Placebo – czy można leczyć, nie lecząc? Czy placebo w ogóle działa?

Placebo to swoista zabawa w udawanie. Pacjent przyjmujący określone leki jest przekonany, że one pomagają. W efekcie często zdarza się, że rzeczywiście czuje chwilową poprawę. Cały szkopuł polega na tym, że podane środki najczęściej nie zawierają nawet śladu substancji aktywnej. Na tym właśnie polega efekt placebo.

Placebo ma znaczenie tak w leczeniu niektórych dolegliwości, jak i w prowadzeniu badań naukowych. W przypadku tych drugich pozwala bowiem ustalić, który lek faktycznie działa, a który bazuje jedynie na autosugestii.

Placebo – co to jest?

Placebo (z łac. ‘będę się podobał, podobam się’) to sytuacja, w której pacjent przyjmuje „lek” niezawierający substancji aktywnych, a mimo to jego stan ulega poprawie. Placebo to substancja lub działanie obojętne dla zdrowia pacjenta, a wykorzystywane jako terapia i „prawdziwe” leczenie. Warunkiem zaistnienia efektu placebo jest przekonanie pacjenta, że przyjmuje on prawdziwy lek, który ma móc pomóc w walce z chorobą. Chory nie ma więc świadomości, że lek, który przyjął, pozbawiony jest bezpośredniego działania leczniczego.

Placebo – znaczenie dla medycyny

Placebo do tej pory pozostaje fenomenem medycyny. Efekt ten nie jest wytłumaczalny do końca. Placebo nieświadomie stosowano właściwie od wieków. Do XIX wieku leki nie były poddawane jakimś szczególnym badaniom. Wiele osób może zaskoczyć fakt, że właściwie jedynie 20% stosowanych leków przeszło naukowe badania dowodzące ich skuteczności (dane Office of Technology Assessment). Nie chodzi oczywiście o to, że leki nie przechodzą badań naukowych. Chodzi jednak o taki ich typ, który dokładnie wyjaśnia i potwierdza mechanizm działania danej substancji.

Znaczenie placebo dla myślenia o leczeniu to przede wszystkim zwrócenie uwagi na to, jak wielkie znaczenie w procesie leczniczym ma wiara leczonych i leczących. Okazuje się, że w części przypadków już samo poddanie się leczeniu, a więc wizyta u lekarza i przyjmowanie zalecanych specyfików, pomaga w powrocie do zdrowia. Mowa przede wszystkim o mniej poważnych schorzeniach czy infekcjach. Znaczenie placebo jest jednak niepodważalne.

Siłę efektu placebo – co potwierdzają badania naukowe – zwiększa łacińska nazwa preparatu, jego wysoka cena (drogie = skuteczne), trudność w zdobyciu. Nie bez znaczenia jest kolor i wielkość tabletki placebo. Podobno najskuteczniej działają te duże, czerwone i gorzkie. Dużą rolę odgrywa autorytet medyczny, polecający daną kurację.

Warto pamiętać, że np. ulotka o efektach ubocznych lub historie pacjentów, których nie udało się wyleczyć danym lekiem, mogą powodować efekt przeciwny do placebo, czyli nocebo (niewiarę w to, że lek może pomóc).

Placebo – lek w badaniach naukowych

Placebo ma znaczenie w badaniach naukowych. Jest ono elementem tzw. ślepej próby, która pozwala potwierdzić lub wykluczyć skuteczność działania danego leku. Jednej grupie pacjentów podaje się lek zawierający substancje aktywne, drugiej grupie – lek placebo. Oczywiście obydwie grupy są przekonane, że przyjmują substancję aktywną. W badaniach naukowych wykorzystuje się często także podwójną ślepą próbę, gdzie nie tylko pacjenci, lecz także lekarze nie wiedzą, kto przyjmuje właściwą substancję, a kto tylko placebo. Lek może bowiem działać wyłącznie na świadomość pacjenta i przynieść chwilową poprawę, nie walcząc jednak z chorobą. Ślepa próba ma na celu sprawdzenie, czy poprawa związana z przyjmowaniem leku jest wyłącznie efektem placebo, czy ma też konkretne fizyczne działanie.

Placebo – tabletki w leczeniu homeopatycznym

Placebo, mimo iż od dawna lekarze i farmaceuci zdają sobie sprawę z jego istnienia, jest wykorzystywane w leczeniu. Przede wszystkim w homeopatii, tak popularnej wśród polskich pacjentów (korzysta z niej aż 30% Polaków). Jednym ze sztandarowych leków placebo jest oscillococcinum. Efekt placebo wykorzystuje także spora część leków na depresję (dostępnych bez recepty) lub preparatów, które mają przyspieszać odchudzanie.

Antykoncepcja z placebo

Placebo w antykoncepcji nie ma żadnego znaczenia dla ochrony przed ciążą. Rola tabletek placebo znajdujących się w blistrze jest zupełnie inna. Przy standardowej antykoncepcji blister zawiera 21 tabletek. W antykoncepcji z placebo jest to 28 sztuk, w tym 7 tabletek bez substancji czynnych. Chodzi o ułatwienie kobietom budowania nawyku codziennego przyjmowania tabletki o regularnej porze. W tradycyjnym dawkowaniu po 21 dniach następuje 7-dniowa przerwa, w trakcie której dochodzi do krwawienia. Ponieważ spora część kobiet ma problem z regularnym zachowaniem tego rytmu i po tygodniowej przerwie zapomina o tabletce, farmaceuci przygotowali antykoncepcję z placebo, którą przyjmuje się codziennie bez żadnej przerwy.