Dlaczego owulacja jest najważniejszą fazą cyklu miesiączkowego? 

Nie bez powodu owulacja jest uważana za najważniejszą fazę cyklu miesiączkowego. To właśnie w tym czasie może dojść do zapłodnienia. Faza folikularna i lutealna wspierają ten proces. Czy wiesz, jak rozpoznać dni płodne i owulację? Czy potrafisz posługiwać się kalkulatorem dni płodnych i testem owulacyjnym?

Co się dzieje podczas owulacji? 

Jeśli cykl miesiączkowy porównać do wyprawy w malownicze góry, to owulacja będzie momentem wspięcia się na najwyższy szczyt i obserwowania widoków. Jest to bowiem najważniejsza ze wszystkich faz – to na tym etapie uwolniona zostaje komórka jajowa z dojrzałego pęcherzyka Graffa, gotowa do zapłodnienia. 

Faza owulacji występuje pomiędzy fazą folikularną i lutealną. Na tym etapie estrogeny mają najwyższy poziom. To powoduje wyrzut hormonu luteinizującego. LH wraz z FSH pobudzają dojrzały pęcherzyk Graffa do pęknięcia i uwolnienia komórki jajowej. Z jamy otrzewnowej przechwytują ją strzępki jajowodu i przemieszczają w stronę macicy. Jeśli dojdzie do zapłodnienia, zarodek zagnieździ się w jej ścianach.

Jakie są prawidłowe stężenia hormonów w fazie owulacji? 

Stężenia hormonów w fazie owulacji zaprezentowano w poniższej tabeli. Dla porównania podane zostały też ich stężenia w fazie folikularnej, poprzedzającej owulację oraz w fazie lutealnej następującej po owulacji.

Ile trwa owulacja?

Choć owulacja występuje między fazą folikularną a lutealną, to nie można powiedzieć, że przypada dokładnie w połowie cyku miesiączkowego. Wiele zależy od długości samego cyklu. Zwykle komórka jajowa uwolniona zostaje między 13. a 15. dniem dzielącym od zbliżającej się miesiączki. Nie chodzi więc o dzień cyklu, bo termin owulacji wylicza się niejako „od końca”. 

W przypadku cyklu trwającego 28 dni (choć występuje on u zaledwie 15 proc. kobiet) owulacja wypadnie więc około 14 dnia cyklu, czyli właśnie między 13. a 15. dniem od spodziewanej miesiączki. Jednak przy cyklach liczących 35 dni, czas między 13. a 15. dniem od spodziewanej miesiączki przypada około 22 dnia cyklu. 

Jeśli masz nieregularne cykle (jak co piąta kobieta), próby wyliczenia owulacji na podstawie tego wzoru będą zawodne. Miej też na uwadze, że fazy mogą się wydłużyć lub skrócić przez stres, intensywną aktywność fizyczną czy niektóre choroby. Wówczas również owulacja przesunie się w czasie. To istotne, zarówno jeśli starasz się o dziecko, jak i w przypadku, gdy chcesz zapobiec nieplanowanej ciąży.

Owulacja a dni płodne 

Choć sama komórka jajowa może przetrwać po uwolnieniu z pęcherzyka Graffa 24 godziny, to do zapłodnienia może dojść przez dłuższy czas. Okres ten nazywa się dniami płodnymi. Czasami to tylko dwa dni, a innym razem aż siedem. Wszystko zależy od tego, ile w drogach rodnych przeżyją plemniki. Ich żywotności i ruchliwości sprzyja w tym czasie konsystencja śluzu (przypomina białko jaja kurzego). Zwykle za dni płodne przyjmuje się okres do pięciu dni przed owulacją i do pięciu dni po niej.

Jakie są objawy owulacji? 

O tym, że jesteś w okresie okołoowulacyjnym, świadczyć mogą objawy takie jak: 

• zmiana wygląda i konsystencji śluzu szyjki macicy (przypomina białko jaja kurzego – jest rozciągliwy i przezroczysty), 
• wzrost temperatury ciała o nie więcej niż 0,5–1,0 st. Celsjusza, 
• plamienie, 
• tkliwość piersi, 
• obrzmienie piersi, 
• wzrost libido. 

Są to symptomy, które nie pojawiają się wyłącznie w momencie uwolnienia komórki jajowej, ale w czasie dni płodnych. U około 40 proc. kobiet poza wymienionymi objawami może też pojawić się ból. Czasami ma postać delikatnego, ledwie zauważalnego ćmienia, a innym – jest gwałtowny i silny. Nie ma też reguły co do czasu, przez jaki się utrzymuje. Nie powinien jednak trwać dłużej niż dobę. Nie do końca poznane zostały przyczyny odczuwanych dolegliwości. Najbardziej prawdopodobne są koncepcje mówiące o: 

• wpływie 17-beta estradiolu na napięcie mięśni i więzadeł w obrębie miednicy, 
• bolesnym pęknięciu pęcherzyka Graffa, 
• pobudzaniu skurczy mięśni gładkich jajników przez hormon luteinizujący (LH) za pośrednictwem prostaglandyn.

Czym jest kalendarzyk owulacji? 

Kalendarz czy też kalkulator dni płodnych i owulacji jest narzędziem pomocnym, jeśli planujesz zajść w ciążę i chcesz wiedzieć, kiedy wypadają dni płodne. Aby z niego skorzystać, musisz podać datę rozpoczynającą nowy cykl miesiączkowy (czyli pierwszy dzień ostatniego krwawienia menstruacyjnego) i długość cyklu. Możesz skorzystać z dostępnych kalkulatorów owulacji online albo dokonać samodzielnych obliczeń. 

Data owulacji jest tu wyliczana na podstawie omawianego już wzoru – przyjmuje się termin między 13. a 15. dniem od dnia poprzedzającego spodziewaną miesiączkę (ostatniego dnia trwającego właśnie cyklu). Jest to więc narzędzie wadliwe i przydatne tylko przy regularnych cyklach. Niemniej warto się nim posługiwać, aby poznać orientacyjny czas owulacji i zwiększyć swoje szanse na zajście w ciążę.

Na czym polega test na owulację? 

Zdecydowanie bardziej precyzyjnym i narzędziem niż kalendarzyk owulacji jest test owulacyjny. Nie jest to wbrew pozorom nowość. Pierwsze powstały już w latach 80. XX w. Test owulacyjny wyglądem niczym nie różni się od płytkowego, paskowego czy strumieniowego testu ciążowego. W tym wypadku wykrywana jest obecność nie hCG, ale LH (hormonu luteinizującego). W zależności od wybranego modelu testu wykonuje się go nieco inaczej: 

• paskowy test owulacyjny – nabierz do czystego pojemnika odrobinę moczu i zanurz w próbce pasek testu, 
• płytkowy test owulacyjny – nabierz do czystego pojemnika odrobinę moczu i pobierz próbkę do załączonej pipety, a następnie nanieś kilka kropli w wyznaczone miejsce testu, 
• strumieniowy test owulacyjny – zdejmij osłonkę i umieść pasek absorbujący testu pod strumień moczu na 3-5 sekund. 

Testy owulacyjne wykrywają poziom hormonu luteinizującego w moczu już w stężeniu 20 mlU/ml (niektóre mają czułość ustawioną na 50 mlU/ml). Wynik testu odczytaj po wskazanym w instrukcji czasie (zwykle od 5 do 10 minut). Jeśli wynik będzie pozytywny – oznacza to, że w ciągu 24-36 godzin powinna wystąpić owulacja. To najlepszy czas, aby zacząć starania o dziecko.

Czym są spowodowane cykle bezowulacyjne? 

Nawet u zdrowych i prawidłowo miesiączkujących kobiet zdarzają się cykle bezowulacyjne. Nie jest to nieprawidłowość, pod warunkiem że w ciągu roku nie ma ich więcej niż dwa. Częstsze cykle bezowulacyjne wymagają diagnostyki, ponieważ mogą (choć nie muszą) sugerować, że rozwijają się w organizmie jakieś patologie. Przyczynami cykli bezowulacyjnych bywają: 

• nieprawidłowości w gospodarce hormonów steroidowych (zbyt niski poziom estrogenów lub progesteronu), 
• menopauza, 
• niedoczynność tarczycy, 
• nadwaga i otyłość, 
• niedowaga, 
• zmiany w obrębie podwzgórza i przysadki mózgowej, 
• PCOS (zespół policystycznych jajników), 
• niedobory żywieniowe, 
• długotrwały i silny stres, 
• wycieńczenie organizmu. 

Bibliografia: 

1. Brota N., Le J., Mittelschmerz, StatPearls 2023. 
2. Fizjologia cyklu miesiączkowego, Klinika Endokrynologii Ginekologicznej Warszawski Uniwersytet Medyczny. 
3. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/9134-ovulation-pain-mittelschmerz#symptoms-and-causes [dostęp 10.01.2024].