Czym jest pełzak czerwonki? Objawy i leczenie pełzakowicy

Pełzak czerwonki to ameba wywołująca pasożytniczą chorobę układu pokarmowego – pełzakowicę. Parazytoza często przebiega bezobjawowo, jednak u niektórych osób może rozwinąć się pełzakowe zapalenie jelit. Jak można zarazić się pełzakiem czerwonki, jakie objawy daje pełzakowica i na czym polega leczenie tego schorzenia? 

Czym jest pełzak czerwonki?

Pełzak czerwonki (Entamoeba histolytica) to kosmopolityczny pierwotniak wywołujący pełzakowicę (amebozę). Rezerwuarem oraz żywicielem parazyta jest człowiek. E. histolytica występuje w krajach strefy tropikalnej i subtropikalnej: Azji, Afryce, Ameryce Południowej i Środkowej. Wysoką zachorowalność odnotowuje się przede wszystkim w Indiach oraz Meksyku. W Polsce zakażenia pełzakiem czerwonki dotyczą osób, które wracają z egzotycznych podróży oraz imigrantów z obszarów endemicznych. 

Wcześniej uważano, że pełzakiem czerwonki może być zarażone nawet 10% światowej populacji, jednakże zaobserwowano, że u 90% osób zarażonych występuje niechorobotwórczy gatunek Entamoeba dispar, charakteryzujący się identycznym wyglądem jak E. histolytica. Nie zmienia to jednak faktu, iż na pełzakowicę zapada rocznie 50 mln osób, z czego ponad 100 tys. osób umiera. 

Jak zbudowany jest pełzak czerwonki?

Pełzak czerwonki to jednokomórkowy organizm przyjmujący dwie postacie: trofozoitu (forma wegetatywna) oraz cysty (forma przetrwalnikowa). Gdy człowiek połknie cystę znajdującą się w skażonym pokarmie lub wodzie, w wyniku ekscystacji w jelicie cienkim uwalniana jest metacysta, która dzieli się na 8 komórek potomnych.  

Zachodzące w jelicie grubym dalsze podziały powodują powstanie trofozoitów. Mają one zdolność wydzielania enzymów proteolitycznych trawiących błonę śluzową jelita. Dzięki temu trofozoity mogą przemieszczać się do naczyń krwionośnych i narządów – wątroby, płuc, a nawet mózgu. Niektóre trofozoity przekształcają się w cysty (encystacja), które wydalone z kałem, przedostają się do środowiska zewnętrznego, gdzie mogą zakazić kolejne osoby. 

Jak można zarazić się pełzakiem czerwonki?

Do zarażenia pełzakiem czerwonki dochodzi drogą fekalno-oralną, poprzez spożycie nieprzegotowanej wody i skażonych pokarmów (warzyw i owoców). Zakazić się można, przenosząc pasożyta na brudnych rękach, dotykając różnych przedmiotów (np. banknotów) oraz w wyniku bezpośredniego kontaktu z osobą chorą lub nosicielem pełzakowicy. Źródłem zakażenia są również owady, w tym muchy, które przenoszą cysty na odnóżach i zakażają żywność. 

Objawy pełzakowicy

Zastanawiasz się, czy zaatakował cię pełzak czerwonki? Objawy nie są charakterystyczne, ale możesz polegać na okolicznościach ich wystąpienia. Okres wylęgania pełzakowicy wynosi od 1. tygodnia do 4. miesięcy. Aż u 90% osób pełzakowica przebiega bezobjawowo. U pacjentów z objawową pełzakowicą pierwsze symptomy choroby najczęściej pojawiają się po 2-6. tygodniach od zakażenia. Zakażenie E. histolytica może mieć różną postać. 

Czerwonka jelitowa (pełzakowica jelitowa)  

Czerwonka jelitowa prowadzi do zapalenia jelita grubego, któremu towarzyszą biegunki z krwią i śluzem oraz inne objawy, takie jak: 

• parcie na stolec,  
• częste wypróżnienia (nawet 10-12 razy na dobę),  
• bóle brzucha,  
• osłabienie,  
• gorączka,  
• brak apetytu,  
• wzdęcia,  
• bóle głowy, 
• bóle w okolicy lędźwiowej.  

U osób starszych, kobiet w ciąży i połogu oraz dzieci mogą wystąpić nasilone objawy pełzakowicy – choroba przebiega wtedy z wymiotami, czasem dochodzi do perforacji jelita grubego. Niedrożność jelita i zapalenie otrzewnej mogą prowadzić nawet do śmierci. 

Pełzakowy ropień wątroby (pełzakowica wątrobowa)  

Pełzakowica wątrobowa pojawia się w wyniku rozsiania trofozoitów w organizmie. Pełzakowica wątrobowa prowadzi do powstania ropni pełzakowych w wątrobie, a niekiedy też w innych narządach, np. płucach, mózgu, prąciu oraz na skórze w okolicy odbytu. Objawami pełzakowicy wątrobowej są:  

• powiększenie wątroby,  
• ból w nadbrzuszu promieniujący do barku,  
• gorączka,  
• spadek masy ciała,  
• osłabienie,  
• bolesność brzucha. 

Pełzak czerwonki – diagnostyka i leczenie

Pełzakowicę można wykryć, wykonując badanie mikroskopowe próbek kału. W materiale badawczym obserwuje się trofozoity i cysty pełzaka, a także liczne erytrocyty, kryształy Charcota-Leydena oraz obniżoną liczbę leukocytów. Pozajelitową amebozę rozpoznaje się za pomocą metod serologicznych, w których określa się poziom przeciwciał skierowanych przeciwko antygenom pełzaka czerwonki. W diagnostyce pełzakowicy pozajelitowej pomocne są badania obrazowe – badanie radiologiczne, tomografia komputerowa. 

W leczeniu pełzakowicy lekiem pierwszego wyboru jest metronidazol. Stosuje się też tynidazol, ornidazol oraz paromomycynę. Osobom z pełzakowym ropniem wątroby podaje się metronidazol oraz chlorochinę. Farmakologia jest konieczna, ponieważ zakażenie nie przeminie samoistnie, a ignorowanie go może prowadzić do śmierci. 

Pełzakowi czerwonki można zapobiegać

Jeśli podróżujesz do krajów strefy tropikalnej bądź subtropikalnej, podstawą profilaktyki pełzakowicy jest zachowanie zasad higieny. Pamiętaj o dokładnym myciu warzyw i owoców oraz przegotowywaniu wody przed spożyciem. Nie jedz surowych potraw oraz nie płukaj ust po myciu zębów wodą z kranu. Zabezpieczaj żywność przed kontaktem z muchami. Nie zapominaj też o myciu rąk przed przygotowywaniem i spożywaniem posiłków. 

Bibliografia: 

1. Błaszkowska J., Ferenc T., Kurnatowski P., Zarys parazytologii medycznej, 2017. 
2. Deryło A., Parazytologia i akaroentomologia medyczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011. 
3. Nowak P., Entamoeba histolytica – pasożytniczy pełzak jelita grubego, Diagnostyka Laboratoryjna 2007, 43, 155-171.