Polekowe uszkodzenie wątroby – przyczyny i leczenie

Polekowe uszkodzenie wątroby (PUW) powstaje w wyniku niepożądanego działania niektórych leków oraz nadużywania alkoholu. Hepatotoksyczność substancji chemicznych może prowadzić do stłuszczenia i marskości wątroby, dlatego szybkie wykrycie zapalenia wątroby jest kluczowe dla uniknięcia groźnych powikłań.

Przyczyny polekowego uszkodzenia wątroby

Polekowe uszkodzenie wątroby (PUW) to choroba, której przyczyną jest przyjmowanie wysokich lub toksycznych dawek leków. Zachodzące w wątrobie procesy metabolizmu i detoksykacji substancji zazwyczaj przebiegają prawidłowo, jednak w niektórych przypadkach może dojść do niszczenia hepatocytów oraz komórek narządów miąższowych. Czasem nawet niewielka dawka leku może spowodować pojawienie się ciężkich objawów, jeśli u pacjenta wystąpi reakcja alergiczna na dany środek chemiczny.

W klasyfikacji ICD-10 uszkodzenie wątroby lekami (toksyczne) oznaczane jest symbolem K.71. PUW występuje średnio u 14 osób na 100 tys. mieszkańców. Kobiety chorują częściej niż mężczyźni, a ryzyko hepatotoksyczności wzrasta wraz z wiekiem. Farmakoterapia uznawana jest za najczęstszą przyczynę ostrego uszkodzenia wątroby u osób po 60. roku życia. Większe szanse na zachorowania mają osoby, u których zdiagnozowano choroby wątroby oraz pacjenci leczeni wieloma preparatami jednocześnie. Na rozwój polekowego uszkodzenia wątroby mają także wpływ czynniki genetyczne, zły stan odżywienia pacjenta oraz nadmierne spożywanie alkoholu. U około 50 proc. pacjentów PUW stanowi przyczynę ostrej niewydolności wątroby. 

Szacuje się, że ponad 1000 leków i produktów ziołowych może przyczyniać się do uszkodzenia wątroby. Zapalenie wątroby najczęściej indukują następujące substancje: 

• allopurinol,
• inhibitory konwertazy angiotensyny,
• niesteroidowe leki przeciwzapalne: diklofenak, fenylobutazon,
• paracetamol,
• trójcykliczne leki przeciwdepresyjne. 

Do powstawania cholestazy przyczyniają się: 

• inhibitory konwertazy angiotensyny,
• niesteroidowe leki przeciwzapalne,
• karbamazepina, 
• neuroleptyki, 
• ranitydyna,
• warfaryna,
• doustne środki antykoncepcyjne.

Objawy polekowego uszkodzenia wątroby

Objawy polekowego zapalenia wątroby są mało charakterystyczne. U niektórych pacjentów występują tylko niewielkie nieprawidłowości w zakresie wyników badań biochemicznych. U chorego mogą pojawić się:

• nudności i wymioty,
• brak apetytu,
• złe samopoczucie,
• uczucie zmęczenia,
• ból w nadbrzuszu,
• świąd skóry.

Jednym z objawów chorobowych wątroby jest żółtaczka wątrobowa, która powstaje w wyniku wzrostu stężenia bilirubiny i jej akumulacji w organizmie. U chorego obserwuje się zażółcecnie skóry, błon śluzowych oraz oczu. Uszkodzeniu wątroby może towarzyszyć wodobrzusze, encefalopatia oraz zaburzenia krzepnięcia.

Diagnostyka polekowego uszkodzenia wątroby 

Diagnostyka uszkodzenia wątroby spowodowanego lekami nie jest łatwa, ponieważ występujące objawy trudno jest powiązać z danym lekiem, zwłaszcza gdy pacjenci stosują kilka, a czasem nawet kilkanaście preparatów jednocześnie. Co więcej, PUW często współistnieje z alkoholową i niealkoholową stłuszczeniową chorobą wątroby.

W celu rozpoznania zatrucia wątroby lekami wykonuje się m.in. badania biochemiczne. U osób z uszkodzeniem wątroby wzrasta co najmniej trzykrotnie aktywność aminotransferazy alaninowej i dwukrotnie stężenie bilirubiny. Jeśli po odstawieniu danego leku dojdzie do normalizacji wyników badań, wskazuje to na toksyczne działanie wybranego preparatu. Biopsję wykonuje się jedynie w przewlekłym polekowym uszkodzeniu wątroby.

Leczenie polekowego uszkodzenia wątroby

Po wykryciu polekowego uszkodzenia wątroby należy jak najszybciej zakończyć terapię farmakologiczną preparatami wywołującymi objawy chorobowe. Wspomagająco podaje się leki zdolne do detoksykacji toksycznie działających substancji oraz preparaty mające na celu złagodzenie świądu. Dietę w polekowym uszkodzeniu wątroby stosuje się, jeśli doszło do stłuszczenia narządu. Zaleca się wtedy dietę ubogotłuszczową, całkowitą eliminację alkoholu oraz redukcję masy ciała.

Rokowania zależą od rodzaju uszkodzenia wątroby i stopnia rozwoju choroby. U większości pacjentów objawy ustępują po  zaprzestaniu stosowania leków odpowiedzialnych za wystąpienie zapalenia. Jeśli jednak hepatotoksyczność nie zostanie wcześnie zdiagnozowana i rozwinie się ostra niewydolność wątroby lub marskość wątroby, konieczne jest przeprowadzenie przeszczepu wątroby.

Bibliografia:

1. Jarosław Woroń, Polekowe uszkodzenie wątroby w praktyce lekarza POZ i specjalisty, Wydawnictwo Kimze.
2. „EASL Clinical Practice Guidelines: Drug-induced liver injury”, Journal of Hepatology 2019.
3. Jankowska I i wsp., Toksyczne i polekowe uszkodzenia wątroby, Medical Science Review – Hepatologia 2007; 7 32-41.
4. Gutkowski K i wsp., Hepatotoksyczność leków – mechanizmy sprawcze, Przegląd Gastroenterologiczny 2008; 3 (6): 271–275.