Płat ciemieniowy mózgu – budowa, funkcje, uszkodzenia

Płat ciemieniowy mózgu jest jednym z czterech podstawowych obszarów kory mózgowej człowieka. Odpowiada za odczuwanie wrażeń zmysłowych, uczestniczy w procesach poznawczych i warunkuje zdolność do orientacji przestrzennej. Uszkodzenia płata ciemieniowego mogą skutkować utratą podstawowych umiejętności wykorzystywanych w codziennym życiu (m.in. czytania, pisania i wykonywania ruchów celowych). Jedną z najczęstszych przyczyn zaburzeń funkcji płata ciemieniowego jest udar mózgu.

Co to jest płat ciemieniowy mózgu?

Płat ciemieniowy jest jednym z czterech parzystych płatów kory mózgowej człowieka. Leży za płatem czołowym, w obszarze górnej tylnej części mózgu, blisko kości ciemieniowej. Wyróżniamy płat ciemieniowy prawy i lewy – jeden w każdej z półkul mózgowych.

Budowa płata ciemieniowego mózgu

Płat ciemieniowy mózgu zajmuje około 1/5 powierzchni całej kory mózgowej. Od płata czołowego oddzielony jest przez bruzdę środkową, a od płata skroniowego – przez bruzdę boczną. Na powierzchni przyśrodkowej bruzda ciemieniowo-potyliczna tworzy jego granicę z płatami potylicznymi. Płat ciemieniowy prawy oddzielony jest od płata ciemieniowego lewego za pomocą szczeliny podłużnej mózgu.

Funkcje płata ciemieniowego mózgu

Prawidłowe funkcjonowanie płata ciemieniowego mózgu jest niezbędne do odbioru, odczuwania i integracji wrażeń zmysłowych, w tym dotyku, temperatury (ciepła i zimna), bólu oraz informacji wzrokowych i słuchowych.

Oprócz tego płaty ciemieniowe biorą udział w:

• przetwarzaniu uzyskiwanych informacji,
• procesach poznawczych,
• orientacji przestrzennej,
• koordynacji ruchów,
• mowie,
• czytaniu i pisaniu,
• wykonywaniu obliczeń matematycznych.

Uszkodzenia płata ciemieniowego mózgu

Do uszkodzeń w obrębie płata ciemieniowego mózgu może dojść m.in. na skutek zmian naczyniowych (najczęściej udaru mózgu), urazów głowy lub obecności guza mózgu. Konsekwencje tych zaburzeń mają bardzo szeroki zakres. Rodzaj i stopień nasilenia problemów, z którymi mierzą się pacjenci w efekcie powikłań uszkodzenia płata ciemieniowego zależne są przede wszystkim od dokładnej lokalizacji i stopnia powstałych zmian oraz możliwości ich leczenia.

Uszkodzenia w obrębie płata ciemieniowego mózgu mogą prowadzić do:

• dezorientacji przestrzennej,
• problemów z odróżnieniem prawej strony od lewej,
• zaburzenia zdolności do spostrzegania części własnego ciała,
• trudności w czytaniu,
• upośledzenia umiejętności pisania oraz rysowania,
• zaburzeń zdolności do wykonywania działań arytmetycznych,
• trudności w skupieniu uwagi wzrokowej,
• upośledzenia zdolności do wykonywania ruchów celowych.

Udar mózgu w płacie ciemieniowym

Udarem mózgu nazywamy utrzymujący się przez ponad 24 godziny zespół objawów spowodowanych zaburzeniami czynności mózgu, powstającymi na skutek nieprawidłowości w krążeniu krwi. Jest problemem zdrowotnym, który każdego roku dotyka dziesiątków tysięcy ludzi w Polsce. Ocenia się, że (w skali świata) w ciągu swojego życia co szósta osoba dozna udaru mózgu.

Zmiany następujące w wyniku takiego epizodu w dużej mierze uwarunkowane są miejscem, które zostało uszkodzone na skutek niedokrwienia mózgu lub (występującego rzadziej) wylewu krwi z pękniętego naczynia. Udar w płacie ciemieniowym może upośledzić funkcje, za które odpowiada ten obszar mózgu. Powikłania różnią się w zależności od tego, czy uszkodzony został prawy, czy lewy płat.

Udar mózgu w prawej części płata ciemieniowego

Powstające na skutek udaru uszkodzenia w prawej części płata ciemieniowego mogą skutkować:

• osłabieniem/niedowładem lewej strony ciała,
• brakiem zdolności do widzenia w dolnej lewej części oka,
• brakiem umiejętności rozpoznawania obiektów znajdujących się po lewej stronie,
• dezorientacją przestrzenną,
• zaburzeniami związanymi z czuciem głębokim (czyli postrzeganiem tego, jak własne ciało jest ułożone względem otoczenia),
• nieprawidłowościami związanymi z czuciem w obrębie skóry lewej strony ciała (np. mrowieniem, drętwieniem, pieczeniem, uczuciem chłodu).

Udar mózgu w lewej części płata ciemieniowego

Związane z udarem mózgu uszkodzenia w lewej części płata ciemieniowego mogą powodować natomiast:

• osłabienie/niedowład prawej strony ciała,
• brak zdolności do widzenia w dolnej prawej części oka,
• trudności w mowie i rozumieniu słów (afazję),
• problemy z wykonywaniem prostych obliczeń matematycznych,
• trudności w czytaniu i pisaniu,
• brak świadomości przebycia udaru (anosognozję),
• nieprawidłowości związane z czuciem w obrębie skóry prawej strony ciała (np. mrowienie, drętwienie, pieczenie, uczucie chłodu).

Rozpoznanie objawów udaru mózgu w płacie ciemieniowym

Wczesne rozpoznanie objawów udaru jest kluczowe w kontekście możliwości zastosowania skutecznego leczenia – takiego, które ratuje życie i zapobiega wystąpieniu nieodwracalnych zmian budowy i funkcji mózgu.

W przypadku podejrzenia udaru mózgu należy niezwłocznie wezwać pogotowie ratunkowe. Symptomy, które najczęściej świadczą o wystąpieniu epizodu to:

• asymetria twarzy (np. opadanie kącika ust po jednej stronie),
• osłabienie/niedowład kończyny górnej lub dolnej (zazwyczaj po jednej stronie ciała),
• zaburzenia mowy (w tym mowa bełkotliwa, trudna do zrozumienia).

Bibliografia:

1. A. Michajlik, W. Ramotowski (red.),  Anatomia i fizjologia człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2009.
2. K. Jarved, V. Reddy, F. Lui, Neuroanatomy, Cerebral Cortex, 2020.
3. C. Hacking, B. di Muzio, Parietal lobe, Radiopaedia.org, 2019
4. B. Błażejewska-Hyżorek B., A. Członkowska, A. Czernuszenko i wsp., Wytyczne postępowania w udarze mózgu, Polski Przegląd Neurologiczny, 15/2019 , A1-A155.