Osobowość dyssocjalna – co to, objawy, przyczyny, leczenie

Osobowość dyssocjalna, czasami nazywana socjopatią, to zaburzenie psychiczne, w którym osoba nim dotknięta konsekwentnie wydaje się pozbawiona zasad moralnych. Osoby z antyspołecznym zaburzeniem osobowości mają tendencję do antagonizowania, manipulowania lub traktowania innych z całkowitą obojętnością. Nie okazują poczucia winy ani wyrzutów sumienia.

Osobowość dyssocjalna – co to?

Osobowość dyssocjalna, często zwana też osobowością antyspołeczną, jest zaburzeniem wymienionym w klasyfikacji DSM-5 w tzw. grupie B. Występuje czterokrotnie częściej u mężczyzn niż u kobiet. Charakteryzuje się „wszechobecnym wzorcem lekceważenia lub naruszania praw innych”, co przejawia się nieprzestrzeganiem norm społecznych, prawnych i  brakiem empatii lub poczucia winy. Cechy te można zaobserwować w każdym obszarze funkcjonowania takiej osoby.

Osobowość dyssocjalna – objawy

Osoby z antyspołecznym zaburzeniem osobowości często naruszają prawo, stając się przez to przestępcami. Mogą kłamać, zachowywać się gwałtownie lub impulsywnie oraz mieć problemy z nadużywaniem narkotyków i alkoholu. Ze względu na te cechy osoby z tym zaburzeniem osobowości zwykle nie wywiązują się obowiązków związanych z posiadaniem rodziny lub pracy.

Oznaki i objawy dyssocjalnego zaburzenia osobowości mogą obejmować:

• Lekceważenie zasad moralnych;
• Uporczywe kłamanie lub oszukiwanie w celu wykorzystywania innych;
• Bycie bezdusznym, cynicznym i lekceważącym;
• Używanie uroku lub dowcipu do manipulowania innymi dla osobistych korzyści lub przyjemności;
• Arogancja, poczucie wyższości;
• Powtarzające się problemy z prawem, w tym zachowania przestępcze;
• Wielokrotne naruszanie nietykalność innych ludzi;
• Impulsywność lub brak zdolności planowania;
• Wrogość, znaczna drażliwość, agresja lub przemoc;
• Brak empatii dla innych i brak wyrzutów sumienia z powodu krzywdzenia innych;
• Niepotrzebne podejmowanie ryzyka lub lekkomyślne zachowanie bez względu na bezpieczeństwo własne lub innych;
• Słabe lub nastawione na własną korzyść relacje;
• Brak uwzględnienia negatywnych konsekwencji zachowania, niemożność wyciągnięcia z nich wniosków;
• Konsekwentna nieodpowiedzialność i powtarzające się niewykonywanie obowiązków zawodowych lub finansowych.

Dorośli z antyspołecznymi zaburzeniami osobowości zwykle wykazują objawy zaburzeń zachowania przed ukończeniem 15 roku życia. Oznaki i objawy zaburzeń zachowania u dzieci obejmują poważne, uporczywe problemy, takie jak:

• Agresja wobec ludzi i zwierząt;
• Zniszczenie mienia;
• Patologiczne kłamanie;
• Kradzieże.

Chociaż antyspołeczne zaburzenie osobowości jest uważane za trwające całe życie, u niektórych osób niektóre objawy – zwłaszcza zachowania destrukcyjne i przestępcze – mogą z czasem ulec osłabieniu. Nie jest jednak jasne, czy spadek ten jest wynikiem starzenia się, czy też zwiększonej świadomości konsekwencji zachowań aspołecznych.

Przyczyny osobowości dyssocjalnej

Dokładna przyczyna antyspołecznego zaburzenia osobowości nie jest znana, ale geny mogą uczynić podatnym na rozwój aspołecznego zaburzenia osobowości. Wydaje się, że pewne czynniki zwiększają ryzyko wystąpienia antyspołecznych zaburzeń osobowości, głównie:

• Historia rodzinna obejmująca opiekunów z osobowością dyssocjalną lub innymi zaburzeniami osobowości;
• Bycie wykorzystywanym lub zaniedbanym w dzieciństwie;
• Niestabilne, pełne przemocy lub chaotyczne życie rodzinne w dzieciństwie;
• Mężczyźni są bardziej narażeni na antyspołeczne zaburzenie osobowości niż kobiety.

Osobowość dyssocjalna – skutki

Powikłaniami, konsekwencjami i problemami aspołecznego zaburzenia osobowości mogą być na przykład:

• Molestowanie współmałżonka, znęcanie się nad dziećmi lub zaniedbanie członków rodziny;
• Problemy z alkoholem lub narkotykami;
• Pobyt w więzieniu lub poprawczaku;
• Inne zaburzenia zdrowia psychicznego, takich jak depresja lub lęk;
• Niski status społeczno-ekonomiczny i bezdomność;
• Przedwczesna śmierć, zwykle w wyniku przemocy.

Diagnostyka osobowości dyssocjalnej

Osoby z antyspołecznym zaburzeniem osobowości raczej nie wierzą, że potrzebują pomocy. Mogą jednak zwrócić się o pomoc do lekarza z powodu innych zaburzeń, takich jak depresja, lęk lub wybuchy złości, lub w celu leczenia nadużywania substancji.

Kluczowym czynnikiem w diagnostyce jest stosunek chorego do innych. Rodzina i przyjaciele mogą być w stanie udzielić przydatnych informacji. Po ocenie medycznej mającej na celu wykluczenie innych schorzeń, lekarz może skierować pacjenta do specjalisty zdrowia psychicznego w celu dalszej oceny.

Osobowość dyssocjalna – leczenie

Antyspołeczne zaburzenie osobowości jest trudne do wyleczenia, ale dla niektórych osób leczenie i ścisła obserwacja długoterminowa mogą być korzystne. Psychoterapia jest czasami stosowana w leczeniu antyspołecznych zaburzeń osobowości. Terapia może obejmować na przykład radzenie sobie z gniewem i przemocą, leczenie nadużywania alkoholu lub substancji psychoaktywnych oraz leczenie innych chorób psychicznych.

Leczenie nie zawsze jest skuteczne, zwłaszcza jeśli objawy są poważne, a chory nie może przyznać, że przyczynia się do problemów.

Osobowość dyssocjalna i leki

Nie ma leków specjalnie przeznaczonych do leczenia aspołecznych zaburzeń osobowości. Lekarze mogą przepisywać leki na schorzenia czasami współistniejące z antyspołecznymi zaburzeniami osobowości, takie jak lęk lub depresja, lub na objawy agresji.

Jak zapobiegać osobowości dyssocjalnej?

Nie ma pewnego sposobu, aby zapobiec rozwojowi aspołecznych zaburzeń osobowości u osób zagrożonych. Ponieważ uważa się, że zachowanie aspołeczne ma swoje korzenie w dzieciństwie, rodzice, nauczyciele i pediatrzy mogą być w stanie dostrzec wczesne sygnały ostrzegawcze. Pomocne może być zidentyfikowanie osób najbardziej zagrożonych, na przykład dzieci wykazujących oznaki zaburzeń zachowania, a następnie zaproponowanie wczesnej interwencji.

Bibliografia:

1. Millon T, Davis RD (1998). „Ten Subtypes of Psychopathy”. In Millon T (ed.). Psychopathy: Antisocial, Criminal and Violent Behavior. New York, NY: Guilford Press;
2. Hare RD, Hart SD, Harpur TJ (August 1991). „Psychopathy and the DSM-IV criteria for antisocial personality disorder” (PDF). Journal of Abnormal Psychology. 100 (3): 391–8;
3. Zoccolillo M, Pickles A, Quinton D, Rutter M (November 1992). „The outcome of childhood conduct disorder: implications for defining adult personality disorder and conduct disorder”. Psychological Medicine. Cambridge, England: Cambridge University Press. 22(4): 971–86;
4. Lock MP (November 2008). „Treatment of antisocial personality disorder”. The British Journal of Psychiatry. 193(5): 426.