Ośrodkowy układ nerwowy – budowa, funkcje, choroby OUN

Ośrodkowy układ nerwowy (OUN) to najistotniejsza część układu nerwowego. Odpowiada za podtrzymanie wszystkich funkcji życiowych organizmu, odbieranie bodźców ze środowiska zewnętrznego i ich przetwarzanie. Każda choroba układu nerwowego czy zaburzenie jego funkcjonowania prowadzą do wystąpienia charakterystycznych objawów i mogą w poważny sposób upośledzać funkcjonowanie organizmu.

Ośrodkowy układ nerwowy – co to jest?

Układ nerwowy człowieka to system o skomplikowanej budowie i funkcji, odpowiedzialny za kontrolowanie funkcjonowania całego organizmu. W skład tego układu wchodzi ośrodkowy układ nerwowy oraz obwodowy układ nerwowy. Te dwie składowe układu nerwowego wyróżnione zostały w oparciu o ich budowę.

W skład ośrodkowego układu nerwowego wchodzi mózgowie oraz rdzeń kręgowy. Struktury te zbudowane są z komórek nerwowych, czyli neuronów, a także rozmaitych komórek podporowych. Komórki te najliczniej reprezentowane są przez astrocyty, oligodendrocyty oraz komórki ependymalne. O kluczowej roli ośrodkowego układu nerwowego dla zapewnienia funkcjonowania organizmu jest fakt, że jego elementy chronione są przez struktury kostne (czaszkę i kręgosłup), płyn mózgowo-rdzeniowy oraz opony mózgowo-rdzeniowe.

Budowa ośrodkowego układu nerwowego (OUN)

Budowa mózgowia

Mózgowie to najważniejsza struktura ośrodkowego układu nerwowego, a jej składowe to mózg oraz rdzeń przedłużony, niektórzy wyróżniają jeszcze jedną składową – móżdżek. W obrębie mózgu wyróżnić można takie struktury jak:

• kresomózgowie,
• środmózgowie,
• międzymózgowie.

Mózg zbudowany jest z dwóch półkul mózgowych, które stanowią kresomózgowie – największą część mózgu. Ponadto w obrębie kresomózgowia wyróżnić można komory boczne, jądra podstawne, hipokamp, sklepienie, spoidła mózgu. W obrębie kresomózgowia można wyróżnić cztery płaty, odpowiedzialne za koordynowanie różnych funkcji organizmu:

• płat potyliczny zlokalizowany w tylnej części kresomózgowia, który odpowiada za przetwarzanie bodźców wzrokowych,
• płat skroniowy znajduje się w bocznych częściach kresomózgowia, a jego rolą jest przetwarzanie bodźców słuchowych, ponadto odpowiada za procesy pamięci i emocje,
• płat ciemieniowy pozwala na integrację bodźców czuciowych,
• płat czołowy umiejscowiony z przodu kresomózgowia i odpowiedzialny za pamięć i planowanie.

Budowa rdzenia kręgowego

Rdzeń kręgowy na postać grubego sznura biegnącego w kanale kręgowym, o średnicy około jednego centymetra. U góry łączy się z rdzeniem przedłużonym mózgowia i dochodzi do poziomu górnej krawędzi drugiego kręgu lędźwiowego. Wewnątrz rdzenia kręgowego znajduje się istota szara, a otacza ją istota biała – układ ten jest odwrotny niż w przypadku mózgowia. Przez środek przebiega kanał centralny wypełniony płynem mózgowo-rdzeniowym. Odchodzi od niego rdzenia kręgowego odchodzi 31 par nerwów rdzeniowych, wchodzących w skład obwodowego układu nerwowego.

Funkcje obwodowego układu nerwowego

Rolą układu nerwowego jest kontrolowanie prawidłowego przebiegu funkcji życiowych organizmu. Za co odpowiada układ nerwowy? OUN umożliwia odbieranie impulsów nerwowych z rozmaitych receptorów, ich przetwarzanie oraz przesyłanie sygnałów nerwowych do efektorów, którym są odpowiednie narządy. Mózg pozwala na naukę i zapamiętywanie, odbiera i przetwarza impulsy wzrokowe i słuchowe. Móżdżek kontroluje napięcie mięśni i pomaga utrzymać równowagę oraz prawidłową postawę ciała. Rdzeń przedłużony podtrzymuje podstawowe funkcje życiowe. Z kolei rdzeń kręgowy jest swoistym „łącznikiem” pomiędzy mózgiem a pozostałymi strukturami organizmu.

Choroby układu nerwowego

W obrębie ośrodkowego układu nerwowego może dojść do rozwoju rozmaitych schorzeń, które mogą mieć charakter ostry lub przewlekły. Częstą grupą schorzeń są infekcje OUN, wywołane przez rozmaite wirusy, bakterie, grzyby czy pierwotniaki. Najczęściej infekcje wywołane są przez takie patogeny jak:

• Neisseria meningitidis,
• Haemophilus influenzae,
• Streptococcus pneumoniae,
• wirus Herpes simplex,
• wirus odry,
• wirus różyczki.

Kolejna grupa schorzeń to choroby naczyniowe, obejmujące m. in. miażdżycę mózgowych naczyń krwionośnych, a także udar niedokrwienny lub udar krwotoczny. Choroby neurodegeneracyjne rozwijają się w efekcie postępującej utraty neuronów. Do tej grupy schorzeń zaliczamy m. in. chorobę Alzheimera, chorobę Parkinsona, stwardnienie rozsiane, pląsawica Huntingtona. Inne typy schorzeń to urazy, nowotwory układu nerwowego, a także wady wrodzone.

Zaburzenie układu nerwowego – objawy

Jak rozpoznać zaburzenia układu nerwowego? Objawy schorzeń infekcyjnych to m. in. sztywność karku, nudności i wymioty, światłowstręt, zaburzenia świadomości, wysoka gorączka, bóle i zawroty głowy. W przebiegu udaru może dojść do niedowładu połowiczego i utraty świadomości. W przebiegu schorzeń neurodegeneracyjnych zaobserwować można pogorszenie funkcji poznawczych, demencję, problemy z koordynacją ruchową. A objawy nowotworów OUN są bardzo zróżnicowane i zależą od lokalizacji guza.

Bibliografia:

1. Gołąb B., Podstawy anatomii człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2021.
2. Wald E., Infective agents in the central nervous system, Neurosurgery Clinics, Apr 1992, vol. 3.