Płat skroniowy mózgu – budowa, funkcje, skutki uszkodzeń

Płat skroniowy jest zlokalizowany w bocznej, środkowej części półkul mózgowych (w okolicy uszu). Mieszczą się w nim ośrodki, które pozwalają na skuteczną komunikację z drugą osobą. Za co odpowiada płat skroniowy mózgu? Jakie skutki mogą wynikać z uszkodzenia tego obszaru?

Co to jest płat skroniowy mózgu?

Płat skroniowy mózgu jest jednym z czterech parzystych płatów kory mózgowej człowieka. Leży w bocznej, środkowej części mózgu, za skroniami (stąd jego nazwa). Podobnie jak w przypadku innych płatów tworzących korę mózgową – czołowego, ciemieniowego i potylicznego – w jego budowie wyróżniamy płat lewy i prawy, jeden w każdej z półkul mózgowych.

Budowa płata skroniowego mózgu

Płat skroniowy jest drugim pod względem wielkości płatem w mózgu człowieka (większy od niego jest tylko płat czołowy). Zajmuje obszar znajdujący się wzdłuż półkul mózgowych, poniżej płata ciemieniowego i czołowego, przed płatem potylicznym.

W obszarze płata skroniowego mózgu można wyróżnić kilka szczególnie istotnych elementów:

• struktury układu limbicznego – w tym ciało migdałowate i hipokamp, ważne m.in. ze względu na funkcje związane z pamięcią, motywacją i odczuwaniem emocji,
• ośrodek Wernickiego – znajduje się w górnej części kory mózgowej płata skroniowego; odpowiada za rozpoznawanie elementów mowy i umożliwia mówienie,
• ośrodek Broki – inny obszar mózgu, którego funkcja również związana jest z komunikacją międzyludzką.

Za co odpowiada płat skroniowy mózgu?

Za podstawowe zadanie płata skroniowego uznaje się przetwarzanie bodźców słuchowych. Wiemy już także, że w tym obszarze mózgu znajdują się ośrodki związane z mową, pamięcią i emocjami. Przyjrzyjmy się bliżej roli, jaką pełnią płaty skroniowe w funkcjonowaniu człowieka.

Słyszenie

Bodźce słuchowe pochodzące z ucha trafiają do płata skroniowego, który pełni zasadniczą rolę w ich przetwarzaniu. Dzięki ośrodkom w tym obszarze mózgu możemy usłyszeć dźwięki, rozpoznawać je i zapamiętywać.

Mówienie i rozumienie mowy

Dwie najważniejsze funkcje pełnione przez płat skroniowy w kontekście komunikacji związane są z:

• rozpoznawaniem i rozumieniem mowy,
• wytwarzaniem mowy (przy zaburzeniu funkcji płata skroniowego mogą występować trudności w wypowiedzeniu słów także u osób, które wiedzą, co chciałyby powiedzieć).

Płat skroniowy umożliwia nam więc zarówno wypowiadanie słów, jak i rozumienie tego, co mówią do nas inni. Odpowiada także za umiejętność modulowania tonu głosu oraz dostosowania odpowiedniej szybkości mówienia.

Pamięć

Za sprawą znajdujących się w obrębie płata skroniowego struktur układu limbicznego (ciała migdałowatego i hipokampa) jesteśmy zdolni do tworzenia wspomnień. Dotyczy to zarówno pamięci wizualnej, jak i zapamiętywania przekazów dźwiękowych, w tym mowy.

Rozpoznawanie obiektów

Płat skroniowy umożliwia nadawanie sensu bodźcom wizualnym. Oznacza to, że dzięki niemu, kiedy zobaczymy jakiś obiekt jesteśmy w stanie określić co to jest. Ta część mózgu pozwala nam także na odróżnianie znanych przedmiotów czy osób od tych, których wcześniej nie widzieliśmy.

Przyczyny uszkodzeń płata skroniowego mózgu

Płat skroniowy bierze udział w wielu podstawowych czynnościach, bez których nie wyobrażamy sobie normalnego życia. Nieprawidłowości w tym obszarze mózgu mogą prowadzić do znacznego upośledzenia codziennego funkcjonowania.

Wśród najczęstszych przyczyn uszkodzeń płata skroniowego wymienia się:

• udar mózgu,
• uraz głowy,
• guz mózgu,
• chorobę Alzheimera,
• infekcje,
• zatrucie toksynami,
• przebytą operację w obrębie głowy.

Skutki uszkodzeń płata skroniowego mózgu

Jakie skutki może mieć uszkodzenie płata skroniowego mózgu?

• zmiany osobowości – związane przede wszystkim z zaburzeniem regulacji emocjonalnej oraz problemami z pamięcią dotyczącą m.in. przeżytych wydarzeń,
• trudności w planowaniu i wykonywaniu zaplanowanych działań,
• afazja Wernickiego – zaburzenie funkcji językowych; pacjent może wypowiadać się w normalnym tempie z odpowiednim tonem, ale często używa niewłaściwych słów i tworzy zdania, które dla innych nie mają sensu,
• afazja Broki – zaburzenie polegające na braku zdolności do mówienia z normalną szybkością i używania właściwego tonu głosu,
• zaburzenia w interakcjach z innymi ludźmi, które mogą wynikać m.in. z trudności w rozpoznawaniu u nich emocji,
• epilepsja – uszkodzenia w płacie skroniowym stanowią najczęstszą przyczynę występowania nawracających napadów padaczkowych, wywołanych gwałtownymi, synchronicznymi wyładowaniami elektrycznymi komórek nerwowych.

Rodzaj oraz stopień zaburzeń funkcji płata skroniowego zależy przede wszystkim od miejsca uszkodzenia oraz szybkości i skuteczności podjętego leczenia. Dokładne prognozowanie tego, jak u danego pacjenta manifestować się będą określone zmiany jest jednak bardzo trudne – u różnych pacjentów z tym samym typem uszkodzeń możemy obserwować inne nieprawidłowości.

Podobnie jak inne elementy ośrodkowego układu nerwowego, płat skroniowy nie działa w oderwaniu od innych struktur. Oznacza to, że uszkodzenia w jego obrębie mogą upośledzać funkcjonowanie innych części mózgu, a zaburzenia w innych obszarach wpływać negatywnie na role pełnione przez płat skroniowy.

Źródła:

1. A. Patel, G. Biso, J. Fowler, Neuroanatomy, Temporal Lobe, StatPearls, 2020 r.
2. B. Pascual, J. Masdeu, M. C., Hollenbeck i in., Large-Scale Brain Networks of the Human Left Temporal Pole: A Functional Connectivity MRI Study, Cerebral cortex, 25(3)/2015.