Polio – szczepionka IPV i OPV, objawy, powikłania, polio w Polsce

Polio (inaczej poliomyelitis lub choroba Heinego-Medina) należy do grupy chorób zakaźnych wywoływanych przez poliowirusy. Do jej przeniesienia dochodzi drogą fekalno-oralną. W 90 proc. przypadków choroba przebiega bezobjawowo. Groźnym skutkiem zakażenia wirusem polio jest porażenie nerwów, które może prowadzić do niepełnosprawności lub nawet zgonu. Dzięki szczepionce na polio, choroba Heinego-Medina w Polsce praktycznie nie występuje.

Epidemiologia polio

Polio (choroba Heinego-Medina) nazwę zawdzięcza dwóm uczonym, którzy w XIX wieku opisali ją jako pierwsi. Był to Jakob Heine i Karl Oskar Medin, którzy w 1840 i 1890 roku określili chorobę jako porażenie dziecięce, a jej etiologię jako wirusową. Obecnie poliomyelitis występuje głównie w krajach Azji i Afryki. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) w 2001 roku uznała Europę za wolną od choroby polio, co związane jest z szerokim rozpowszechnieniem szczepionki na polio, która powinna być podawana każdemu dziecku. Obecnie znajduje się ona w kalendarzu szczepień i dzięki temu zakażenia polio w Polsce nie występują (żadnego zachorowania nie odnotowano w naszym kraju od ponad 40 lat, zdarzają się jedynie zakażenia nabyte w czasie zagranicznych podróży). Dopóki jednak przypadki występowania polio pojawiają się w innych regionach świata, istnieje ryzyko zawleczenia choroby także do Polski. W takiej sytuacji osoby niezaszczepione mogłyby zachorować na polio.

Czym jest polio?

Mimo iż epidemię polio świat ma już za sobą, warto jest wiedzieć, co to jest polio i jak skutecznie bronić się przed rozwojem choroby. Polio nazywane bywa chorobą Heinego-Medina, wirusowym zapaleniem rogów przednich rdzenia kręgowego, ostrym nagminnym porażeniem dziecięcym. Choroba ma etiologię wirusową. Wirus polio przenosi się przede wszystkim drogą fekalno-oralną i na skutek jego działania i rozwoju choroby dochodzi do porażenia nerwów, co prowadzi do rozwoju niepełnosprawności ruchowej, a w niektórych przypadkach nawet do zgonu.

Jak można się zakazić wirusem polio?

Aby doszło do zakażenia polio, cząsteczki wirusa znajdujące się w kale lub wydzielinach z gardła rozprzestrzenianych przez kaszel czy kichanie muszą dostać się do organizmu przez usta lub nos.

Zakażenie wirusem polio zachodzi:

• poprzez kontakt ze stolcem osoby zakażonej,
• drogą kropelkową (przez kaszel, kichanie),
• na skutek spożycia zakażonej kałem lub wydzielinami z gardła żywności albo wody.

Co się dzieje po zakażeniu polio?

Po infekcji, poliowirus dostaje się do nabłonka jelit, gdzie namnaża się przez około 12 dni. Wówczas organizm ma czas na wytworzenie przeciwciał. Jeżeli to nie nastąpi, wirus atakuje węzły chłonne i układ krwionośny (mówimy wówczas o wiremii pierwotnej). Na tym etapie również może dojść do produkcji właściwych przeciwciał, które mogą zahamować dalsze zakażenie. W przypadku braku odpowiedzi immunologicznej organizmu dochodzi do wiremii wtórnej, wirus polio rozprzestrzenia się po całym ciele i atakuje komórki nerwowe.

Polio może mieć kilka postaci. Najczęstsza jest postać bezobjawowa (90-95 proc. przypadków). Wyróżniamy także:

• postać poronną – objawy polio to w tym przypadku podwyższona temperatura ciała utrzymująca się przez 2-3 dni; nie dochodzi do zmian w ośrodkowym układzie nerwowym,
• postać nieporażenną (aseptyczne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych) – symptomy to krótkotrwała gorączka, ból głowy, wymioty,
• postać porażenną – najrzadsza postać, dochodzi do zapalenia rdzenia kręgowego.

Objawy polio

Większość zakażeń poliowirusem przebiega bezobjawowo. Jedynie w około 5-10% proc. przypadków dochodzi do wystąpienia objawów polio, których stopień nasilenia zależy od postaci choroby.

Początkowo występują:

• gorączka,
• bóle głowy,
• osłabienie,
• ból brzucha,
• ból gardła,
• nudności,
• bóle mięśni.

Pozostałe objawy choroby Heinego-Medina pochodzą z układu nerwowego i obejmują sztywność karku, nadwrażliwość na światło, a także porażenia nerwów – zwykle tymczasowe (na ogół ustępuje całkowicie w kilka tygodni lub miesięcy). Porażenia obejmują najczęściej kończyny górne i dolne, ale może dojść również do porażenia mięśni oddechowych, co w części przypadków kończy się zgonem wskutek uduszenia.

Leczenie polio

Nie został dotychczas opracowany sposób leczenia polio, który wyeliminowałby wirusa z organizmu chorego. Terapia zakażonych opiera się na:

• odpoczynku,
• leczeniu przeciwbólowym,
• wspomaganiu funkcji oddechowych,
• regularnych ćwiczeniach fizycznych, fizjoterapii.

Powikłania polio

Jeśli w przebiegu choroby Heinego-Medina nie doszło do zajęcia ośrodkowego układu nerwowego, schorzenie ustępuje w ciągu kilku dni i nie powoduje powikłań. W przeciwnym razie dochodzić może jednak do trwałych skutków ubocznych. Powikłania polio obejmują:

• osłabienie i atrofię (zanik) mięśni,
• przykurcze stawów,
• deformacje ciała (np. wykręcone stopy lub nogi),
• niewydolność oddechową.

U niektórych zakażonych wirusem polio dochodzi do nawrotu choroby wiele lat po zakażeniu – taki stan nazywamy zespołem poporażennym (zespołem post-polio).

Zespół post polio

Zespół poporażenny (zespół post polio) polega na uszkodzeniu mięśni, które zostały zajęte podczas pierwotnego zakażenia polio. Według różnych danych rozwija się u 25-80 proc. pacjentów, którzy przebyli chorobę Heinego-Medina. Objawy zespołu post polio rozwijają się zwykle stopniowo, na przestrzeni 1-10 lat. Wśród nich wymienić można:

• ciągłe zmęczenie o dużym nasileniu,
• osłabienie i zanik mięśni,
• ból mięśni i stawów,
• trudności z oddychaniem oraz bezdech senny,
• problemy z połykaniem.

Szczepionka na polio

Polio to bardzo groźna choroba, która obecnie w Polsce i Europie nie występuje. Udało się to osiągnąć jedynie dzięki szczepionce na polio.

Szczepionka na polio należy do kalendarza szczepień i powinno ją otrzymać każde dziecko. Podaje się w czterech dawkach według schematu. Pierwszą dawkę szczepionki przeciw polio wstrzykuje się na przełomie 3. i 4. miesiąca życia dziecka, drugą – między 5. a 6. miesiącem życia, trzecią między 16. i 18. miesiącem życia. Ostatnie szczepienie na polio jest realizowane u dziecka w wieku 6 lat.

Istnieją dwa typy szczepionek przeciwko polio:

• szczepionka inaktywowana na polio (IPV), która zawiera trzy typy zabitych szczepów poliowirusów,
• szczepionka żywa na polio (OPV), która zawiera trzy typy atenuowanych (pozbawionych właściwości chorobotwórczych) wirusów.

Od 2016 r. szczepienia na polio w Polsce wykonywane są wyłącznie szczepionką IPV.

Mimo iż w Europie polio nie występuje, szczepienia nadal obowiązują, gdyż są one jedynym sposobem zapobiegania przed rozwojem tej groźnej choroby. W przypadku szczepionki polio, powikłania zdarzają się bardzo rzadko. Skutki uboczne po szczepionce na polio (IPV) występują u 2-3 na 1 milion podanych dawek. Obejmują one:

• lekkie zaczerwienie, ból, stwardnienie, obrzęk w miejscu wkłucia,
• stan podgorączkowy lub gorączkę,
• osłabienie,
• bóle głowy,
• wymioty,
• biegunkę.

W związku z tym, że skutki uboczne szczepionki IPV pojawiają się rzadko i mają przemijający charakter, obawa o rozwój powikłań nie powinna skłaniać rodziców do rezygnacji ze szczepienia dziecka na groźną chorobę jaką jest polio.

Powyższy artykuł ma charakter informacyjny i nie zastępuje konsultacji lekarskiej.

Źródła:

1. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny (2020) Poliomyelitis, szczepienia.info.
2. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny (2020) Kalendarz Szczepień Ochronnych w 2020 roku.
3. National Health Service (2018) Polio.
4. National Health Service (2018) Post-polio syndrome.
5. Dziubek Z. (red.) (2012) Choroby zakaźne i pasożytnicze, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.
6. Wróblewska M., Dzieciątkowski T. (2017) Choroby wirusowe w praktyce klinicznej, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.