Owrzodzenia żylne – najczęstsze owrzodzenia kończyn dolnych. Zapobieganie i leczenie

Owrzodzenia to bardzo trudno gojące się rany polegające na ubytku grubości skóry. W praktyce klinicznej najczęstszym typem przewlekłych owrzodzeń kończyn dolnych są owrzodzenia żylne. U osób starszych, otyłych, z dużymi owrzodzeniami i współistniejącymi chorobami kończyn dolnych, może być konieczna interwencja zabiegowa.

Typy owrzodzeń kończyn dolnych 

Wśród owrzodzeń kończyn dolnych wyróżnia się cztery zasadnicze typy – żylne, tętnicze, odleżynowe i neuropatyczne. Najczęstszym typem przewlekłych owrzodzeń kończyn dolnych są owrzodzenia żylne wynikające z nadmiernego ciśnienia w układzie żylnym kończyn dolnych czy niewydolności zastawek żylnych. Owrzodzenia żylne są zazwyczaj płytkie, pokryte wysiękiem. Są to zmiany lokalizujące się tuż nad kostką przyśrodkową podudzia. Towarzyszy im obrzęk i poszerzenie żył podudzia. 

Drugi typ owrzodzenia kończyny dolnej to owrzodzenie tętnicze, wynikające z niedokrwienia tkanek kończyny dolnej. Są to owrzodzenia głębokie, które lokalizują się przede wszystkim na grzbietowej części stopy. Owrzodzenia tętnicze są przeważnie suche, a kończyna w części dystalnej jest zimna w związku z nieprawidłowym jej ukrwieniem. 

U pacjentów z chorobami obwodowego układu nerwowego czy cukrzycą częściej tworzą się głębokie owrzodzenia neuropatyczne. Ich lokalizacja to głównie podeszwowa część stopy ze względu na liczne uszkodzenia mechaniczne skóry tej okolicy, a także nieprawidłowy rozkład nacisku na stopę przy patologicznym chodzie. 

Ostatni typ owrzodzeń kończyn dolnych to owrzodzenia występujące przede wszystkim u leżących pacjentów z ograniczoną ruchomością. Ze względu na długotrwały ucisk skóry na wyniosłości kostnej jak np. pięta dochodzi początkowo do zaczerwienienia, a następnie do ubytków skóry, aż do powstania owrzodzeń. 

Mechanizm powstawania owrzodzeń żylnych jako najczęstszych owrzodzeń kończyn dolnych 

Osobami szczególnie podatnymi na powstanie owrzodzeń żylnych są osoby starsze, powyżej 60. roku życia, bez aktywności fizycznej i otyłe. Niejednokrotnie u tych osób stwierdza się dodatni wywiad w kierunku zakrzepicy żylnej (zarówno u chorego jak i najbliższej rodziny). Do owrzodzeń żylnych predysponują także liczne ciąże w wywiadzie, płeć żeńska czy współistniejące schorzenia kości i stawów kończyn dolnych. Utrudnienie przepływu krwi przez układ żylny w wyniku współistnienia blokady w naczyniu, cofanie się krwi w żyłach przez niewydolność zastawek żylnych, anomalie anatomiczne naczyń żylnych czy upośledzenie funkcji mięśniowej łydki, istotnie wpływają na zainicjowanie procesu tworzenia się owrzodzenia żylnego.

Jak rozpoznać owrzodzenie żylne? 

Początkowo chory może uskarżać się na objawy związane z niewydolnością układu żylnego w kończynie dolnej. Typowymi objawami są uczucie ciężkości kończyn dolnych, obrzęki czy dolegliwości bólowe podudzi. Charakterystyczne dla niewydolności żylnej jest to, że objawy nasilają się przy długotrwałym staniu, a ustępują w spoczynku przy jednoczesnym uniesieniu kończyny. Z czasem dochodzi do poszerzenia się powierzchownych naczyń żylnych. W zaawansowanym stadium dochodzi do atrofii skóry danej okolicy podudzia, a łydka przybiera kształt odwróconej butelki do szampana z wyraźnym zwężeniem nad stawem skokowym. 

Owrzodzenia żylne są zmianami pokrytymi wysiękiem, czyli są to mokre owrzodzenia.

Metody leczenia owrzodzenia żylnego kończyny dolnej 

Początkowo zaleca się leczenie zachowawcze, czyli odpowiednie opatrunki i terapię uciskową. Konieczne może okazać się włączenie antybiotyków, a także postępowanie chirurgiczne. Terapia uciskowa, inaczej kompresjoterapia, jest podstawowym krokiem postępowania w owrzodzeniach żylnych. Przeciwwskazaniem do jej zastosowania może okazać się jednak współistniejące niedokrwienie kończyny dolnej bądź ciężka niewydolność serca powikłana obrzękami obwodowymi. W terapii uciskowej stosuje się bandaże elastyczne, bandaże uciskowe, pończochy czy ucisk pneumatyczny. 

 Szeroki wybór opatrunków specjalistycznych powinien konsultować specjalista. Wyróżnia się m.in. opatrunki chłonne, hydrokoloidowe, hydrożelowe, z pianki poliuretanowej czy też zawierające np. jony srebra.

 Jeśli owrzodzenie zostanie zainfekowane, konieczne bywa włączenie antybiotykoterapii. Istotne jest stosowanie antybiotyku ogólnoustrojowo, a nie miejscowo. Bardzo duże, niegojące się owrzodzenia wymagają konsultacji chirurgicznej, a niekiedy także zabiegu. 

Źródła: 

1. David Negus, Owrzodzenia podudzi, Alfa-medica Press, 2006

2. Andrzej Franek, Marek Kucharzewski, Aleksander Sieroń, Zachowawcze leczenie owrzodzeń żylnych podudzi, Wyd II, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, 2011