Osteofity – czym są kostne wyrośla, które nie powinny się rozwinąć? 

Jeśli regularnie przeciążasz organizm podczas forsownego treningu, pracy fizycznej czy na skutek nadwagi, zaczyna się on bronić. Jedną z reakcji ze strony obciążanych stawów jest powstawanie osteofitów, czyli haczykowatych wyrośli kostnych, na granicy stawu i kości. Kto jest szczególnie narażony na ich rozwój? Jakie objawy towarzyszą powstawaniu zmian? Czy można je leczyć?

Czym są osteofity? 

Osteoifty są wyroślami kostnymi. Pojawiają się zwykle na obwodzie stawów w miejscu, gdzie styka się kość z chrząstką. Najczęściej są powiązane ze zmianami zwyrodnieniowymi i ograniczają ruchomością stawów. Powleka je struktura chrzęstna, jednak jej skład jest inny niż chrząstek naturalnie występujących w stawach. Zawierają znacznie więcej kolagenu typu I, który w 90 proc. składa się z białek kolagenowych budujących więzadła i skórę. Tymczasem w naturalnych chrząstkach dominuje kolagen typu II, nadający elastyczności i wytrzymałości. 

Na powierzchni osteofitów znajdują się też proteoglikany o obniżonej zawartości siarczanu keratanu, który uczestniczy w procesach regeneracyjnych tkanek. Do tego mniej efektywnie wiążą kwas hialuronowy – on z kolei stymuluje produkcję kolagenu i sprzyja procesom regeneracyjnym.

Co jest przyczyną powstawania osteofitów? 

Osteofity są zmianami zwyrodnieniowymi. Jeszcze do niedawno wiązano je z naturalnym procesem starzenia się organizmu, jednak fakt, że nie występują u wszystkich seniorów, sugerował, iż przyczyny ich rozwoju tkwią gdzie indziej. Tym, co przyczynia się do powstania omawianych zmian, jest nadmierne ścieranie powierzchni stawowych. Wobec tego narażone są szczególnie osoby nadmiernie przeciążające stawy (np. biegacze, pracownicy fizyczni, osoby z nadwagą). Ponadto ryzyko zwiększa się przy dysfunkcjach poszczególnych elementów okołostawowych.

Jakie są konsekwencje powstania i rozwoju osteofitów? 

Powstanie osteofitów i ich rozwój doprowadza do wyraźnej zmiany kształtu stawu i podwichnięć, czyli przesunięcia powierzchni stawowych względem siebie. W zaawansowanym stadium patologii rozrasta się błona maziowa, która wypełnia wnętrze jamy stawowej. Wraz ze ścieraniem się powierzchni stawowej i kości, dochodzi do rozwoju stanów zapalnych. Natomiast produkowany w nadmiarze płyn stawowy doprowadza do powstania wysięków. 

Finalnie struktura, która łączy dwie powierzchnie stawowe (torebka stawowa), zwiększa swoją grubość i ulega zwłóknieniu. Przez to staje się mniej elastyczna i nie jest w stanie spełniać prawidłowo swoich funkcji, do których należy wytwarzanie mazi stawowej, zapobiegającej uszkodzeniom powierzchni stawowych.

Jakie objawy dają osteofity? 

W początkowym stadium rozwoju osteofity mogą nie dawać o sobie znać. Jednak wraz z czasem, gdy stają się coraz większe, pojawiają się dolegliwości takie jak: 

• ból stawu, który jest szczególnie silny podczas poruszania się, 
• ograniczenie ruchomości stawu, 
• drętwienie i mrowienie, 
• zwiększona podatność na powstawanie urazów w obrębie mięśni i więzadeł, 
• ograniczona siła mięśniowa. 

W zaawansowanej postaci choroby, gdy dochodzi do rozrostu błony maziowej, może wystąpić obrzęk stawu i wrażenie jego zablokowania, a tym samym znacząco ograniczonej ruchomości.

Jak diagnozowane są osteofity? 

Poza wywiadem lekarskim i oceną zmienionych chorobowo stawów (pod kątem lokalizacji bólu, powstania wysięków) w diagnostyce osteofitów lekarz posiłkuje się: 

• oceną zakresu ruchomości stawów, 
• oceną siły mięśniowej, 
• oceną stabilności więzadeł. 

Do potwierdzenia wstępnej diagnozy lekarz wykorzystuje badanie RTG, rezonans magnetyczny i tomografię komputerową. Uzyskany dzięki nim obraz uwidacznia narośla na granicy kostno-chrzęstnej. W praktyce lekarze wykorzystują do oceny stadium zaawansowania osteofitów (i choroby zwyrodnieniowej) skalę Kellgren-Lawrence: 

• 0. – zmiany nie występują. 
• 1. – powstają niewielkie osteofity, a szpara stawowa nie jest wyraźnie zwężona, 
• 2. – powstają wyraźnie osteofity, 
• 3. – powstają duże osteofity, szpara stawowa jest zwężona, a w warstwie podchrzęstnej podstępują procesy degradacji, 
• 4. – powstają duże osteofity, szpara stawowa jest wyraźnie zwężona, w warstwie podchrzęstnej widać zaawansowane procesy degradacji, a obrys stawów jest mocno zniekształcony. 

Ponadto pomocne w diagnostyce mogą okazać się badania krwi pod kątem wykrycia rozwiniętych stanów zapalnych, odpowiedzialnych za dolegliwości bólowe.

Na czym polega leczenie osteofitów? 

Podstawą leczenia osteofitów jest rehabilitacja, która pozwala zredukować dyskomfort w obrębie stawów i zwiększyć ich ruchomość. Lekarz może też przepisać środki przeciwbólowe do miejscowego stosowania (np. w postaci żelu lub maści). Żadne zabiegi i leki nie pozwolą usunąć zmian, ale zredukują ból, wrażenie zablokowanych stawów i złagodzą stany zapalne.  

Istotna jest też redukcja masy ciała w przypadku osób z nadwagą i otyłością, ponieważ duża waga nadmiernie obciąża stawy, co sprzyja rozwojowi osteofitów. Jeśli do patologicznych zmian doprowadziły zbyt forsowne treningi, istotne będzie zmodyfikowanie aktywności sportowej na mniej obciążającą. Jeśli jednak są bardzo duże, a obrys stawu wyraźnie zdeformowany – konieczna może okazać się operacja.  

Bibliografia: 

1. Klimiuk P., Kuryliszyn-Moskal A., Osteoarthritis. Reumatologia/Rheumatology Supplements, 2016, s. 111-113. 
2. Leszczyński P., Pawlak-Buś K., Choroba zwyrodnieniowa stawów – epidemia XXI wieku, Farmacja Współczesna 2008, nr 1, s. 79-87. 
3. Madej M., Choroba zwyrodnieniowa stawów, [w:] Szmyrka-Kaczmarek M., Wiland P., Madej M., Monitorowanie stanu pacjenta w chorobach reumatycznych, Wydawnictwo Górnicki, Wrocław 2008.