Polipragmazja – przyczyny i skutki stosowania wielu leków

Polipragmazja polega na stosowaniu wielu leków przez jednego pacjenta. Może prowadzić do wystąpienia niekorzystnych interakcji między poszczególnymi środkami farmakologicznymi oraz nasilać ryzyko pojawienia się działań niepożądanych leków. Jakie są skutki polipragmazji i jak im zapobiegać? Czym polipragmazja różni się od politerapii?

Co to jest polipragmazja?

Polipragmazja to – według najprostszej definicji – stosowanie wielu leków przez jednego pacjenta. Wśród naukowców brakuje zgody co do tego, czym dokładnie jest polipragmazja w kontekście liczby przyjmowanych środków farmakologicznych. Według niektórych o zjawisku możemy mówić już przy stosowaniu dwóch leków, jednak zgodnie z najczęściej podawanymi w badaniach naukowych definicjami, tego terminu używamy w odniesieniu do terapii co najmniej pięcioma-sześcioma różnymi preparatami.

Polipragmazja bywa opisywana także jako zlecanie przyjmowania większej liczby leków niż jest to odpowiednie dla pacjenta w kontekście jego chorób i stanu klinicznego.

Przyczyny polipragmazji lekowej

Do głównych przyczyn występowania polipragmazji i jej negatywnych skutków zaliczyć można:

• wielochorobowość – jednoczesne występowanie kilku jednostek chorobowych, np. obecność u jednego pacjenta cukrzycy, miażdżycy i nadciśnienia tętniczego,
• stosowanie leków dostępnych bez recepty i/lub suplementów diety bez wyraźnej potrzeby i bez znajomości interakcji z innymi przyjmowanymi środkami farmakologicznymi,
• terapię prowadzoną przez kilku specjalistów, którzy nie mają informacji o stosowanych przez pacjenta lekach przepisanych przez innych lekarzy,
• leczenie farmakologiczne objawów bez dokładnej znajomości przyczyny ich wystąpienia – w takiej sytuacji pojawienie się skutków ubocznych przyjmowania leków może zostać uznane za kolejny symptom, który należy złagodzić przyjęciem jeszcze jednego środka farmakologicznego.

Skutki polipragmazji

Negatywne skutki stosowania wielu leków najczęściej związane są z wystąpieniem interakcji między przyjmowanymi środkami farmakologicznymi. Oddziaływania między zawartymi w nich substancjami aktywnymi mogą powodować zwiększenie siły działania jednego lub wielu leków albo wręcz przeciwnie – osłabiać ich efektywność.

Przy polipragmazji rośnie także ryzyko wystąpienia zjawiska tzw. kaskady przepisywania leków. Polega ono na zlecaniu przez lekarzy przyjmowania środków farmakologicznych w celu łagodzenia działań niepożądanych leków, błędnie diagnozowanych jako objawy choroby.

Jak zapobiec skutkom polipragmazji?

W zapobieganiu skutkom polipragmazji kluczowe wydaje się być określenie różnicy między „dużo” a „za dużo”. Przy podejmowaniu decyzji o przepisywaniu środków farmakologicznych przez lekarzy (i przyjmowaniu leków na własną rękę przez pacjentów) uwzględnić należy nie tylko korzyści związane z poprawieniem stanu klinicznego po jego zastosowaniu, ale także ryzyko związane z interakcjami. A wystąpienie interakcji przy przyjmowaniu np. siedmiu leków jest pewne, choć nie zawsze skutki oddziaływań między poszczególnymi lekami będą groźniejsze niż zaprzestanie stosowania któregokolwiek ze środków.

Sytuacja każdego pacjenta musi zostać oceniona indywidualnie. Szczegółowe zapoznanie się przez lekarza z informacjami dotyczącymi wszystkich przyjmowanych środków farmakologicznych (oraz suplementów diety) jest podstawą do podjęcia świadomej decyzji co do zasadności wprowadzania kolejnych. Po stronie pacjenta leży odpowiedzialność za przekazanie tych informacji lekarzowi oraz za ostrożne, przemyślane stosowanie leków dostępnych bez recepty oraz suplementów diety.

Polipragmazja w geriatrii

Polipragmazja jest zjawiskiem najczęstszym wśród osób w podeszłym wieku, głównie ze względu na dużą częstość występowania wielu jednostek chorobowych jednocześnie w tej grupie. Jednoczesne stosowanie kilku lub nawet kilkunastu leków u pacjentów geriatrycznych wiąże się z większym ryzykiem wystąpienia niekorzystnych interakcji niż wśród młodszych pacjentów. Dzieje się tak z uwagi na zmiany w organizmie zachodzące z wiekiem, które powodują wolniejsze metabolizowanie przyjmowanych środków farmakologicznych (m.in. związane z mniejszą efektywnością działających detoksykacyjnie narządów, takich jak nerki i wątroba).

Polipragmazja a politerapia

Terminem, który może być mylony z polipragmazją jest politerapia (inaczej terapia skojarzona). Politerapia polega na leczeniu z wykorzystaniem przynajmniej dwóch metod lub (najczęściej) środków farmakologicznych jednocześnie, które:

• w połączeniu wykazują silniejszy efekt działania niż przy wykorzystaniu ich osobno,
• umożliwiają zmniejszenie dawek przyjmowanych grup leków,
• w połączeniu nie powodują zwiększenia ryzyka wystąpienia skutków ubocznych.

W politerapii oddziaływania między lekami są więc celowe i pożądane. W polipragmazji nie występuje natomiast zjawisko kompatybilności stosowanych leków – zamiast korzystnego efektu terapeutycznego możemy doprowadzić do obniżenia skuteczności leczenia lub pojawienia się skutków ubocznych.

Bibliografia:

1. Masnoon N., Shakib S., Kalisch-Ellett L. i wsp. (2017) What is polypharmacy? A systematic review of definitions, BMC Geriatrics, 17: 230.
2. Lohman H. L., Byers-Connon S., Padilla R. L. (red.) (2019) Occupational Therapy with Elders. Strategies for the COTA, Elsevier.
3. Wołoń J. (2018) Polipragmazja – czy zwiększa się świadomość zagrożeń?, Medycyna Po Dyplomie, 12.
4. Maher R. L., Hanlon J. T., Hajjar E. R. (2014) Clinical Consequences of Polypharmacy in Elderly, Expert Opinion on Drug Safety, 13(1): 57-65.