Plagiocefalia – gdy głowa niemowlaka przypomina równoległobok

Głowa niemowlęcia powinna być okrągła i równa. Tymczasem już sam poród burzy to wyobrażenie, gdy na chwilę po opuszczeniu dróg rodnych przez dziecko jego głowa jest wydłużona i… mało atrakcyjna. To jednak całkowicie naturalne, czego nie można powiedzieć o plagiocefalii. Ta deformacja czaszki może rozwinąć się już w pierwszych miesiącach życia dziecka. Jeśli w porę skonsultujesz problem z fizjoterapeutą, przywrócenie naturalnego kształtu główki niemowlaka, nie będzie wyzwaniem ponad siły.

Kształtowanie główki niemowlaka

Czaszka noworodka odbiega znacząco od wyglądu czaszki dorosłego życia człowieka. Inne są proporcjonalnie odległości pomiędzy żuchwą a oczodołem, większa jest też wysokość mózgoczaszki. To jednak nie wszystkie odmienności. Na czaszce dziecka obecne jest przednie ciemiączko w miejscu, gdzie stykają się szwy strzałkowe ze szwami z koronowymi. Zamyka się ono dopiero między 6. a 20. miesiącem życia. Natomiast w miejscu zetknięcia się szwów strzałkowych i węgłowych znajduje się ciemiączko tylne, zamykające się około 3. miesiąca życia. Szwy i ciemiączko są kluczowe dla niezakłóconego przejścia główki dziecka przez kanał rodny. Właśnie z tego względu oraz późniejszy szybki wzrost czaszki jej struktura nie może być twardą całością. Kości pokrywy czaszki mają błoniaste pochodzenie, a te u podstawy – ochrzęstne. Są przez to względnie miękkie i nieco ruchome, a przez to narażone również na odkształcenia.

Głowa dziecka rośnie bardzo szybko. Już w pierwszych czterech miesiącach życia jej obwód zwiększa się średnio o 5 cm, w pierwszym roku o 10 cm i o kolejne 10 cm do wieku dojrzałego.

Plagiocefalia – deformacje u niemowląt i dorosłych

Plagiocefalia jest jednym z typów możliwych do wystąpienia odkształceń niemowlęcej czaszki. Ten defekt rozpoznasz po spłaszczeniu tyłu lub boku głowy dziecka. Przy dużych deformacjach kształt głowy niemowlaka może wręcz przypominać równoległobok.

Nie jest prawdą, że plagiocefalia sama się wyrówna wraz z dalszym rozwojem czaszki. Tak się dzieje wyłącznie przy minimalnych deformacjach. Tymczasem plagiocefalia u dorosłych nie jest rzadkością. Występuje u wszystkich tych, którzy nie zostali objęci opieką fizjoterapeuty w pierwszych miesiącach życia. W efekcie głowa osoby dorosłej zostaje trwale zdeformowana, co ma wpływ na wygląd twarzy. W skrajnych przypadkach może dojść nawet do spowolnienia rozwoju intelektualnego.

Przyczyny plagiocefalii

Plagiocefalia może być wywołana nieprawidłowym układaniem dziecka do snu – pomijaniem zmiany pozycji z pleców na boki i brzuch. Mowa wówczas o zniekształceniu ułożeniowym w wyniku oddziaływania siły grawitacji. To najczęstszy powód tego rodzaju spłaszczenia główki u niemowlaka. Może się jednak zdarzyć również i tak, że zbyt szybko dojdzie do zrośnięcia szwów czaszkowych, co zaburza prawidłowy rozwój głowy dziecka. Taki stan wymaga interwencji chirurgicznej.

Przyczyną plagiocefalii może być także:

• ciąża mnoga,
• ułożenie płodu,
• długi poród,
• powstanie krwiaka okołoporodowego,
• kręcz szyi.

Jak zapobiegać plagiocefalii?

Obecnie plagiocefalia diagnozowana jest nawet u 48% niemowląt do czwartego miesiąca życia, podczas gdy przed 1990 r. zdarzyła się zaledwie u 1 na 300 przypadków. Z czego wynika ten wzrost? Powstanie krzywej główki u niemowlaka to konsekwencja zaleceń pielęgnacyjnych zapobiegających nagłej śmierci łóżeczkowej. Jednym z nich jest układanie dziecka na plecach. Warto jednak pamiętać, by zmieniać pozycję dziecka, gdy rodzic lub opiekun stale jest przy nim obecny. Natomiast ułożenie na plecach stosować przede wszystkim nocą, dla bezpieczeństwa niemowlęcia.

Jak więc widzisz zniekształcona główka niemowlaka to dość często diagnozowany przez fizjoterapeutów problem. Nie jest to jednak efekt zaniedbań opiekunów czy rodziców, a jedynie konsekwencja braku wystarczającej wiedzy na temat pielęgnacji niemowlęcia. Jeśli zastanawiasz się, czy czaszka twojego dziecka rozwija się prawidłowo – umów się na wizytę u fizjoterapeuty. Zmiany zauważone w pierwszych miesiącach życia bez trudu uda się wyrównać, stosując się do zaleceń specjalisty.

Plagiocefalia – jak leczyć zniekształconą główkę niemowlaka?

Leczenie plagiocefalii jest istotne nie tylko ze względu na ryzyko pogłębienia się zmiany do stopnia, który miałby wpływ na rozwój umysłowy dziecka. To ważne także dla względów kosmetycznych i psychospołecznych – zniekształcenie czaszki może zaburzać symetrię twarzy i wpływać negatywnie na samoocenę oraz relacje międzyludzkie.

Leczenie plagiocefalii jest skuteczne w pierwszym roku życia. Na późniejszym etapie wzrost czaszki znacznie spowalnia, a przez to i możliwości terapeutyczne są znacznie ograniczone.

W fizjoterapii stosuje się pozycjonowanie i rehabilitację. Rodzice lub opiekunowie mogą też otrzymać zalecenie stosowania u dziecka ortezy czaszkowej, czyli rodzaju kasku korygującego.

Zwykle terapię ortezą rozpoczyna się po wykorzystaniu metod fizjoterapeutycznych – w 4-5 miesiącu życia. Kask noszony przez 23 godziny na dobę ukierunkowuje właściwie wzrost głowy dziecka, niwelując tym samym deformację. Przywrócenie prawidłowego kształtu nastąpić może w ciągu dwóch miesięcy lub dopiero po roku. Wszystko zależy od wielkości plagiocefalii.

Popularna jest też poduszka dla noworodków (tzw. poduszka z dziurką). Jej zadaniem jest rozkładanie ciężaru głowy na całą jej powierzchnię. Stosowanie poduszki korekcyjnej dla niemowląt kłóci się jednak z zaleceniami Amerykańskiej Akademii Pediatrycznej dot. przeciwdziałania wystąpieniu nagłej śmierci łóżeczkowej. Ponadto jak dotąd nie ma jednoznacznych dowodów, aby poduszki te były w ogóle skuteczne. Najczęściej poprawa kształtu głowy to wynik podjęcia przez rodzica czy opiekuna innych działań rehabilitacyjnych (częstsza zmiana pozycji do snu), a nie zakupu i stosowania poduszki dla noworodka.

Źródła:

1. M. Kulewicz, Wzrost i rozwój twarzoczaszki, „Acta Clinica” t. 2, nr 2, s. 168–178.
2. R. Lipina, E. Kaleta i.in., Orteza kranialna jako metoda leczenia deformacji pozycyjnych, „Nowa Pediatria” 2016, nr 20(4), s. 153–160.
3. A. M. Flannery, M. Tamber i.in., Congress of Neurological Surgeons Systematic Review and Evidence-Based Guidelines for the Management of Patients With Positional Plagiocephaly, 2016, vol. 79, nr 5, s. 623–624.