponadprzeciętnych wyników.

Chociaż powszechnie uważa się, że lęk jest podstawową przyczyną osobowości anankastycznej, nie u wszystkich lękowych osób rozwija się to zaburzenie.

Osobowość anankastyczna – leczenie

Badania wskazują, że pomocne mogą być różne formy terapii. Terapie psychodynamiczne, psychoanalityczne i ekspresyjne, osiągają zmianę poprzez wgląd i ekspresję. Terapeuta i pacjent współpracują, aby zrozumieć motywacje pacjenta i usunąć pierwotne przyczyny zaburzeń. Terapia psychodynamiczna ma na celu zajęcie się bardziej globalnymi problemami osobowości, w tym osobowością kompulsywną, a nie ukierunkowaniem na określone objawy. Terapia poznawczo-behawioralna kwestionuje niewłaściwe sposoby myślenia i zastępuje je bardziej adaptacyjnymi sposobami myślenia.

Terapia rodzinna i par może być pomocna, gdy objawy powodują konflikt w związku lub rodzinie. Wiele osób z osobowością anankastyczną czuje się bardziej komfortowo rozpoczynając terapię ze swoim partnerem.

Leki na osobowość anankastyczną

Leki zwykle nie są uważane za podstawowe leczenie tego zaburzenia. Osoby poszukujące leczenia psychofarmakologicznego powinny skonsultować się z psychiatrą w sprawie dostępnych opcji i poznać możliwe skutki uboczne wszelkich leków, których rozważają zażywanie.

Bibliografia:

1. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition (DSM-5)(5th ed.). United States: American Pyschiatric Association. May 18, 2013. pp. 681–682
2. Diedrich A, Voderholzer U (February 2015). „Obsessive-compulsive personality disorder: a current review”. Current Psychiatry Reports. 17(2): 2.
3. Grant, John E., Obsessive Compulsive Personality Disorder (2019). American Psychiatric Association Publishing
4. Millon T, Millon CM, Meagher M, Grossman S, Ramnath R (2004). Personality disorders in modern life(2nd. ed.). Wiley. pp. 223–258
5. Starcevic V, Brakoulias V (January 2014). „New diagnostic perspectives on obsessive-compulsive personality disorder and its links with other conditions”. Current Opinion in Psychiatry. 27(1): 62–7