Paciorkowce – rodzaje zakażeń, ich objawy i leczenie 

W medycynie wyróżniamy różne rodzaje paciorkowców, ale dla pacjentów ważne jest zrozumienie, że nie wszystkie z nich są tak samo groźne. Istnieją paciorkowce alfa-hemolizujące, takie jak Streptococcus viridans i Streptococcus pneumoniae oraz  beta-hemolizujące paciorkowce z grupy A (Streptococcus pyogenes) i B (Streptococcus agalactiae). Jak rozpoznać rodzaj zakażenia? Jak leczy się zakażenie paciorkowcem?

Czym są paciorkowce? 

Paciorkowce nazywane streptokokami (łac. Streptococcus) to bakterie Gram-dodatnie o kulistym kształcie, które mogą powodować różne schorzenia, przy czym warto wiedzieć, że nie wszystkie paciorkowce są szkodliwe. W rzeczywistości niektóre z nich, nawet te, które potencjalnie mogą spowodować chorobę, naturalnie bytują w ludzkim organizmie, np. w jamie ustnej, gardle czy na skórze. Paciorkowce są jednak znane ze swojej zdolności do wywoływania różnych dolegliwości, takich jak:  

• płonica (szkarlatyna), 
• zapalenie gardła, 
• róża, 
• zapalenie migdałków podniebiennych (angina), 
• zapalenie płuc, 
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, 
• martwicze zapalenie powięzi.

Paciorkowce α-hemolizujące

Paciorkowce o zdolności do rozpadu krwinek czerwonych to grupa bakterii, do której zalicza się dwie odmiany: S. pneumoniae oraz S. viridans.

S. pneumoniae – dwoinka zapalenia płuc (pneumokoki)

Tak zwane pneumokoki to bakterie, które kolonizują nosową część gardła u ludzi. Co ciekawe, w wielu przypadkach nie wywołują objawów chorobowych u zdrowych jednostek, prowadząc raczej do stanu nosicielstwa, co oznacza, że można je wykryć w badaniach, ale nie są odpowiedzialne za chorobę.  

Nosicielstwo pneumokoków występuje z różną częstotliwością, uzależnioną od wielu czynników, takich jak np. wiek. Szacuje się, że 20% do 60% dzieci w wieku szkolnym oraz od 5% do 10% populacji dorosłych jest nosicielami. Ponadto u dzieci nosicielstwo utrzymuje się dłużej niż u dorosłych. 

Pneumokoki przenoszone są między ludźmi drogą kropelkową lub przez bezpośredni kontakt z nosicielem czy osobą chorą. Okres wylęgania bakterii nie jest dokładnie ustalony, ale przypuszcza się, że wynosi około 1-3 dni. Okres zakaźności również nie został precyzyjnie poznany. Po rozpoczęciu skutecznej antybiotykoterapii pacjent może nadal stanowić źródło zakażenia przez około 24 godziny. Pneumokoki mogą wywoływać: 

• bezobjawowe nosicielstwo, 
• nieinwazyjne zakażenia błon śluzowych, takie jak zapalenie zatok czy ucha środkowego, 
• zakażenia inwazyjne, które obejmują zakażenie krwi (bakteriemia utajona), zakażenie ośrodkowego układu nerwowego (zapalenie opon mózgowych) lub zakażenie tkanek (ropne zapalenie stawów oraz zapalenie płuc). 

Warto podkreślić, że znacznie rzadziej pneumokoki są przyczyną zapalenia osierdzia i wsierdzia, skóry, otrzewnej, tkanek miękkich, kości lub spojówek. Może się to jednak zdarzyć, wtedy choroby są bardzo ciężkie w przebiegu i trudne do wyleczenia. 

Streptococcus pneumoniae odgrywa kluczową rolę jako przyczyna ostrego bakteryjnego zapalenia ucha środkowego u dzieci i dorosłych. Ponadto jest najczęstszym czynnikiem odpowiedzialnym za zapalenie płuc. To także ta bakteria odpowiada za rozwój bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u dorosłych. 

Streptococcus viridans (paciorkowiec zieleniący)

Streptococcus viridans bytuje w jamie ustnej, gdzie może prowadzić do rozwoju zakażeń okołozębowych oraz próchnicy. Ponadto jest przyczyną zapalenia wsierdzia. Występuje naturalnie w jamie ustnej człowieka.

Paciorkowce β-hemolizujące 

Kolejną ważną grupą bakterii z omawianej grupy są paciorkowce beta-hemolizujące A i B. Wśród nich wyróżniają się Streptococcus pyogenes (grupa A) i Streptococcus agalactiae (grupa B). 

Streptococcus pyogenes  

Paciorkowce grupy A są jednym z głównych sprawców infekcji gardła i migdałków, zwanych popularnie anginą – zarówno u dorosłych, jak i dzieci. To jedna z niewielu infekcji gardła, w przypadku której zaleca się stosowanie antybiotyków. Szczep ten może również powodować inne schorzenia, takie jak szkarlatyna (płonica) i róża. 

Paciorkowce w gardle 

Obecność S. pyogenes w gardle potwierdzona wynikami wymazu nie zawsze jest wskazaniem do terapii. Antybiotyki zaleca się jedynie pacjentom, u których to paciorkowiec jest przyczyną anginy. Osoby będące bezobjawowymi nosicielami nie wymagają leczenia. Typowymi objawami anginy paciorkowcowej są m.in.: 

• silny ból gardła (nasilający się przy połykaniu), 
• zaczerwienienie lub obrzęk błon śluzowych gardła, 
• wysoka gorączka (>38°C), 
• ból głowy, 
• wybroczyny na błonie śluzowej podniebienia, 
• powiększone i bolesne w dotyku węzły chłonne z przodu szyi. 

Angina paciorkowcowa rozwija się gwałtownie, zazwyczaj nie towarzyszy jej katar ani kaszel. W porównaniu z osobami, które wykazują objawy infekcji gardła wywołanej paciorkowcami, u nosicieli ryzyko przeniesienia infekcji na inne osoby jest znacznie mniejsze. Co więcej, w ich przypadku rzadziej rozwijają się powikłania.  

Streptococcus pyogenes – róża 

Róża to ostre schorzenie skóry i tkanki podskórnej, wywołane głównie przez paciorkowce beta-hemolizujące grupy A, w szczególności Streptococcus pyogenes (czasem także przez paciorkowce grupy C i G). Choroba ta charakteryzuje się nagłym wystąpieniem nacieków zapalnych, objawiających się żywoczerwoną i ocieploną skórą, jej błyszczeniem, obrzękiem i bolesnością przy dotyku. Paciorkowce rozprzestrzeniają się poprzez naczynia limfatyczne, co powoduje miejscowy zastój limfy i w efekcie obrzęk. Róży często towarzyszą jej objawy ogólne, takie jak:  

• wysoka gorączka,  
• dreszcze, 
• ogólne osłabienie. 

Streptococcus agalactiae 

Streptococcus agalactiae (paciorkowiec beta-hemolizujący grupy B) może kolonizować  przewód pokarmowy i drogi rodne. Wywołuje infekcje u noworodków, niemowląt i kobiet w ciąży. W tej ostatniej grupie pacjentek, a także w okresie połogu Streptococcus agalactiae często przyczynia się do wystąpienia: 

• infekcji układu moczowego, 
• bezobjawowej bakteriurii (obecności bakterii w moczu bez objawów dodatkowych), 
• infekcji dróg rodnych, 
• infekcji rany po cesarskim cięciu, 
• zapalenia endometrium po porodzie, 
• zapalenia płuc, 
• posocznicy połogowej, 
• obecności bakterii we krwi (bakteriemii). 

Ponadto S. agalactiae może prowadzić do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i zapalenia wsierdzia, chociaż jest to rzadkie. Noworodki matek będących nosicielkami S. agalactiae mogą zakazić się jeszcze podczas życia wewnątrzmacicznego lub podczas przechodzenia przez kanał rodny. Zakażenie może prowadzić do zapalenia płuc, zapalenia spojówek, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, a nawet sepsy, dlatego u nosicielek stosuje się antybiotykoterapię śródporodową, aby uniknąć wspomnianych powikłań.

Jak wygląda leczenie zakażenia paciorkowcami? 

Leczenie zakażeń paciorkowcami opiera się na stosowaniu antybiotyków, są to bowiem bakterie. Aby stosować terapię celowaną, przed wprowadzeniem leku warto wykonać posiew z antybiogramem, który określa, na jakie substancje lecznicze dany szczep paciorkowca jest najbardziej wrażliwy.  

W przypadku większości infekcji wywołanych przez paciorkowce, skuteczne okazują się antybiotyki beta-laktamowe, takie jak amoksycylina (również w połączeniu z kwasem klawulanowym), penicylina lub cefalosporyny. Istnieją także szczepy, na przykład paciorkowce kałowe, które wykazują oporność na beta-laktamy. W takich przypadkach stosuje się antybiotyki z innych grup – makrolidy lub chinolony. 

Bibliografia: 

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK7611/ [dostęp 10.11.2023]. 
2. Cnota W., Mucha D., Mucha J., Zakażenia perinatalne paciorkowcami grupy B a powikłania u noworodków. Doświadczenia własne, Ginekologia i Perinatologia Polska 2017. 
3. Obszańska K., Kern-Zdanowicz I., Sitkiewicz I., Mechanizmy wirulencji paciorkowców meta-hemolizujących, Postępy Mikrobiologii 2014. 
4. Sieroszewski P., Bober Ł., Kłosiński W., Zakażenia podczas ciąży. Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia 2012; 5(2): 65-84.