Co oznacza niski i podwyższony poziom płytek krwi? Jakie są normy i kiedy wykonać badanie?

Płytki krwi, choć nie są nawet cząsteczkami, pełnią bardzo ważną funkcję w organizmie. Bez nich procesy krzepnięcia krwi nie przebiegałyby prawidłowo. Jakie są jeszcze funkcje płytek krwi? O czym świadczy zbyt niski poziom płytek krwi, a o czym nadpłytkowość? Sprawdzamy.

Czym są płytki krwi?

Płytki krwi – czyli trombocyty albo płytki krwinkowe, składniki odpowiedzialne  za procesy krzepnięcia krwi. W wynikach badań płytki krwi bywają oznaczane skrótem PLT. Stanowią elementy morfotyczne krwi, razem z białymi krwinkami (leukocytami) i czerwonymi krwinkami (erytrocytami).

Jakie funkcje spełniają płytki krwi?

Płytki krwi zamykają naczynia krwionośne, w których doszło do przerwania ciągłości. Osiadając na macierzy podśródbłonkowej, zlepiają się, tworząc czop płytkowy. Następnie, dzięki fibrynie, dochodzi do powstania skrzepu.

Płytki krwi mają też inne funkcje. Wpływają na przyrost tkanki mięśniowej, budowę naczyń krwionośnych i tkanki łącznej.

Płytki krwi nie mają jądra komórkowego, co oznacza, że nie stanowią funkcjonalnych komórek, ale ich fragmenty. Mają kształt soczewek o wielkości do 3 µm. Żyją do 10 dni. To krótki czas, w porównaniu z innymi krwinkami. Na przykład czerwone krwinki mogą żyć nawet 120 dni.

Kiedy i jak zbadać płytki krwi?

Badanie płytek krwi wykonuje się z krwi żylnej, pobieranej do oceny morfologii pełnej. Krew do badania oddajemy na czczo, najlepiej po 8 – 12 godzinach od wieczornego posiłku. Dzień przed badaniem powinno się unikać obfitych i tłustych posiłków oraz spożywania alkoholu.

Zaleca się, by pobierać krew rano, między 7.00 a 10.00. Pobranie krwi o innej porze może nieco zmienić wyniki.

Poziom płytek krwi ocenia się wraz z pozostałymi wskaźnikami układu krzepnięcia, takimi jak APTT, czas protrombinowy i fubrynogen. Strukturę płytek krwi bada się za pomocą mikroskopu podczas ręcznego rozmazu krwi.

Wskazania do badania płytek krwi

Wskazaniem do oznaczenia poziomu płytek krwi są m.in.

• krwawienia z nosa i dziąseł,
• krew w stolcu i krwawienia z przewodu pokarmowego,
• krew w moczu,
• nadmierna skłonność do siniaków,
• wybroczyny na skórze,
• długotrwałe gojenie się ran,
• obfite miesiączki.

Płytki krwi – norma

Badanie morfologiczne pokazuje poziomy poszczególnych krwinek. Jakie są normy płytek krwi?

Norma pytek krwi to 150-400 tys. na mikrolitr. Zazwyczaj u mężczyzn wynik płytek krwi jest wyższy niż u kobiet. Pomiary mogą być dokonywane za pomocą:

• hematocytometru
• licznika Coultera, który automatycznie przelicza liczbę płytek krwi

W zależności od laboratorium, przy okazji podawania wyników, podawane są również stosowane skale oraz oznaczenie, czy wynik jest poniżej normy, czy zgodny z normami.

Płytki krwi a choroby

Zarówno niski, jak i wysoki poziom płytek krwi jest objawem występującym przy różnych chorobach. Należy do nich m.in. mocznica, gdzie skutkiem niewydolności nerkowej jest skaza krwotoczna. Zaburzenia funkcji płytek krwi występują także przy niewydolności wątroby. Największą grupę chorób  mających wpływ na funkcje płytek są choroby układu krwiotwórczego w których dochodzi do skazy krwotocznej. Poważnym zaburzeniem płytek krwi są mutacje nowotworowe.

Czy nadpłytkowość można uznać za poważną chorobę? – Nie wiadomo, czego się bardziej bać: czy powikłań zakrzepowych związanych z nadpłytkowością, czy tego, że one są objawem w przebiegu chorób zapalnych, nowotworowych, czy tych krwawień. W swojej praktyce powikłań zakrzepowych związanych z nadpłytkowością nie widziałem zbyt wiele, jest to bardzo rzadkie. Natomiast bardzo często, mając nadpłytkowość, musimy szukać innych stanów, które tę nadpłytkowość wywołują – mówi kardiolog dr n. med. Andrzej Głuszak.

– Znacznie częściej występuje obniżona ilość płytek krwi. Jak każde odchylenie od normy, wymaga przede wszystkim starannej diagnostyki, poszukiwania przyczyny – podkreśla kardiolog.

Niskie płytki krwi – trombocytopenia (małopłytkowość)

Co oznaczają płytki krwi poniżej normy? Jest to stan zwany małopłytkowością, czyli trombocytopenią.

Możliwe przyczyny zbyt niskich płytek krwi:

• problem z tworzeniem płytek
• problem ze zbyt szybkim niszczeniem płytek

Może to być powodowane przez choroby, takie jak:

• leukemia (białaczka)
• różyczka
• choroby szpiku kostnego, np. aplazja szpiku (anemia/niedokrwistość aplastyczna)
• choroby nerek: niewydolność, plamica nerkowa
• wcześniactwo
• porfiria
• choroby autoimmunologiczne
• mononukleoza
• odra
• dur brzuszny
• choroby śledziony
• niedobór kwasu foliowego
• niedobór witaminy B12

Zbyt niskie płytki krwi mogą dotyczyć również pacjentów po chemioterapii, radioterapii, po niektórych lekach przeciwbólowych (paracetamol, aspiryna), po niektórych antybiotykach.

Skutkiem mogą być krwawienia z dziąseł, nosa, dróg rodnych, układu pokarmowego. Wylewy krwi do mózgu mogą prowadzić do śmierci lub trwałego kalectwa.

Jak podnieść poziom płytek krwi?

Diagnoza małopłytkowości krwi jest wskazaniem do wykluczenie leków, które mogą spowodować takie objawy.  Niezbędne może być przetoczenie koncentratu krwinek płytkowych i podanie leków z grupy glikokortykosteroidów. Kiedy diagnoza tego wymaga, stosuje się antybiotykoterapię, by wyeliminować zakażenia mogące mieć wpływ na diagnozę.  Kiedy leczenie kortykosteroidami nie będzie skuteczne,  stosowane są leki immunosupresyjne, a niekiedy także zabieg usunięcia śledziony (splenektomia). W przypadku małopłytkowości niekiedy może wystąpić konieczność przeszczepienie szpiku kostnego.

Podwyższone płytki krwi – trombocytoza (nadpłytkowość)

Zbyt wysoki poziom płytek krwi to niebezpieczny stan, który może prowadzić do powstawania zakrzepów. Przyczyną takiego stanu mogą być:

• infekcje
• samoistna nadpłytkowość
• choroby nowotworowe
• choroby szpiku, zespoły mieloproliferacyjne
• nowotwory szpiku kostnego
• zbyt intensywna aktywność fizyczna
• niedawno przebyty poród
• usunięcie śledziony

– Gdy wyjaśnimy, że to jest rzeczywista nadpłytkowość, to może być nadpłytkowość samoistna, czyli choroba układu krwi. Nadprodukcja może wiązać się z procesami nowotworowymi. Taka nadpłytkowość może zapowiadać choroby takie jak białaczki (choć w białaczkach znacznie częściej występuje małopłytkowość) – zwraca uwagę kardiolog dr n. med. Andrzej Głuszak.

Jak dodaje, nadpłytkowość może występować w chorobach rozrostowych krwi, występuje w czerwienicy prawdziwej, gdzie wzrasta liczba krwinek czerwonych i może wzrastać liczba płytek krwi i krwinek białych, w odróżnieniu od czerwienicy rzekomej. Jak dodaje ekspert, u pacjenta może istnieć tzw. peudonadpłytkowość. Oznacza to, że choć liczba płytek krwi jest prawidłowa, rozpadają się na kawałki. Wówczas w badaniu każda płytka liczona jest podwójnie lub nawet potrójnie. Dlatego diagnostykę należy zacząć od sprawdzenia, czy problemem pacjenta jest rzeczywista nadpłytkowość, czy rzekoma, tzw. pseudonadpłytkowość – wyjaśnia lekarz.

Nadpłytkowość może mieć również inne podłoże:

– Wysoka ilość trombocytów jest wskaźnikiem aktywności zapalenia w reumatoidalnym zapaleniu stawów. Przejściowa nadpłytkowość może być skutkiem ostrego krwawienia jako mechanizm obronny. Niekiedy krwawienia np. w przewodzie pokarmowym można przeoczyć. Po tym krwawieniu organizm będzie się bronić, produkując większą ilość płytek krwi. Usunięcie śledziony, w której dochodzi do filtracji krwi i usuwania „starych” płytek, może prowadzić do znacznej nadpłytkowości. Często występują tzw. śledziony dodatkowe i one mogą przejąć funkcję narządu – dodaje lekarz.

Dr Głuszak podkreśla, że istotna jest również skala problemu: – Jeśli ktoś ma 500 tysięcy płytek przy normie 400 tys., to nic większego się nie dzieje. Jeśli ktoś ma milion czy półtora miliona płytek, to te płytki mogą wykazywać cechy agregacji, czyli łączenia się, zlepiania, a przez to mogą powodować zaburzenia w układzie krzepnięcia.

Płytki krwi – badanie

Oznaczenie płytek krwi jest wykonywane w ramach standardowego badania morfologicznego.
Powinno się wykonywać takie badanie co najmniej raz w roku (lub częściej, zgodnie z opinią lekarza prowadzącego).

Oznaczane są wówczas przy okazji sprawdzania poziomów innych krwinek. Zdarza się, że niezbędne jest poszerzenie diagnostyki związanej z układem krzepnięcia i oznaczenie m.in. D-dimerów.

Do badania płytek krwi nie trzeba być na czczo. Wskazane jest unikanie intensywnego wysiłku fizycznego w przededniu, ponieważ może to rzutować na wyniki.

Do zbadania układu krzepnięcia oraz pełnej morfologii, powinna skłaniać:

• skłonność do pojawiania się siniaków
• sine plamy na skórze
• pękające naczynka
• czerwone wybroczyny
• zbyt silne krwawienie po skaleczeniu (co może świadczyć m.in. o zaburzeniach krzepnięcia, niewydolności żylnej, ale nawet o rozwoju niektórych nowotworów)
• częste krwotoki z nosa, które mogą być objawem zaburzeń krzepnięcia, nieprawidłowej budowy jamy nosowej/przegrody, obecności polipów w nosie, skutkiem chorób nowotworowych, osłabienia, chorób zatok, infekcji układu oddechowego i innych chorób. Poszerzone badania pozwolą odpowiedzieć na pytanie, jakie są przyczyny nieprawidłowych reakcji organizmu.
• obfite miesiączki (które mogą mieć również źródło m.in. w nieprawidłowej budowie narządów rodnych oraz podczas chorób, takich jak mięśniaki macicy lub zmiany nowotworowe)
• Koniecznie należy weryfikować u specjalisty takie sytuacje, jak krwawienia z układu pokarmowego lub odbytu czy też obecność krwi w kale.

Badając płytki krwi warto również uwzględnić także średnią objętość płytki krwi (MPV), zmienność objętości płytek krwi (PDW) oraz to, jaki procent stanowią płytki krwi wśród wszystkich trombocytów.

Wyniki nieprawidłowe, budzące wątpliwości lub niepokój pacjenta powinny być konsultowane ze specjalistą. Należy je interpretować w kontekście wyników innych badań i całościowego obrazu stanu zdrowia pacjenta.

Źródła:
1. F. Kokot, Badania laboratoryjne, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2012

2. R. Caquet, 250 badań laboratoryjnych. Kiedy zlecać. Jak interpretować, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2017