Płukanie żołądka – na czym polega zabieg, wskazania, powikłania

Płukanie żołądka jest procedurą oczyszczania treści żołądkowej ze spożytych substancji toksycznych. Na czym polega ta metoda i jak się robi płukanie żołądka? W których sytuacjach wykonanie zabiegu ma sens?

Co to jest płukanie żołądka?

Płukanie żołądka jest jedną z metod leczenia zatruć wywołanych spożyciem szkodliwych substancji. Procedura ma na celu zapobieganie wchłonięciu się toksyn z przewodu pokarmowego do krwi.

Na czym polega płukanie żołądka?

Do płukania żołądka wykorzystuje się zgłębnik (sondę) – cienką rurkę wprowadzaną do żołądka przez nos lub usta. Za jej pośrednictwem wstrzykiwana jest duża ilość płynu, którą następnie odciąga się razem z treścią pokarmową, najczęściej za pomocą strzykawki.

Proces podawania i usuwania płynu z żołądka przy użyciu zgłębnika jest kilkakrotnie powtarzany, do czasu uzyskania czystej treści pokarmowej. Całkowita objętość płynów wprowadzanych i odciąganych w czasie płukania żołądka wynosi około 50 mililitrów na kilogram masy ciała pacjenta (czyli np. 3,5 litra dla osoby o masie ciała 70 kg).

Płukanie żołądka nie powinno być wykonywane na własną rękę w domu.

Wskazania do płukania żołądka

Podstawowym wskazaniem do płukania żołądka jest spożycie substancji toksycznych, które stanowią zagrożenie dla zdrowia i życia, np. leków w zbyt dużej dawce lub trujących grzybów. Z założenia nie powinna minąć więcej niż jedna godzina od przyjęcia substancji do rozpoczęcia procedury (jest to tzw. „złota godzina”, w czasie której istnieje największe prawdopodobieństwo, że toksyny nadal znajdują się w żołądku). Istnieje jednak kilka rodzajów sytuacji, w których odchodzi się od tej reguły.

Płukanie żołądka po upływie nawet do czterech lub sześciu godzin od przyjęcia substancji toksycznej wykonuje się, gdy:

• pacjent spożył duże ilości substancji toksycznych lub przyjął związki o szczególnych właściwościach toksycznych, takie jak leki działające depresyjnie na układ krążenia (np. antagoniści wapnia) lub centralny układ nerwowy (np. trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne),
• pacjent przyjął substancje zwalniające motorykę przewodu pokarmowego (np. leki o działaniu cholinolitycznym),
• spożyte zostały leki o przedłużonym działaniu lub substancje, które tworzą złogi w przewodzie pokarmowym (np. salicylany).

Wyjątkowy sposób postępowania dotyczy sytuacji po spożyciu muchomora sromotnikowego. Ze względu na to, że w popłuczynach żołądka znajdowano toksyny grzyba nawet w piątej dobie po jego zjedzeniu, uważa się za prawidłowe wykonanie zabiegu u osoby z zatruciem niezależnie od ilości czasu, który minął od spożycia tego gatunku muchomora.

Przeciwwskazania do płukania żołądka

Wśród przeciwwskazań do płukania żołądka wymienić można:

• zatrucie kwasowymi lub zasadowymi substancjami żrącymi,
• zwiększone ryzyko krwawienia z przewodu pokarmowego u pacjenta (np. związane z zaburzeniami krzepnięcia krwi),
• choroby żołądka lub przełyku.

Jak wygląda płukanie żołądka?

Pacjent przytomny w czasie płukania żołądka przyjmuje pozycję siedzącą. Na początku pracownik medyczny dobiera odpowiedni dla niego rozmiar zgłębnika oraz przygotowuje narzędzia i substancje potrzebne przy zabiegu. Następnie przechodzi do czynności właściwych procedury:

1. Określa odległość, na jaką zgłębnik powinien być wprowadzony do żołądka.
2. Zwilża końcówkę sondy środkiem znieczulającym.
3. Wprowadza zgłębnik przez usta lub nos do żołądka.
4. Sprawdza, czy zgłębnik został prawidłowo wprowadzony.
5. Przykleja zewnętrzną część zgłębnika do nosa lub górnej wargi za pomocą przylepca (chroni to przed wysunięciem sondy).
6. Zabezpiecza odciągniętą treść żołądkową do badań toksykologicznych.
7. Podaje przez sondę do żołądka porcję płynu (w przypadku zatrucia bezbarwną substancją do pierwszej porcji płynu zazwyczaj dodawany jest także węgiel aktywowany).
8. Odciąga płyn przy użyciu strzykawki lub drenażu do momentu uzyskania tej samej objętości, która została wcześniej podana.
9. Kilkukrotnie powtarza podawanie i odciąganie płynu z żołądka.
10. Zabieg może zakończyć, gdy odciągana jest czysta treść żołądkowa.
11. Po zakończeniu płukania żołądka przez zgłębnik podaje substancje o działaniu przeczyszczającym.

Czy płukanie żołądka boli?

Płukanie żołądka jest procedurą, która dla wielu osób wiąże się ze znacznym uczuciem dyskomfortu. W czasie wprowadzania sondy pacjent może mieć nieprzyjemne uczucie dławienia się.

Ile trwa płukanie żołądka?

Procedura płukania żołądka trwa zazwyczaj około 20 minut. Czas trwania zabiegu zależy do pewnego stopnia od ilości podawanego i odciąganego płynu (przelicza się go na ilość masy ciała, więc np. płukanie żołądka u dzieci może teoretycznie trwać krócej niż u dorosłych, choć oczywiście trzeba wziąć tu pod uwagę inne czynniki, np. chęć współpracy pacjenta).

Powikłania zabiegu płukania żołądka

Do głównych powikłań zabiegu płukania żołądka zalicza się:

• aspirację treści pokarmowej do dróg oddechowych, czego skutkiem może być zachłystowe zapalenie płuc,
• umieszczenie sondy w drogach oddechowych zamiast w żołądku, które również może wywołać zapalenie płuc,
• perforację (przedziurawienie) przełyku lub żołądka,
• krwawienie z przewodu pokarmowego,
• skurcz krtani,
• zaburzenia rytmu serca,
• zaburzenia wodno-elektrolitowe.

Bibliografia:

1. Baranowska A., Klimaszewska K., Krajewska-Kułak E. (red.) (2017) Podstawowe czynności medyczne i pielęgnacyjne, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.
2. National Institutes of Health (2018) Gastric suction, MedlinePlus.