„Perimenopauza to czas, kiedy przed kobietami otwierają się drzwi do nowego życia” – mówi prof. Paweł Miotła

– Dzięki perimenopauzie kobiety mogą świadomie przygotować się na etap menopauzy i w dużym stopniu złagodzić związane z nim objawy. Z pewnością docenią ten czas kobiety zmagające się z endometriozą, mięśniakami macicy czy obfitymi i bolesnymi miesiączkami – wyjaśnia ginekolog prof. Paweł Miotła. W rozmowie z Hello Zdrowie tłumaczy, w jaki sposób sprawdzić, że przechodzimy perimenopauzę i co zrobić, by wesprzeć organizm.

Ewa Wojciechowska: W jakim wieku mogą pojawić się pierwsze objawy perimenopauzy? Mogą one dotyczyć trzydziestoletnich kobiet?

Prof. Paweł Miotła: W polskiej populacji menopauza, czyli czas, kiedy u kobiet pojawia się ostatnia miesiączka, występuje około 52. roku życia. Symptomy perimenopauzy widoczne są kilka lat wcześniej – szacuje, że pierwsze występują między 45. a 47. rokiem życia. Trzydziestoletnie kobiety mogą doświadczać dolegliwości takich jak w okresie perimenopauzy, ale warto pamiętać, że nie jest to standardem. Przedwczesne wygasanie funkcji jajników w tak młodym wieku jest zazwyczaj uwarunkowane genetycznie lub związane z przejściem np. leczenia onkologicznego.

Na co powinny przygotować się kobiety w tym czasie?

Pierwszym z objawów perimenopauzy jest zaburzenie regularności cyklu menstruacyjnego. Jeżeli kobieta przez większość życia miała regularne miesiączki co 28-30 dni, to w okresie perimenopauzalnym one mogą skrócić się i trwać 24, 25 dni. Nie jest to jednak regułą. U niektórych kobiet będą występować na zmianę – raz będą krótsze cykle, a raz dłuższe, co też nie będzie pojawiać się z jakąś regularnością. Może wystąpić kilka krótszych cykli, potem jeden dłuższy i następnie znowu krótszy.

Słyszałam historie kobiet, które sprawdzały, czy są w ciąży, a okazywało się, że przechodzą właśnie perimenopauzę.

Niektóre pacjentki w okresie perimenopauzy zgłaszały się także z dolegliwościami bólowymi podbrzusza lub jamy brzusznej na izbę przyjęć, a okazywało się, że właśnie rozpoczął się u nich pierwszy okres porodu, co zawsze było dużym szokiem, bo nie wiedziały, że są w ciąży. Krwawienia miesięczne występowały u nich nieregularnie, więc kiedy pojawiły się pierwsze zmiany, były przekonane, że to już koniec owulacji. Takie sytuacje zdarzały się w szczególności pacjentkom z otyłością, które dodatkowe kilogramy zrzucały na karb powiększenia się ciężaru ciała. I proszę mi wierzyć, że to nie były kobiety, które po raz pierwszy przechodziły ciążę.

Jakie jeszcze objawy mogą świadczyć o perimenopauzie? Częsty ból głowy to sygnał od organizmu, że przygotowuje się do menopauzy?

To jeden z symptomów ze strony układu nerwowego, które występują w okresie menopauzy. Mało charakterystyczne sygnały, które można odnieść również do innych narządów związanych z układem płciowym, to zaburzenia snu, problemy z koncentracją, rozdrażnienie, obniżony nastrój czy właśnie ból głowy. Proszę zauważyć, że część tych objawów doświadczamy teraz podczas przesilenia wiosennego. Niezależnie od wieku i płci chodzimy niewyspani albo za długo śpimy, nie możemy zasnąć, miewamy problemy ze wstaniem z łóżka i codziennym funkcjonowaniem. To także objawy związane ze stresującym trybem życia, czy występujące po przebyciu COVID-19. Ktoś, kto chorował, wie o czym mówię, bo symptomy long covid to nie tylko utrzymujący się kaszel, ale także te związane z funkcjonowaniem układu nerwowego. To wszystko się nakłada, zahacza i jedno może imitować drugie.

Niektóre zmiany hormonalne nie pozostają obojętne również dla metabolizmu. Część pacjentek opowiada, że „tyją po samej wodzie”. Kiedyś były w stanie zjeść pizzę i nie potrzebowały dużej aktywności ruchowej, by tych kalorii się pozbyć, a w tej chwili po skosztowaniu jednego kawałka mają wrażenie, że są cięższe i szybciej nabierają kilogramów. W okresie perimenopauzalnym obserwuje się również impulsy napadowego objadania się. To takie objawy, które często umykają, bo tłumaczymy je dietą. Spowolniona motoryka przewodu pokarmowego może demonstrować się także jako skłonność do zaparć, co nie jest charakterystycznym objawem perimenopauzy czy menopauzy. Warto wtedy zmodyfikować swoją dietę tak, by była bogata w błonnik i w naturalny sposób wyregulować przewód pokarmowy.

Co dzieje się w ciele kobiety na poziomie biologicznym podczas perimenopauzy?

Znacząco spada poziom estrogenów i progesteronu, co niesie ze sobą dalsze konsekwencje. Pacjentki zgłaszają objawy suchości w pochwie, dolegliwości bólowe podczas aktywności seksualnej lub częściej występujące infekcje intymne. Wynika to z tego, że śluzówka pochwy jest – opisując obrazowo – niewystarczająco gruba i zawiera niedostateczne ilości glikogenu. Ten wielocukier pozwala funkcjonować w pochwie koloniom dobrych bakterii po to, by zabezpieczały ją przed różnego typu dolegliwościami. Estrogeny chronią także organizm przed rozwojem nadciśnienia tętniczego, więc należy pamiętać, że ich spadek może nam tu trochę namieszać. Zgodnie z najnowszymi wytycznymi w przypadku konieczności usunięcia macicy należy pozostawić jajniki, jeśli nie są zmienione w sposób patologiczny lub zakres operacji tego nie wymaga. Im dłużej dochodzi do endogennej produkcji hormonów, tym dłużej prawidłowo funkcjonuje cały organizm. Przez wiele lat ten temat był niestety pomijany, więc ważne, by o nim mówić.

Istnieją również badania mające swoich zwolenników, jak i przeciwników, które wskazują, że zmiany demencyjne oraz upośledzenie funkcji poznawczych zarówno w zakresie pamięci krótkotrwałej i zdolności kojarzenia, szybciej rozwijają się u kobiet, u których występował niedobór estrogenów na skutek przeprowadzonego zabiegu operacyjnego. Takie sytuacje zaczynają pojawiać się zwłaszcza w kontekście nawykowych czynności krótkotrwałych, jak zastanawianie się, czy wyłączyłam żelazko, czy zamknęłam dom, gdzie położyłam klucze? Każdy z nas tego doświadcza, ale nie jest to regularne. Natomiast w okresie menopauzalnym to zaczyna pacjentkom częściej dokuczać i nie wynika prawdopodobnie z rozkojarzenia, ale z niedoboru estrogenu.

Coś jeszcze?

W okresie perimenopauzy, a potem wraz z menopauzą, obserwowane są wyraźne zmiany skórne. Zaczyna w niej ubywać kolagenu, jest cieńsza, traci swoją objętość, trudniejszy jest jej zaadoptować się do nowych warunków i powrócić do sprężystości po schudnięciu z większej liczby kilogramów. Te zmiany tyczą się także wiązadeł np. w obrębie miednicy mniejszej, co objawia się kłopotami z kontrolą moczu czy wypadaniem ścian pochwy lub macicy. U pacjentek palących tytoń zachodzą one szybciej, skóra wcześniej się starzeje, a menopauza statystycznie występuje dwa lata wcześniej niż u pacjentek niepalących.

Jakie badania należy wykonać, żeby sprawdzić, czy zbliżamy się do menopauzy?

W pierwszej kolejności warto sprawdzić poziom FSH, estrogenów, progesteronu i AMH, czyli hormonu anty-mullerowskiego. Pytanie jednak, czego tak naprawdę szukamy – czy jest to dla własnego lepszego samopoczucia, bo chcę wiedzieć, czy wystąpiły jakieś dolegliwości i drogą eliminacji pragniemy sprawdzić, czy jest to związane z menopauzą, czy też nie. Na jedną rzecz chciałbym tutaj zwrócić uwagę, by niezależnie od powodu te oznaczenia powtarzać. Nie bazujmy na wyniku uzyskanym w jednym cyklu. Zalecam ponowić badania w kolejnym albo za dwa, trzy cykle, ponieważ te wartości w czasie przejścia menopauzalnego potrafią istotnie ulegać zmianom. Szczególnie w kontekście FSH ta zmienność jest najbardziej widoczna. Zalecam więc ostrożność w podejmowaniu pewnych decyzji i szersze spojrzenie na te parametry, czy przypadkiem zmiany nie są związane z funkcjonowaniem innego narządu endokrynologicznego. To ważne także w kontekście uderzeń gorąca, ponieważ może oznaczać, że nie są one związane z menopauzą a na przykład z zaburzeniem funkcji tarczycy.

Co można zrobić wcześniej, by przygotować się do menopauzy i łagodnie przejść ten czas?

Złotym środkiem jest przede wszystkim aktywność fizyczna. Ruch pozwala spowalniać część zmian związanych z menopauzą oraz poprawia funkcjonowanie narządu ruchu i układu krążenia. Do tej pory byliśmy przekonani także, że rozwiązywanie krzyżówek i czytanie książek daje lepsze efekty w profilaktyce demencji i sprzyja poprawieniu funkcjonowania mózgu. One oczywiście są niezwykle cenne, ale wedle ostatnich doniesień naukowych, więcej korzyści daje podtrzymywanie relacji towarzyskich. I nie chodzi o jakieś wysublimowane aktywności, ale codzienne towarzyskie spotkania. Obligatoryjnie należy zrezygnować z palenia papierosów. Tutaj chciałbym zaznaczyć, że mitem są opowieści o tym, że rzucanie palenia z dnia na dzień zdestabilizuje funkcjonowanie organizmu. Wskazane jest również ograniczenie alkoholu, co jest ważne w kontekście zmniejszenia ryzyka rozwoju raka piersi. Zaskakująco mało osób (również lekarzy) zdaje sobie sprawę z tego, że picie alkoholu istotnie zwiększa to ryzyko.

Kobiety kupują różne kremy na twarz opóźniające starzenie, a zapominają o zatroszczeniu się o odpowiednie funkcjonowanie mięśni dna miednicy. Dzięki wdrożeniu fizjoterapii uroginekologicznej zapobiegniemy nietrzymaniu moczu, czy wypadaniu narządów miednicy mniejszej. Z pomocą przychodzą też żele i preparaty nawilżające, jeśli kobieta odczuwa suchość pochwy i bolesne dolegliwości przy współżyciu. Polecam je również u pacjentek stosujących hormonalną terapię okresu menopauzalnego, ponieważ ona nie zmniejsza dolegliwości ze strony pochwy. Może okazać się, że niezależnie od przyjmowanej systemowej terapii w postaci tabletek, plastrów, sprayów na skórę, dodatkowo należy zastosować miejscowe leczenie hormonalne. Rozwiązań – zarówno niehormonalnych jak i hormonalnych – jest naprawdę wiele.

A jeśli chodzi o badania laboratoryjne?

Jeżeli ktoś w rodzinie – siostra, mama, babcia – miał złamania związane z osteoporozą, to warto pochylić się nad sprawdzeniem poziomu witaminy D i wapnia oraz ewentualnym wdrożeniem ich suplementacji. Jest to szczególnie ważne, by zadziałać jeszcze przed okresem przejścia przedmenopauzalnego i dzięki temu opóźnić utratę masy kostnej. Radzę również wykonać badanie densytometryczne, sprawdzające gęstość kości, które jest absolutnie nieinwazyjne. Dobrze jest sprawdzić układ krążenia pod względem ciśnienia tętniczego oraz poziom cholesterolu HDL, LDL i trójglicerydów. Niezdiagnozowane zmiany na tych polach mogą prowadzić do miażdżycy i następnie do bardziej odległych konsekwencji w postaci zawału mięśnia sercowego czy nadciśnienia tętniczego. Perimenopauza jest momentem w życiu kobiety, kiedy jeszcze może dużo zrobić, by zapewnić sobie zdrowie na kolejne lata.

Jakie są zalety perimenopauzy? Po wpisaniu w Google hasła „perimenopauza” czy „menopauza” można się jedynie wystraszyć.

Dzięki perimenopauzie kobiety zyskują, bo mogą świadomie przygotować się na późniejszy etap menopauzy i w dużym stopniu złagodzić związane z nim objawy. Z pewnością docenią ten czas kobiety zmagające się z endometriozą, która jest chorobą typowo estrogenozależną. Obserwuje się, że nasilenie bólu – w zależności od tego, gdzie endometrioza jest umiejscowiona – ulega zmniejszeniu. Pacjentki te niejednokrotnie też poprzez leczenie hormonalne wprowadza się w stan sztucznej menopauzy, by te dolegliwości uległy zmniejszeniu. Podobne korzyści obserwujemy u kobiet z mięśniakami macicy, które w okresie menopauzy ulegają inwolucji.

Korzyści zauważą również kobiety zmagające się z obfitymi lub bolesnymi krwawieniami menstruacyjnymi, które często wręcz destabilizują im normalne funkcjonowanie i niejednokrotnie wpędzają je w anemię. Brak okresu zadowoli także te kobiety, które sięgały po metody antykoncepcji, by nie zajść w ciążę czy pacjentki z migreną w okresie miesiączek.

To nie jest tak, że są tylko minusy, na których większość ludzi się koncentruje. Istnieje także wiele korzyści, które z pewnością doceni wiele kobiet. Śmiało można powiedzieć, że to czas, kiedy przed kobietami otwierają się drzwi do nowego życia, w którym hormony nie szaleją, bolesne miesiączki ustąpiły i zniknął PMS. Bez wątpienia jest to czas, w którym można czerpać wiele przyjemności z codziennego życia.