Płat potyliczny mózgu – budowa, funkcje, uszkodzenia

Płat potyliczny, razem z płatem czołowym, ciemieniowym i skroniowym buduje korę mózgową człowieka. Mieści się w nim ośrodek wzroku, a jego funkcje związane są przede wszystkim ze złożonymi procesami odbierania, przetwarzania, interpretacji i zapamiętywania bodźców wizualnych. Uszkodzenia w obrębie płata potylicznego mogą skutkować wieloma zaburzeniami związanymi z widzeniem.

Co to jest płat potyliczny?

Płat potyliczny jest najmniejszym z czterech parzystych płatów kory mózgowej człowieka. Znajduje się w tylnej części mózgu, za płatem ciemieniowym. Płat potyliczny stanowi ośrodek wzroku – pełni funkcje związane z odbieraniem, interpretacją i zapamiętywaniem bodźców wizualnych.

Budowa płata potylicznego

Płat potyliczny ma kształt zbliżony do trójkąta. Umiejscowiony jest za płatem czołowym i ciemieniowym. Leży na namiocie móżdżku i pod kością potyliczną.

Ze względu na położenie w półkulach mózgu wyróżniamy prawy i lewy płat potyliczny. Oddziela je od siebie szczelina podłużna.

Podział między płatem potylicznym i ciemieniowym wyznacza bruzda ciemieniowo-potyliczna. Pozostałe granice płata potylicznego nie zostały szczegółowo ustalone. Powierzchnie boczne wyznacza nieokreślona linia rozciągająca się od bruzdy ciemieniowo-potylicznej do wcięcia przedpotylicznego.

Płat potyliczny obejmuje trzy pola Brodmanna:

• pole 17 – pierwszorzędową korę wzrokową (korowy ośrodek wzroku),
• pola 18 i 19 – drugorzędową korę wzrokową.

Za co odpowiada płat potyliczny?

W telegraficznym skrócie można powiedzieć, że płat potyliczny odpowiada za widzenie. Rola tego obszaru w mózgu jako ośrodka wzroku jest jednak złożona i obejmuje wiele mniejszych, konkretnych funkcji.

Płat potyliczny umożliwia:

• ocenę odległości, rozmiaru oraz głębokości,
• rozumowanie przestrzenne,
• rozpoznawanie ruchu obiektów,
• określanie koloru widzianych przedmiotów,
• rozpoznawanie bodźców wizualnych, w tym przedmiotów i znajomych twarzy,
• pamięć wzrokową,
• czytanie,
• przekazywanie informacji wzrokowych do innych obszarów mózgu (co pozwala na ich zapamiętywanie, nadawanie im znaczenia, wywoływanie adekwatnej odpowiedzi ruchowej i słownej).

Skutki uszkodzenia płata potylicznego

Najbardziej oczywistym skutkiem uszkodzenia płata potylicznego jest pojawienie się problemów z widzeniem. Jakie zaburzenia mogą powstawać na skutek zmian w tym obszarze mózgu?

• znaczne upośledzenie wzroku lub ślepota,
• trudności z określaniem kolorów, kształtów i rozmiarów obiektów,
• problemy z rozpoznawaniem znajomych twarzy,
• problemy z rozpoznawaniem przedmiotów,
• trudności w poruszaniu się związane ze zmianami w postrzeganiu otoczenia,
• brak umiejętności określenia, czy znajdujący się w polu widzenia obiekt jest w ruchu,
• utrata zdolności do rozpoznawania napisanych słów i do czytania,
• problemy z „mapowaniem” świata wizualnego, objawiające się trudnościami z określeniem miejsca zajmowanego przez widziane obiekty w danej przestrzeni,
• pojawienie się halucynacji,
• wystąpienie napadów padaczkowych.

Przyczyny zaburzeń funkcji płata potylicznego

Wśród podstawowych przyczyn nieprawidłowości w funkcjonowaniu płata potylicznego wyróżnia się przede wszystkim patologiczne zmiany w naczyniach krwionośnych (np. udar mózgu), guzy mózgu, urazy oraz infekcje.

Spośród wymienionych nieprawidłowości, udar mózgu jest najczęściej występującym zaburzeniem, choć w obrębie płata potylicznego dochodzi do niego rzadziej, niż w okolicy płata czołowego, ciemieniowego oraz skroniowego. Udar dotyczy zazwyczaj prawego lub lewego płata, jednak zdarza się także, że zmiany powstają w obu z nich.

Pacjenci po udarze mózgu w płacie potylicznym doświadczają zróżnicowanych zaburzeń związanych z procesem widzenia. Zakres tych zmian obejmuje m.in. częściową lub całkowitą utratę wzroku, halucynacje wzrokowe, trudności z rozpoznawaniem obiektów oraz utratę zdolności do czytania (często przy zachowanej umiejętności pisania).

Ból w okolicy płata potylicznego

Ból głowy w okolicy potylicznej może mieć wiele przyczyn. Najczęściej wiąże się z występowaniem:

• napięciowego bólu głowy – powszechnego rodzaju bólu głowy, który może być odczuwany w każdej z jej części, także w okolicy potylicznej; rozwija się zazwyczaj na skutek zmęczenia, stresu lub głodu; czasami pojawia się bez uchwytnej przyczyny,
• nieprawidłowej postawy ciała – napięcie powstające na skutek dłuższego utrzymywania ciała w niewłaściwej pozycji (np. przy korzystaniu z telefonu lub komputera) może powodować odczuwanie bólu z tyłu głowy oraz w okolicy szyi,
• neuralgii potylicznej – objawy schorzenia w postaci długotrwałego bólu, pieczenia i pulsowania, z towarzyszącymi epizodami bólu przeszywającego rozwijają się, kiedy nerwy potyliczne biegnące wzdłuż szyi i tylnej części głowy są uciśnięte lub obejmuje je stan zapalny; dzieje się tak m.in. na skutek zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa, zapalenia kości i stawów, urazów lub obecności guza w okolicy kręgosłupa szyjnego,
• ataku migreny – w przebiegu migreny dochodzi do odczuwania nasilonego bólu głowy, który zwiększa swoją intensywność w czasie wykonywania ruchów; mogą mu towarzyszyć nudności lub wymioty, osłabienie, nadwrażliwość na światło i dźwięki; atak migreny utrzymuje się od kilku godzin do około 3 dni.

Bibliografia:

1. Michajlik A., Ramotowski W. (red.; 2009) Anatomia i fizjologia człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.
2. Rehman A., Al Khalili Y. (2020) Neuroanatomy, Occipital Lobe, StatPearls.
3. Pula J. H., Yuen C. A. (2017) Eyes and stroke: the visual aspects of cerebrovascular disease, Stroke and Vascular Neurology, 2: e000079.