Pelagra to skutek niedoboru witaminy B3. Jakie są objawy tej choroby?

Pelagra (tzw. rumień lombardzki) to choroba, której epidemie były niegdyś bardzo powszechne. Obecnie przewlekłe niedobory witaminy B3 są rzadko stwierdzane w krajach uprzemysłowionych, choć istnieją pewne grupy osób szczególnie narażonych na awitaminozę. Wśród objawów niedostatecznego spożycia niacyny wymienia się zmiany skórne, zaburzenia pracy przewodu pokarmowego, zmęczenie i bóle głowy. 

Co to jest pelagra?

Pelagra jest schorzeniem wynikającym z niedoboru niacyny (inaczej witaminy B3, PP lub kwasu nikotynowego). Objawy tej choroby opisano po raz pierwszy w Hiszpanii w 1735 roku, niesłusznie uznając je za symptomy trądu. W 1771 roku podczas stwierdzania kolejnych przypadków pelagry we Włoszech nadano chorobie nazwę funkcjonującą do dziś, która wywodzi się ze słów „pella agra” – szorstka skóra. 

Epidemie pelagry pojawiały się w XVIII, XIX i XX wieku. Wysoką zapadalność odnotowywano przede wszystkim wiosną, stąd o schorzeniu zwykło mówić się „choroba wiosenna”. Przyczyną zachorowań było wysokie spożycie kukurydzy, która stanowiła główne źródło pożywienia. Choć kaloryczna, jest jednocześnie uboga w witaminę PP i inne składniki odżywcze, stąd niedobory. Pelagry nie stwierdzano w tym czasie w populacji polskiej, co wynikało z obecności ziemniaków w diecie. 

Przyczyny pelagry

Pelagra wciąż występuje w krajach, w których obecny jest problem niedożywienia oraz na obszarach dotkniętych wojną. W krajach wysokorozwiniętych również zdarzają się pojedyncze przypadki, ale dotyczą one głównie osób z grup ryzyka. Do niedoboru witaminy B prowadzą: 

• przewlekłe spożywanie alkoholu, które hamuje przemianę tryptofanu w niacynę, 
• zaburzenia trawienia i wchłaniania towarzyszące takim schorzeniom jak choroba Leśniowskiego-Crohna, celiakia czy nowotwory, 
• zespół rakowiaka, w którego przebiegu obserwuje się nieprawidłowy proces przekształcania tryptofanu w niacynę, 
• choroba Hartnupów, schorzenie o podłożu genetycznym dziedziczone autosomalnie recesywnie – związane z zaburzeniami transportu tryptofanu oraz pozostałych aminokwasów obojętnych, 
• przewlekłe stosowanie leku przeciwgruźliczego, izoniazydu. 

Jakie objawy daje pelagra?

Rumień lombardzki wywołuje charakterystyczne objawy. O pelagrze zwykło mówić choroba 3D (niegdyś 4D uwzględniając wysoką śmiertelność) w odniesieniu do triady głównych symptomów: 

• zapaleniu skóry (łac. dermatitis),  
• biegunce (łac. diarrhoea), 
• otępieniu (łac. dementia). 

Objawy skórne 

Zmiany skórne zwykle są pierwszym symptomem. Wiosną i latem pojawia się wysypka z rumieniem przypominającym oparzenie słoneczne. Typowy jest nagły początek, zaczerwienienie, obrzęk i pieczenie. Przebarwienia występują symetrycznie na ramionach, przedramionach, dłoniach, twarzy i szyi. Skóra jest szorstka w dotyku, pogrubiona, sucha. Ponadto obserwuje się żywoczerwone zmiany na języku. 

Objawy ze strony układu pokarmowego 

Zaburzenia pracy układu pokarmowego w pelagrze to: 

• bóle brzucha, 
• nudności i wymioty, 
• biegunka, 
• słaby apetyt, 
• zwiększone wydzielanie śliny, 
• zaburzenia połykania. 

Objawy neurologiczne 

Nieprawidłowości w pracy układu nerwowego objawiają się pod postacią: 

•  zmęczenia, 
• drażliwości, 
• apatii, 
• zaburzeń koncentracji, 
• depresji, 
• bólu i zawrotów głowy, 
• zaników pamięci. 

Diagnostyka i leczenie przewlekłego niedoboru niacyny

Rozpoznanie pelagry stawia się na podstawie występujących objawów klinicznych oraz sprawdzenia poziomu niacyny w organizmie. Inne badania laboratoryjne nie są konieczne, ale można wykonać je w celu wykluczenia chorób o podobnym przebiegu. Potwierdzeniem diagnozy jest ustąpienie symptomów chorobowych po podaniu witaminy B3. 

Ważna jest modyfikacja diety poprzez wzbogacenie jej produktami o wysokiej zawartości witamin z grupy B, zarówno niacyny, jak i witaminy B2 i B6, które mają wpływ na przekształcanie tryptofanu w witaminę B3. Dzienne zapotrzebowanie na witaminę B3 dla kobiet wynosi 14 mg, a dla mężczyzn 16 mg. Dobrym źródłem witamin z grupy B są: 

• wątroba wieprzowa i cielęca, 
• otręby pszenne, 
• orzechy arachidowe, 
• orzechy laskowe, 
• łosoś, 
• makrela, 
• brązowy ryż, 
• żółtko jaj, 
• czerwona papryka, 
• ziemniaki. 

Poza tym, po zdiagnozowaniu pelagry niezbędne jest uzupełnienie niedoboru witaminy PP oraz wykrycie bezpośredniej przyczyny awitaminozy. Niacynę w formie nikotynamidu podaje się w dawce 250 do 500 mg/dobę. Pacjenci powinni zrezygnować ze spożywania alkoholu oraz unikać ekspozycji słonecznej, gdyż pelagra jest fotodermatozą (objawy nasilają się w wyniku działania promieniowania ultrafioletowego). 

Bibliografia: 

1. Jaworek A., Łazarczyk A., Hałubiec P., Leończyk M., Staszewski F., Wojas-Pelc A, Historia pelagry, Przegląd Dermatologiczny 2021, 108, 554-566. 
2. Nagalski A., Bryła J., Zastosowanie niacyny w terapii, Postepy Higieny i Medycyny Doświadczalnej 2007, 61. 
3. Piqué-Duran E., Pérez-Cejudo J., Cameselle D., Palacios-Llopis S., García-Vázquez O., Pellagra: A Clinical, Histopathological, and Epidemiological Study of 7 Cases, Actas Dermo-Sifiliográficas 2012, volume 103, issue 1, pages 51-58.